Bijlage 2 document 1. Fotocollage Sikkens pigmentenkasten in Sikkens Experience Center
Kist 308568 Sikkens Experience Center
Kist 308470 Sikkens Experience Center
Kist 308471 Sikkens Experience Center. De inhoudsvorm van deze kist verschilt met de andere pigmentenkasten die bekeken zijn. De potjes hebben
bovendien een plastic
schroefdop, in plaats van een metalen schroefdop. Deze kist bevat geen inhoudskaarten. Mogelijk is deze kist van latere datum.
Foto’s: auteur. Met dank aan Hans Vrijmoed.
Selviasiuk onder begeleiding van Mathijs de Keijzer en Luc Megens Nr
po tje
Naam volgens blad pigmentenkast
SEM XRF Identificatie pigment
Witte pigmenten
1 Loodwit Pb Loodwit
2 Kremser wit Pb Pb (Zn) (Cu) Loodwit
3 Lithopoon Zn S Ba (Al) Zn Ba (Sr) Lithopoon
4 Loodtitanaat Pb (Al) (Ti) Pb (Ba) (Fe) GADDS Loodtitanaat
5 Blanc fixe Ba S (Zn) Ba Sr Cu (Fe) (Pb) Bariumsulfaat
6 Selizisch zinkwit Zn (Al) (Ti) (S) Zn (Fe) (Pb) Zinkwit
7 Rocour zinkwit serena
Zn Zn (Fe) (Ba) (Pb) Zinkwit
8 Loodhoudend
zinkwit
Zn (Al) (Pb) Zn (As) (Pb) (Fe) (Ca) Zinkwit en weinig
loodwit
9 Titaandioxide Ba/Ti (S) (Ca) Ba/Ti (Zn) (Cu) (Fe)
(Pb)
GADDS Titaandioxide, anataas modificatie
10 Antimoon wit Sb (Al) Sb As (Pb) (Cu) Antimoonwit
Gele pigmenten
11 Chromaatgeel Pb (Cr) (Al) Pb (Cr) Loodchromaat
12 Zinkgeel Zn (Cr) (Al) Zn Cr (K) (Pb) Zinkchromaat
13 Cadmiumgeel* * * *
14 Gele oker Fe Si (Al) (K) Fe (Sr) (Zn) (Pb) Gele oker
15 Goudoker Si Al (Fe) (K) Fe (Sr) (Pb) Gele oker
16 Napels geel (p.m.)* * * *
17 Ongebrande terra di sienna
Fe (Al) (Si) (Ca) Fe (Zn) (Sr) (Pb) Gele oker
18 Oxydegeel Fe (Si) Fe (Cu) (Zn) (Pb) IJzeroxidegeel
19 Goudglit Pb (Al) Pb
20 Hansageel Cu Fe Pb K Hansageel 3G PY6 11670
Bruine pigmenten 21 Gebrande terra di
sienna
Fe (Zn) (Pb) (Ca) Bruine oker
22 IJzermenie 85% Fe (Ca) (Si) (Al) (Na) IJzeroxidebruin
23 IJzermenie 98% Fe (Ca) (Si) (Al) Fe (As) (Pb) IJzeroxidebruin
24 Dodekop Fe (Ca) (Si) (Al) Fe (Ca) (Cu) (Zn) (Pb) IJzeroxiderood
25 Engels rood Ca Fe Ba (S) Fe Sr Ba Ca (Cu) (Zn)
(Pb)
Rode oker
26 Ongebrande omber Fe Si (Al) (Ca) (Mg) (Mn)
Fe Mn (Ca) (Cu) (Zn) (As) (Pb)
Bruine omber
27 Gebrande omber Fe Si (Al) (Ca) (Mg) (Mn)
Fe Mn (Sr) (Ca) (Cu) (As) (Zn)
Bruine omber
28 Kasselse aarde Fe (Al) (Ca) Fe (Zn) (Ca) (Pb) FTIR Kasselse aarde
29 Van Dijk’s bruin (korrels)
Ca Fe (Na) Fe Cu Pb (Zn) (Ca) ?
30 Bruine oker Fe (Ca) (Ba) (Al) Fe (Cu) (Zn) (Ca) (Pb) Bruine oker
Rode pigmenten
31 Kristalmenie* * * *
32 Oranje menie Ca Al S Pb (Fe) FTIR IJzeroxiderood
Loodcarbonaat
33 Imitatiemenie Ba S Al Sr Ba (Cu) (Fe) (Pb) ?
34 Signaalrood Ba (N) (S) Fe Zn Pb Ba Ca FTIR PO5 Permanentrood
GG 12075 of Pararood PR 1 12070
35 Chromaatrood Pb (Cr) (Al) Pb (Cr) Chromaatrood
37 Karmijn Al (Ba) (Cu) (Cl) Pb Cu Fe Ca (Ba) HPLC Alizarine PR 83 58000
38 Kraplak Ba S (Al) (Na) Ba Sr Pb (Zn) (Cu) (Fe) FTIR Bariumsulfaat met
mogelijk hansarood PR3 12120
39 Karmijnlak* * * *
40 Florentijnse lak Ba (Ca) (Al) (S) Ba Fe (Sr) (Cu) (Pb) Bariumsulfaat, weinig loodwit en mogelijk fuchsine HPLC 41 Molybdaadrood* * * * 42 Antimoonvermiljoe n* * * * Blauwe pigmenten
43 Ultramarijnblauw Si (Na) (Al) (Ba) Fe Cu Pb Ca Synthetisch
Ultramarijnblauw
44 Berlijnsblauw Fe Cr (K) (S) Fe Cr (Cu) (As) (Pb) ?
45 Cobaltblauw* * * *
46 Chromaatblauw Fe Ba (Cr) (Pb) Fe Ba Sr (Cu) (Zn) (Pb) Pruissisch blauw en loodwit
47 Engels blauw Cu (Pb) (As) Cu (Fe) (Pb) Koperphtalocyanineblauw
PB 15 7461 Heliogentblauw Groene pigmenten
48 Chromaatgroen Pb Fe (Cr) (Al) Pb Fe (Cr) Loodchromaat en
Pruissisch blauw
49 Zinkgroen Pb Zn Cr (Ba) (K) Zinkchromaat en
Pruissisch blauw 50 Groene aarde Fe (Ca) (Si) (Pb) (Mg) Fe (Ca) (Zn) (Cr) (Pb) Groene aarde
51 Bremergroen Cu (Ba) (Pb) Cu (Fe) (Ca) (Pb) Kopergroen pigment
52 Fries groen* * * *
53 Spaans groen Pb (Cl) Cu (Fe) (Pb) Kopergroen pigment
54 Parijs groen As Cu (Al) As Cu (Fe) (Pb) Schweinfurtergroen
55 Chroomoxidegroen Ba (Pb) (Al) (Cl) (Si) Ba Cu Fe Sr Pb (Ca) (Zn)
?
Zwarte pigmenten
56 Carbon black Fe (Pb) (Cl) (Al) (S) Fe Zn Cu Pb (Cr) (Ca) Organisch zwart
57 Zweeds zwart* * * *
58 Lampenzwart Ca (Al) (S) Fe Cu Zn Pb (Ca) Organisch zwart
59 Drents zwart Fe Si (Pb) Fe Cu (Ca) (Pb) (Zn) Organisch zwart
60 Beenderzwart Ca (P) (Al) Ca Fe Cu (Pb) (Zn) Beenderzwart
61 Mineraalzwart Mn (Ba) (Ca) (K) (S) (Si)
Mn Fe (Sr) (Ca) (Zn) (As) (Ba) (Pb)
Mangaanzwart
62 IJzeroxidezwart Fe (Cl) (Si) (Al) Fe (Zn) (Cu) (Pb) IJzeroxidezwart
63 Anilinezwart Cl Co (S) (N) (Ba) Co Fe (Zn) (Pb) (Cu)
(Ca)
?
64 Grafiet Fe Si (K) (Al) Fe (Zn) (Cu) (Ca) (Pb)
(Ti)
Organisch zwart en weinig ijzeroxidezwart Toeslagstoffen
65 Krijt Cu (Al) (Si) Ca Sr (Zn) (Cu) (Fe)
(Pb)
Krijt
66 Luchtstofkrijt* * * *
67 Gips Ca S (Al) (Si) (Mg) Ca Sr Fe Cu (Zn) (Pb) Gips
68 Pijpaarde (stukken) *
* * *
69 Pijpaarde (gemalen)
Fe Si (Zn) (K) (Ti) Fe Ba Zn Cu Pb (Ca) Pijpaarde
70 Talk Fe Si (Pb) (Zn) (Al)
(Mg)
Bijlage 2 document 6. Lijst met citaten betreffende de Sikkens pigmentenkast.
Over de Sikkens pigmentenkast worden de volgende uitspraken in schildersbladen gevonden: “Moge een en ander medewerken tot vergroting van de materialenkennis en tot verheffing van het mooie Schildersambacht.”1
In Sikkens Paviljoen wordt de ‘Monstercollectie voor studiedoeleinden in kist’ voor het eerst genoemd in Sikkens Paviljoen nr 358, van 3 oktober 1947. Hierin staat dat er op de 19e Sikkens Reünie bleek dat er grote belangstelling was voor de kisten.
“Op de reünie bleek, dat deze collectie grote belangstelling genoot. Het gereedmaken eist nog lange tijd van voorbereiding. Uit enige brieven, die wij van O.V.ers ontvangen blijkt, dat verschillende O.V.ers voor hun rekening gratis een complete collectie aan Ambachtscholen wensen te geven. Zij die hiervoor interesse hebben, worden verzocht dit nu op te geven, zodat wij dan reeds enige exemplaren hiervoor kunnen reserveren. Zodra de kisten gereed zijn, zullen wij foto’s laten opnemen in de schildersbladen, de Sikkens’ Omroep, terwijl ook nog folders aan Ambachtscholen, enz. gezonden zullen worden.”2
In de volgende uitgave van Sikkens Paviljoen wordt het volgende vermeld:
“Binnenkort wordt er een folder gedrukt van deze monstercollectie, die aan alle Directeuren van Ambachtscholen zal worden verzonden. Bovendien zullen wij een mededeling laten opnemen in de schildersbladen. Bestellingen die voor 1 januari 1948 binnenkomen, kunnen dan à F. 35.- (dus beneden kostprijs) worden uitgevoerd. Voor bestellingen, die na 1 januari 1948 binnenkomen, kunnen wij de prijs nog niet bepalen. De bestellingen, die wij ontvangen, zullen allen via de O.V.ers worden uitgevoerd, teneinde hen in de gelegenheid te stellen, contact met de Ambachtscholen en de schilders, die een cursus volgen, te onderhouden. Het spreekt vanzelf, dat door de O.V.ers op deze kisten geen winst gemaakt mag worden. Om uniformiteit in de wijze van leveren te verkrijgen, geven wij als richtlijn aan, de kisten niet gratis te leveren. Hierdoor voorkomt men onderlinge moeilijkheden. Bestellingen van de kisten via O.V.ers worden vanzelfsprekend gaarne uitgevoerd. Wij adviseren U dus met Directeuren van Ambachtscholen in Uw rayon hierover te spreken. Levering geschiedt eerst verschillende maanden na 1 januari 1948.”3
In Sikkens’omroep van december 1947 wordt na een inleiding over het belang van een goede opleiding door J.A.P. Meere reclame gemaakt voor de ‘Monstercollectie grondstoffen voor studiedoeleinden’. In het blad wordt vermeld dat Sikkens in de loop der jaren van honderden leerlingen en vaklieden die een Gemeente-, Rijks-, of particuliere schildercursus volgen, het verzoek had gekregen om toezending van monsters van grondstoffen, die voor de bereiding van lakken en verven werden gebruikt. De aanvragen voor de samenstellingen waren divers, waardoor er eerst een overleg nodig was om tot een algemene samenstelling van grondstoffen
1 Plas, van der L. (red.) Sikkens’Omroep Kerstnummer 1947. Wormerveer: Meijer’s Boek- en Handelsdrukkerij
N.V: 14.
2 Sikkens Paviljoen nr. 358, 3 oktober 1947. 3 Sikkens Paviljoen nr. 359, 17 oktober 1947.
te komen. Dit overleg werd gedaan door autoriteiten van het nijverheidsonderwijs, namelijk de vertegenwoordigers van de Vereniging van Leraren bij het Nijverheidsonderwijs, de Examencorporatie van het Huisschildersambacht, de Vereniging tot Veredeling van het Ambacht, de Nationale Schilderschool, bekende particuliere vakopleidingen en de Inspectie van het Nijverheidsonderwijs.
Hierna kon worden besloten tot een samenstelling van grondstoffen, waarbij eenheid voor zowel leerlingen als voor de examencommissie van belang was. Daarom werd dan ook gekozen om de benamingen van de stoffen algemeen te houden.
“De collectie bestaat uit ca. 120 grondstoffen, terwijl de kist 144 potjes bevat, zodat nog 24 potjes kunnen worden gevuld met grondstoffen, die toevallig worden aangetroffen of die door de ontwikkeling der techniek in de loop van de jaren erbij kunnen komen.”
“Hierdoor kan de leerling zelf ook nog initiatief tonen om zijn verzameling te vergroten.”
In de kist is een lijst bijgevoegd die de bijzondere kenmerken van de verschillende grondstoffen vermeldt. Het is de bedoeling dat de leerlingen de verschillende grondstoffen kunnen onderscheiden, wanneer de potjes door elkaar worden geplaatst.
De kist met inhoud werd door Sikkens voor 35 gulden per stuk wanneer de bestelling voor 1 februari 1948 zou worden geplaatst, na die datum werd de prijs verhoogd.
In Sikkens Paviljoen van 16 januari 1948 wordt gezegd:
“Monstercollectie grondstoffen voor schildersvakopleidingen. Ingesloten zenden wij U een folder met bestelbriefkaart betreffende de bovengenoemde collectie. Deze folder zal worden gezonden aan alle Ambachtscholen en de secretarissen van de studieclubs. Gaarne stellen wij een aantal beschikbaar om bij Uw brieven in te sluiten aan relaties, die hiervoor in aanmerking komen, Ten zeerste sullen wij het op prijs stellen binnen vier dagen van U te vernemen, hoeveel U er wenst te ontvangen. Deze monstercollectie is een groot succes. "4
In het kerstnummer Sikkens’ Omroep van 1948 wordt alweer gezegd:
“In het Kerstnummer van de Sikkens’ Omroep 1947 deelden wij mede, dat ons in overleg met autoriteiten op het gebied van het Nijverheidsonderwijs een monstercollectie voor studiedoeleinden in de handel zou worden gebracht. In het afgelopen jaar werden honderden kisten beneden kostprijs door ons geleverd, hetgeen een zeer omvangrijk werk was. Voorlopig hebben wij de aanmaak van deze kisten met inhoud stopgezet, zodat wij het ogenblik niet aan eventuele aanvragen kunnen voldoen.”5
4 Sikkens Paviljoen nr. 359, 16 januari 1948.
5 Plas, van der L. (red.) Sikkens’Omroep Kerstnummer 1948. Wormerveer: Meijer’s Boek- en Handelsdrukkerij