kansen voor vrijwilligheid
7.4 Samenvattend: betekenis voor het leiderschap, de staven en het management
Waargenomen wordt dat – met de beste bedoelingen – veelal wordt gestreefd naar uniforme oplossingen. Er worden klankbordgroepen, bijeenkomsten, vrijwilligersraden of
projectgroepen georganiseerd en er wordt geluisterd naar knelpunten. Telkens is daarbij het uitgangspunt om het knelpunt en de oplossing te identificeren. Daarbij is uniformiteit (“we zijn één organisatie, dus alles moet hetzelfde”) het geldende adagium. Het lijkt erop dat juist dát adagium het probleem aanwakkert en dus dat hét knelpunt juist is dat er veelal wordt gestreefd naar een uniforme oplossing. Het gevolg daarvan is echter dat posten waar hét knelpunt niet speelt, wel de uniforme oplossing door de strot geduwd krijgen. Dat is een belangrijke constatering in het licht van de gangbare wijze van managen en leiden van een organisatie die door schaalvergroting vaak graag één uniform knelpunt oplost met één oplossing die uniform over de hele organisatie wordt ‘aangevlogen’ en door ‘iedereen’
omarmd wordt.
Een waarneming uit de gesprekken met lijnfunctionarissen is dat zij in vertaling van besluiten naar de werkvloer zowel in de sandwich zitten tussen lagere en hogere niveaus, als in een lastige positie wat betreft de relatie met stafafdelingen. Het zijn veelal juist de stafafdelingen die uniformiteit eisen. Doordat de lijnfunctionarissen de boodschapper zijn, krijgen met name
zij van alle kanten de kritiek over zich heen. Het veelgehoorde: “ze zeggen: ‘Ik neem het mee’, en daarna hoor je ze nooit meer”, is daar een symptoom van. De (vaak vrijwillige) ploegchefs spelen een belangrijke rol in zowel het creëren van randvoorwaarden voor een goede sfeer en teamgeest op de post, alsook in de verbinding met het management. De rol, de regelruimte, de kwaliteiten, de positie ten opzichte van staven en management en de beslissingsruimte verdienen bijzondere aandacht.
Op basis van de vele gesprekken die gevoerd zijn in dit onderzoek wordt de op uniformiteit gerichte managementcultuur als een van de belangrijkste uitdagingen van deze moderne tijd geïdentificeerd. Het omgaan met diversiteit en meerstemmigheid in organisaties en in de samenleving is een nieuw probleem dat vraagt om een moderne, nieuwe manier van leiderschap. Deze moderne manier van leiderschap en management betreft niet alleen de leiderschapsfilosofie, maar ook de cultuur binnen stafafdelingen. Daar is een
cultuurverandering nodig waarbij men leert om te gaan met diversiteit. Daarmee concluderen we dat niet zozeer individuele functionarissen, maar het systeem waar zij onderdeel van uitmaken hét knelpunt is.
De belangrijkste aanbeveling van dit onderzoek is dat een bezinning nodig is op welk type leiderschap er nodig is en welke vaardigheden, organisatiewijzigingen en
cultuurverandering in de staven onmisbaar zijn om een gezond vrijwilligersmanagement te bewerkstelligen, nu en in de toekomst. Het gaat om een management en leiderschap die ruimte geven, maar ook grenzen stellen waarbinnen die ruimte valt en op zoek gaan naar een vorm van uniformiteit waarbinnen diversiteit mogelijk is. Het verdient aanbeveling om een vervolgonderzoek met name op dit thema te richten en een opleiding te ontwikkelen die specifiek gericht is op modern vrijwilligersmanagement. Omdat, zo blijkt uit onderzoek in traject 4 (Brandweeracademie, 2019b), ook andere vrijwilligersorganisaties worstelen met dit probleem heeft dit een bredere scope dan alleen de brandweer.
Ricardo Weewer, lector Brandweerkunde
Literatuurlijst
Brandweeracademie (2019a). Het net ophalen buiten de brandweerorganisatie. Een inventariserend onderzoek naar de vraag waarom burgers in de toekomst wel of niet actief willen worden als brandweervrijwilliger. Arnhem: IFV.
Brandweeracademie (2019b). Het net ophalen buiten de brandweerorganisatie. Een
inventariserend onderzoek naar wat de brandweer kan leren van andere organisatie die met vrijwilligers werken. Arnhem: IFV.
Brandweeracademie (2019c). Recruitment and retention of volunteers in European Fire Services: phase 1. Arnhem: IFV.
Brandweeracademie (2019d). Rechtspositie brandweervrijwilligers in Europa. Arnhem: IFV.
Brandweer Nederland (2010). Terugblik en toekomstperspectief Brandweer over morgen.
Arnhem: Brandweer Nederland.
CBS (2020). Brandweerpersoneel; beroeps en vrijwilligers, rangniveau, opleiding, regio.
Retrieved on April 30, 2020, from:
https://opendata.cbs.nl/statline/#/CBS/nl/dataset/71482NED/table?fromstatweb.
Coffey, A., & Atkinson, P. (1996). Making Sense of Qualitative Data, Complementary Research Strategies. London: Thousand Oaks.
De Caluwé, R. (2011). Brandweer en vrijwilligerspotentieel: grijp je kans! [MCPM afstudeerscriptie].
Duijneveldt, I. & Herder, M. (2017). Belevingsonderzoek repressief brandweerpersoneel.
Basisdocument brandweer Nederland, Landelijke Rapportage. Utrecht: Anderssson Elffers Felix.
Fleurbaay, E. (2018). Verslag en samenvatting Round Tables in het kader van Posten Centraal. Business WISE in opdracht van Veiligheidsregio Zuid-Holland Zuid.
Floyd, A. & Arthur, L. (2012). Researching from within: External and Internal Ethical Engagement. International Journal of Research & Method in Education, 35(2), 171-180.
Goldschmidt, M., Aalbers, D. & Heinen, W. (2016). Binden en boeien: op welke manier(en) bindt en boeit de brandweer van Wolfheze haar vrijwilligers? Doetinchem: WPG Research.
Helleman, L. (2011). Vinden, binden en behouden van vrijwilligers. [Afstudeeronderzoek Veiligheidsregio Zuid-Holland Zuid].
Instituut Fysieke Veiligheid (2020). Brandweerkerndata 2019. Arnhem: IFV.
Jolly, D. (2009). De Brandweervrijwilliger als klant. [Afstudeeronderzoek TiasNimbas Business School].
Kerstholt, J.H., Roelofs, M.L., De Koning, L. (2013). Vrijwilligers bij de brandweer:
bouwstenen voor visieontwikkeling. Soesterberg: TNO.
Kniffin, K.M., Wansink, B., Devine, C.M. & Sobal, J. (2015). Eating Together at the Firehouse: How Workplace Commensality Relates to the Performance of Firefighters.
Human performance, 28(4), 281-306.
Ministerie van Binnenlandse Zaken en koninkrijksrelaties, Directie Brandweer en Rampenbestrijding (1991). Vrijwilligers bij de brandweer. Den Haag.
Ministerie van Binnenlandse Zaken en koninkrijksrelaties, Directie Brandweer en Rampenbestrijding (1998). Brandweer en vrijwilligers. Den Haag.
Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (2000). Beleidsnota
Rampenbestrijding 2000-2004. Brief minister aanbieding rapport Vrijwilligheid in openbare veiligheid. Den Haag.
Muller, E., Helsloot, I. & Weewer, R. (red.) (2017). Brandweer. Studies over organisatie, functioneren en omgeving. Alphen aan den Rijn: Wolters Kluwer.
Pels Rijcken & Droogleever Fortuijn (2018). Rechtspositie brandweervrijwilligers in het kader van Europees- en internationaalrechtelijke regels.
Perryman, J. (2011). The return of the native: the blurred boundaries of insider/outsider research in an English secondary school. International Journal of Qualitative Studies in Education, 24(7), 857-874.
Seepers, E.J. & Rauf, S. (2017). Voor elkaar door het vuur. Onderzoek naar de vrijwillige brandweer van de veiligheidsregio Rotterdam-Rijnmond. [Afstudeeronderzoek
Veiligheidsregio Rotterdam-Rijnmond].
Steverink, A. & Meerenburgh, J. (2018). Duidingsdocument belevingsonderzoek Landelijke rapportage. Arnhem: Brandweer Nederland.
Van Dijk, B. & Roorda, W. (2005). Vinden en binden van de brandweer in 2005. Amsterdam:
DSP groep.
Van Steden, R., Boelens, M., Drenth, A. & Van den Ende, L. (2018). Een solide basis. De praktijk en werkbeleving van brandweervrijwilligers in Nederland. Amsterdam: VU.
Van Wijk, K. (2012). Over verwachtingen gesproken. Arnhem: NVBR.
Vass, G. (2017). Getting inside the insider researcher: does race-symmetry help or hinder research? International Journal of Research & Method in Education, 40(2), 137-153.
Verburg, L. G. (2019). Oplossingsrichtingen tot het behouden van de brandweerveiligheid (de huidige inrichting en werkwijze ten aanzien van de vrijwilligheid bij de brandweer) binnen de bestaande juridische kaders.
Wilkinson, S. (1998). Focus group methodology: a review. International Journal of Social Research Methodology, 1(3), 181-203.
Winthagen, T. & Roman, B. (2008). De basis van vrijwilligheid. Onderzoek naar de beleving en motivatie onder vrijwilligers bij de brandweer van Veiligheidsregio Zuidoost-Brabant.
Tilburg: IVA.
Zijlema, W. (2019). Brandweervrijwilliger: waarom niet? Een onderzoek naar de factoren die potentiële vrijwilligers weerhouden te solliciteren bij de brandweer. [Afstudeeronderzoek Veiligheidsregio Gelderland-Zuid].