Signaleren en bejegening

Om bij te kunnen dragen aan het verbeteren van de situatie van gezinnen is het nodig om armoede tijdig te signaleren en bespreekbaar te maken met ouders en eventueel ook kinderen en jongeren. Ook is tijdig signaleren nodig om hen goed te informeren over het ondersteuningsaanbod in hun omgeving. Voorzieningen worden immers niet altijd gevonden en benut door degenen die het nodig hebben. Verder is een goede bejegening van mensen met geldzorgen essentieel om hen te bereiken en met hen samen mogelijke problemen te voorkomen of op te lossen.

Signaleren

Om kinderen en ouders in armoede tijdig te kunnen ondersteunen, is het noodzakelijk dat professionals (en vrijwilligers) van de diverse basisvoorzieningen en in de jeugdhulp kunnen signaleren wanneer een gezin geldzorgen heeft en vaardig zijn om armoede bespreekbaar te maken.

In de handreiking 'Omgaan met armoede op scholen' van Mariette Lusse (Hogeschool Rotterdam) en Annelies Kassenberg (Hanzehogeschool) voor het onderwijs (po en vo) zijn werkwijzen te vinden voor het signaleren en bespreekbaar maken van armoede. Signaleren bestaat in deze handreiking uit de volgende onderdelen:

• Een relatie opbouwen met het kind en de ouders • De achtergrond van het kind leren kennen • Het signaleren en bespreken van problemen • Een warme overdracht naar steun en hulp

Een voorwaarde om armoede beter te kunnen signaleren en bespreekbaar te maken, is het leggen van een vertrouwensrelatie tussen leraar, leerling en ouders. Als een leraar de achtergrond van leerlingen kent, kan hij/zij hier meer rekening mee houden en zorgen voor een goede aansluiting tussen de leefwerelden van de leerling thuis en op school. De handreiking heeft een checklist om de thuisomgeving in beeld te brengen en alerter te zijn op signalen van armoede en andere zorgen in de omgeving van de leerling.

Signaleren is niet eenvoudig omdat leerlingen en ouders die in armoede leven, zich vaak schamen en hun situatie voor de buitenwereld willen verbergen. Op allerlei contactmomenten is het nodig om alert te zijn op signalen van armoede. Armoede is ook lastig te signaleren, omdat aan

verschillende gedragingen heel andere redenen ten grondslag kunnen liggen. Bejegening: houding en communicatie

Bij het bespreken met ouders en kinderen van de signalen is het van belang om in het achterhoofd te houden dat een aantal kinderen en ouders gevoelens van schaamte zullen hebben. Essentieel is een houding waarbij wordt aangesloten bij de ander als een uniek persoon, bij wat diegene belangrijk vindt, zijn of haar wensen en behoeften. Het adequaat ingaan op signalen in het contact met de ander is een voorwaarde om vertrouwen op te bouwen.

Daadwerkelijk luisteren naar ouders, je inleven in de ander en sensitief reageren zijn voorwaarden voor het opbouwen van vertrouwen en voor een goede tweezijdige communicatie. Om dit te kunnen doen is het niet alleen nodig dat je je verplaatst in (de achtergrond van) de ander, maar dien je je ook bewust te zijn van de waarden en normen die je zelf hebt, je eventuele vooroordelen

en de manier waarop je communiceert. De inhoud die je overdraagt, en de boodschap daarbij, dient aan te sluiten bij het taalniveau van de ander, het begripsniveau, de mate van kunnen reflecteren op zichzelf en andere punten die bij de ander (kunnen) spelen. Verder is het essentieel om de stress voor ouders niet te verhogen, maar te proberen om deze juist te verlagen. Dat kan onder meer door niet te veel te verwachten en met kleine stapjes te werken, waarbij je reageert op kleine stapjes die zijn gezet.

Lusse en Kasselberg (2020) geven als tip bij het bespreken van signalen om ook je eigen gevoel te verwoorden: 'Ik zie iets en vind het lastig om erover te beginnen'. Belangrijk is om concreet te bespreken wat je ziet en daarbij vragend en betrokken te zijn en niet veroordelend. Vijlbrief & van Mourik, 2020) geven de volgende aandachtspunten53_{: praat met elkaar in een vertrouwde, prettige}

omgeving, gebruik een persoonlijke benadering, neem een actief luisterende en coachende houding aan, toon interesse in de situatie van de persoon, gebruik simpel taalgebruik en maak duidelijke afspraken.

Meer informatie

Belangrijke informatie over signaleren en bejegenen:

• In de handreiking 'Omgaan met armoede op scholen' (Lusse & Kasselberg, 2020) is een signaleringlijst opgenomen die ontwikkeld is door samenvoeging van verschillende lijsten • Hulpmiddelen om financiële problemen en schulden te signaleren zijn te vinden op de

websites van Movisie en het Nibud.

• Een 'klantreis' voor het herkennen en oplossen van problematische schulden voor sociale professionals in wijkteams is te vinden op de website van Movisie.

• Verder is er voor deze professionals een E-learning voor wijkteams om financiële problemen te signaleren en te begeleiden.

• Onderzoek door het Verwey-Jonker Instituut en de Hogeschool Utrecht (Mak & Kruithof, 2020) naar welke rol jeugdprofessionals kunnen spelen bij onder meer het signaleren van armoede en schulden is te vinden op de website van het Verwey-Jonker Instituut.

• Op de website van Preventief op Maat is de toolkit 'Kinderen in armoede zien!' (van Berkel & van Esveld, 2020) te downloaden. Een van de invalshoeken is armoede signaleren. Daarnaast wordt ingegaan op schaarste en (zelf)redzaamheid, veerkracht

versterken/executieve functies en geld en geweld.

• Bij de Sociale Alliantie Armoede is de uitgave Armoede Beleven te vinden, met tips hoe je effectief kunt communiceren en voorbeelden van ervaringsverhalen en lokale aanpakken. De links vindt u in het NJi-dossier Armoede.

53 _{Deze aandachtspunten komen voort uit de implementatie van stress-sensitieve dienstverlening bij de aanpak van} huurachterstanden (Beuzenberg & Heemskerk, 2019).