G Rietveld Detail plafondverlichting van ontwerptekening slaapkamer R.J Harrenstein en A Harrenstein-Schräder, Weteringschans 141, april 1926.

96 Afbeelding 23 Voorbeeld van goed-fout wonen. Tekening afkomstig uit M. van Rooy, De

nieuwe geest in onze woning (z.p., z.j.).

Afbeelding 24 Piet Mondriaan, Compositie met groot rood vlak, geel, zwart, grijs en blauw. 1921, olieverf op doek, 59,5 x 59,5 cm. Gemeentemuseum Den Haag. Foto:

97 Afbeelding 25 Georg Scholz, Kakteen und Semaphore. 1923, olieverf op doek, 69 x 52,3 cm. LWL-Landesmuseum für Kunst und Kulturgeschichte, Münster. Foto: LWL, Münster.

98 Afbeelding 26 Luigi Russolo, La rivolta. 1911, olieverf op doek, 150.8 x 230.7 cm,

Gemeentemuseum Den Haag. Foto: Gemeentemuseum Den Haag.

Afbeelding 27 Wassily Kandinsky, Compositie in rood en zwart. 1920, olieverf op doek, State Museum of Tasjkent, Uzbekistan.. Foto: Scala / Art Resource NY.

99 Afbeelding 28 Grafische weergave gepubliceerd in: Bendien, J. Harrenstein-Schräder, A.

100 Afbeelding 29 Theo van Doesburg, Contra-compositie V. 1924, olieverf op doek, 100 × 100 cm, Stedelijk Museum Amsterdam. Foto: Stedelijk Museum Amsterdam.

101 Literatuurlijst

Publicaties An

Bendien, J. Harrenstein-Schräder, A. ‘Nieuwe Zakelijkheid in de schilderkunst. Een dialectische beschouwing.’ Forum, jrg. 2, nr. 4 (1933).

Bendien, J. Harrenstein-Schräder, A. Richtingen in de hedendaagsche schilderkunst. Rotterdam: W.L & J. Brusse’s Uitgevers Maatschappij N.V. 1935

Bendien, J. Harrenstein-Schräder, A. ‘Moderne kunst: het surréalisme’ De Groene

Amsterdammer, 2 september 1933, p. 13 – 14. Harrenstein-Schräder

‘Individualistische en collectivistische kunst’ Periodiek in briefvorm, 3e nummer, 23 december 1931.

Harrenstein-Schräder, A. (red.) De werkende vrouw, jrg. 1, nr. 1 – 9. (januari 1930 – september 1930)

Geraadpleegde artikelen uit ‘De werkende vrouw’

Ide-Bottenheim, H. ‘De moderne huisvrouw in de practijk’ De Werkende Vrouw, jrg. 1 nr. 1-2 (1930).

Leviticus, W. ‘Is de mode grillig?’ De Werkende Vrouw, vol. 1, nr. 1-2 (1930). Redactie. ‘Meededelingen’ De werkende vrouw, jrg. 2 nr. 1 (1931).

Wolthers Arnolli, A.J. ‘Efficiency in de huishouding’ De Werkende Vrouw, jrg. 1, nr. 1-2 (1930).

Wolthers-Arnolli, A.J. ‘Efficiency in de huishouding’ De Werkende Vrouw, jrg. 1, nr. 5 (1930).

Geraadpleegde literatuur

Abdelkaui, N. Dubois, N. Schopping, H. (red.) Rietvelds Meesterwerk. Utrecht: Centraal Museum, 2017.

Balen, B. van, Vrouwen in de wetenschappelijke arena. Sociale sluiting in de universiteit. Amsterdam: Uitgeverij Het Spinhuis, 2001.

Boissevan, M. Catalogus van de tentoonstelling "De vrouw 1813-1913", "Meerhuizen"-

Amsteldijk : mei-october 1913 Amsterdam. Amsterdam: Concordia, 1913.

Breimer, D. Damen, J. Hora est! (On dissertations). Leiden: Universiteitsbibliotheek Leiden, 2005.

102 De Groot, M. Vrouwen in de vormgeving in Nederland, 1880-1940. Rotterdam: Uitgeverij

010, 2007.

Erve, D. van ‘t, De zusters van Onze Lieve Vrouw van Amersfoort: naar een wereld van

menselĳkheid. Amstelveen: Luyten,1987.

Heynen, H. Architectuur en kritiek van de moderniteit. Nijmegen: SUN. 2001

Kessel, Ellen, van. Margaret Staal-Kropholler, architect, 1891 – 1966. Rotterdam: Uitgeverij 010, 1991.

Koopmans, Y. John Rädecker. De droom van het levende beeld. Zwolle: Waanders Uitgevers, 2006.

Meyer, E. De nieuwe huishouding vert: Der Neue Haushalt. Amsterdam: Van Holkema & Warendorf, 1929.

Nagtegaal, C. Tr. Schröder-Schräder. Bewoonster van het Rietveld Schröderhuis. Utrecht: Impress, 1988.

Sparke, P. As Long as it’s Pink. The sexual politics of taste. Londen: Pandora, 1995. Wilson, E. Adorned in Dreams: fashion and modernity Londen: I.B. Tauris, 2003.

Geraadpleegde scripties

De Boeij, M. Het Genootschap Nederland – Nieuw Rusland (1928 – 1933). Doctoraalscriptie Slavische Taal- en Letterkunde, Rijksuniversiteit Groningen, 1994

Verbeek, N. De Werkende Vrouw: In Huis en Maatschappij. Masterscriptie Arts and Culture, Universiteit van Leiden, 2014.

Geraadpleegde artikelen

Beusekom, A. van, ‘ Gerrit Rietveld en zijn ‘periodieken in briefvorm’ 1931 – 1932.’Jong

Holland, jrg. 7 nr. 1. (1991).

v.d.E. ‘Moderne meubelinrichting’ Het Binnenhuis, jrg. 10, nr. 17 (1928)

Hammacher, A.M. ‘Boekbespreking’ Elseviers Geïllustreerd Maandschrift, jrg. 49 nr. 91 (1936).

Voerman, G. ‘Vrienden van de Sovjet-Unie’ Thematijdschrift Nederland Rusland jrg. 3, nr. 1. (2013)

‘Mededeelingen van het Bestuur’ Nieuw Rusland jrg. 1 nr. 1 (1928). ‘Manifest van de Tooneelliga’, De Groene Amsterdammer, 30 april 1932.

103 Geraadpleegde krantenberichten

Eric G. Koch ‘Studente van 70 slaagde voor doctoraal examen’ De Telegraaf, 23 juni 1967. Overlijdensbericht Johanna Gerharda Antonia Harrenstein, geboren Schräder. Algemeen

Handelsblad, 6 maart 1951. Rotterdamsch Nieuwsblad, 2 juni 1906.

‘Communisme in Nederland’ De Tijd, 26 mei 1928. ‘Cellenbouw’ De Telegraaf, 27 juni 1928.

‘Een voorpost van het Bolsjewisme’ Limburgsch Dagblad, 15 december 1928. ‘Grafiek en Boekdrukkunst uit de Sovjet-Unie’ De Tijd, 22 april 1929.

‘Crisis-steuncomite voor Ned.-Indie’ Het Vaderland. Staat en Letterkundig Nieuwsblad. 18 juni 1932.

‘De “rechtspositie” van assistenten in Indonesie. Steunpilaren van het Imperialisme die als koelies behandeld worden.’ De Tribune, 15 januari 1931.

‘Socialistische Leeszalen. Een vereeniging opgericht’ Het Volk, 16 mei 1931. ‘Tooneelliga’ Algemeen Handelsblad, 28 september 1932.

De Tijd, 17 februari 1932.

Algemeen Handelsblad, 17 februari 1932.

‘Afloop Veiling van Vaste Goederen’ HP De Tijd, 24 juni 1919.

‘Afloop der veiling van vaste goederen’ De Telegraaf, 24 juni 1919.

‘Ned. Ver. Van Huisvrouwen’ Eindhovensch Dagblad, 23 maart 1919.

Het Volk, 9 juni 1926

Geraadpleegde archieven Amsterdam Museum

- Documentatiemateriaal interieur P. Kramer Centraal Museum, Utrecht

- Rietveld Schröder Archief

- Opnametapes Gerrit Oorthuys (nog niet geïnventariseerd, wel te raadplegen) Gemeente Amsterdam

- Bouwarchief, Amsterdam Centrum Het Nieuwe Instituut, Rotterdam

- Archief van H.P. Berlage

104 Instituut voor Sociale Geschiedenis, Amsterdam

- Archief van H.P.L. Wiessing Joods Cultureel Kwartier, Amsterdam

- Archief van Ro Mogendorff

Rijksbureau Kunsthistorische Documentatie, Den Haag - Archief van Paul Citroen

Stadsarchief Amsterdam

- Archief van het Amsterdamsch Studenten Corps - Woningboeken

- Archief van de Universiteit van Amsterdam, Faculteit der Rechtsgeleerdheid - Archief van het Bevolkingsregister, gezinskaarten

Universiteitsbibliotheek, Amsterdam - Bijzondere Collecties

Geraadpleegd online

Trouwakte Bernardus Johannes Schräder en Aletta Clasina Maria Gründemann, 8 januari 1896. Online geraadpleegd, mei 2017:

[https://www.erfgoedleiden.nl/collecties/personen/zoek-op-personen/deeds/fbb38946- dcd0-abab-0c71-fe9866fd4f47?person=a8d7ea73-34fe-4bbb-7a10-d0e6421d2124] Huwelijksakte en bijlagen van het huwelijk tussen Reinder Johan Harrenstein en Johanna

Gerharda Antonia Schräder. 15 mei 1920. Online geraadpleegd, mei 2017: [https://www.wiewaswie.nl/nl/detail/31332764]

Afschrift van de oprichtings-circulaire van het genootschap Nederland-Nieuw Rusland, juni

1928. Online geraadpleegd, juli 2017.

[http://resources.huygens.knaw.nl/rapportencentraleinlichtingendienst/data/DetailResu ltaat?reconstructieid=867&zoekterm=Nederland-Nieuw]

Rapporten van de Centrale Inlichtingendienst. 1933, nr. 1Online geraadpleegd, juli 2017.

[http://resources.huygens.knaw.nl/rapportencentraleinlichtingendienst/data/DetailResu ltaat?reconstructieid=1994&zoekterm=Nederland-Nieuw]

105

Bijlage 1 Kunstverzameling An en Rein Harrenstein

De vele kunstenaars die over de vloer kwamen maakte van het huis aan de Weteringschans een ontmoetingsplaats voor de culturele avant-garde. Naast het moderne avant-gardistische interieur van Rietveld en Truus had het echtpaar ook veel kunst in huis weten te verzamelen. Het lijkt er echter op dat de kunstverzameling niet uit een verzameldrang is voortgekomen. De meeste kunst was van bekenden, het aankopen van werk was een manier om de vriendenkring financieel te kunnen ondersteunen in hun kunstcarrière.

Het vraagt een heel onderzoek om te kunnen achterhalen welke werken in de collectie van het echtpaar hebben gezeten, dit is mij in de beperkte tijd niet gelukt. Ik heb wel een deel van de collectie kunnen reconstrueren, objecten die ik tijdens het onderzoek ben tegengekomen. Na de dood van Rein Harrenstein in 1971 is een deel naar het Stedelijk Museum gegaan. Niet alles, een deel is onderverdeeld door de familie of verkocht. Dit is onduidelijk. Ook is bekend dat Rein Harrenstein in de jaren vijftig aan zowel het Museum Kröller-Müller als het Stedelijk Museum Amsterdam schenkingen heeft gedaan, het betrof hier vooral werken van Jacob Bendien. Bendien werkte in het huis van de Harrensteins en na zijn dood zijn deze werken hier grotendeels blijven liggen. Het is discutabel of deze werken gerekend kunnen worden tot de privéverzameling van het echtpaar of niet.

In deze bijlage heb ik alle werken bijeen verzameld waarvan met zekerheid gesteld kan worden dat ze onderdeel waren van de privéverzameling van het echtpaar Harrenstein. Verder onderzoek zou een beter beeld kunnen geven, deze bijlage kan hierbij hopelijk een begin of aanzet geven. De werken van Jacob Bendien heb ik in een aparte lijst opgesteld, ook heb ik geen onderscheid gemaakt tussen beeldende kunst en toegepaste kunst. Van het Kröller-Müller heb ik een lijst van werken ontvangen die vanwege technische redenen ik los erbij moest verwerken.

106 Toorop, Charley

Portret An Harrenstein Schräder ca. 1929 | 51 x 41 cm | olieverf op doek

H: Privécollectie R.J. Harrenstein en A. Harrenstein-Schräder, 1929 – ? Privécollectie W. Hilbers, ? – ?

C: Museum voor Moderne Kunsten Arnhem , inv. nr. GM 2009.271 (aankoop 2009)

Wim Hilbers kreeg dit werk ter compensatie voor het uitbrengen van het boek ‘Richtingen in de hedendaagsche schilderkunst’ na het overlijden van Jacob Bendien, An was niet meer in staat dit te doen. Het is onbekend hoe het bij het MMKA terecht is gekomen.

Toorop, Charley Kermis

1926 | afmetingen onbekend | olieverf op doek

H: Privécollectie R.J. Harrenstein en A. Harrenstein-Schräder, 1926 – 1971 C: Stedelijk Museum Amsterdam, inv. nr. onbekend (aankoop 1971)

107 Mondriaan, Piet

Composition no. I

1929 | 52 x 52 cm | olieverf op doek

H: Privécollectie R.J. Harrenstein en A. Harrenstein-Schräder, Amsterdam, 1929 – ? Privécollectie Trix Dürst-Haass, Basel, ? – 1954

Privécollectie Marguerite Arp-Hagenbach, Locarno/ Neuilly-sur-Seine, 1954 – 1968 C: Kunstmuseum Basel, inv. nr. G1968.88 (schenking 1968)

Mondriaan, Piet

Composition en couleurs

1931 | 50,5 x 50,5 cm| olieverf op doek

H: Privécollectie R.J. Harrenstein en An Harrenstein–Schräder, Amsterdam, 1932 of 1933 – voor 1946

Privécollectie van Friedrich Vordemberge-Gilderwart, Ulm, 1946 – 1949 Bezit kunsthandelaar Jon Nicholas Streep, New York City/Amsterdam, 1949 Bezit kunsthandelaar Sidney Janis Gallery, New York City, 1914 – 1950 Privécollectie John L. Senior Jr., New York City/Greenwich, 1950 – 1956 Museum of Modern Art, New York City, inv. Nr. 634-67

108 The Sidney and Harriet Janis Collection, 1967 – 1972

Bezit kunsthandelaar Davlyn Gallery, New York City, 1972 Bezit kunsthandelaar Galerie Agora, Parijs, 1973 – 1977

Privécollectie Hans Heinrich baron Thyssen-Bornemisza, Lugano, 1977 – 1992 C: Museum Thyssen-Bornemisza, Madrid, inv. nr. 1977.51

Thonet

Model no. B 248 & model no. B 247

1932 | afmetingen onbekend | materiaal onbekend H: R.J. Harrenstein en A. Harrenstein-Schräder

C: Stedelijk Museum Amsterdam, inv. nr. onbekend (aankoop 1971)

109 Rietveld, Gerrit Schröder-Schräder, Truus Harrenstein Slaapkamer 1926 H: R.J. Harrenstein en A. Harrenstein-Schräder

C: Stedelijk Museum Amsterdam, inv. nr. onbekend, (aankoop 1971)

In 1971 aangekocht door het Stedelijk Museum uit erfenis R.J. Harrenstein

Lissitzky, El

Studie voor Proun

1922 | afmetingen onbekend | materiaal onbekend

H: Privécollectie R.J. Harrenstein en A. Harrenstein-Schräder, Amsterdam C: Stedelijk Museum Amsterdam, inv. nr. onbekend (aankoop, 1971)

In 1971 aangekocht door het Stedelijk Museum uit erfenis R.J. Harrenstein

Breuer, Marcel Thonet

Klubsessel (model B35)

1928 – 1929 | afmetingen onbekend | materiaal onbekend

110 C: Stedelijk Museum Amsterdam, inv. nr. onbekend (aankoop 1971)

In 1971 aangekocht door het Stedelijk Museum uit erfenis R.J. Harrenstein

John Rädecker

Portret Lientje ten Herkel – Bendien 1920 - 1924 | 50 x 52 cm | olieverf op doek

H: Privécollectie R.J. Harrenstein en A. Harrenstein-Schräder, Amsterdam ? - ? Privécollectie E. Morpurgo-Lindeboom, Amsterdam, ? - ?

C: onbekend

Beschreven in de biografie van John Rädecker door Ype Koopmans.

Bendien, Jacob Masker

1927 – 1928 | afmetingen onbekend | materialen onbekend

H: Privécollectie R.J. Harrenstein en A. Harrenstein-Schräder, Amsterdam C: Stedelijk Museum Amsterdam, inv. nr. onbekend (schenking 1951)

111 Bendien, Jacob

Twee koppen

1912 | afmetingen onbekend | materialen onbekend

H: Privécollectie R.J. Harrenstein en A. Harrenstein-Schräder, Amsterdam C: Stedelijk Museum Amsterdam, inv. nr. onbekend (schenking 1954)

Bendien, Jacob Danseres

1930 | afmetingen onbekend | materialen onbekend

H: Privécollectie R.J. Harrenstein en A. Harrenstein-Schräder, Amsterdam C: Stedelijk Museum Amsterdam, inv. nr. onbekend (schenking 1954)

112 Bendien, Jacob

Gelaatsuitdrukking no. 2