58. Resolutie 1540 (2004) van de VN-Veiligheidsraad blijft een centrale pijler van de internationale non-proliferatieregeling. Ze is het eerste internationale instrument dat op geïntegreerde en alomvattende wijze massavernietigingswapens, de overbrengingsmiddelen ervoor en de daarvoor bestemde materialen bestrijkt. UNSCR 1540 (2004) bevat bindende verplichtingen voor alle landen. Die moeten voorkomen dat niet-statelijke actoren toegang krijgen tot dergelijke wapens, overbrengingsmiddelen daarvoor en daarvoor bestemde materialen, en moeten een afschrikkende werking hebben. De resolutie, die is aangenomen op grond van hoofdstuk VII van het Handvest van de Verenigde Naties, vereist dat alle landen de nodige wetgeving aannemen die voorkomt dat niet-statelijke actoren nucleaire, chemische of biologische wapens in handen krijgen, en dat zij passende nationale controles instellen op gerelateerde materialen om illegale handel te voorkomen. Tijdens de
alomvattende evaluatie in 2016 van Resolutie 1540 (2004) van de VN-Veiligheidsraad werden de spilfunctie, het belang en het gezag ervan, die in Resolutie 2325 (2016) van de VN-Veiligheidsraad zijn weergegeven, bevestigd.
59. Op 11 mei 2017 heeft de Raad Besluit (GBVB) 2017/809 van de Raad ter ondersteuning van de uitvoering van Resolutie 1540 (2004) van de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties inzake de non-proliferatie van massavernietigingswapens en de overbrengingsmiddelen daarvoor vastgesteld, als hulpmiddel voor de uitvoering van het resultaat van de
alomvattende evaluatie in 2016 en ook als ondersteuning voor de uitvoering van Resolutie 1540 van de VN-veiligheidsraad. Het Raadsbesluit bestrijkt een periode van 48 maanden en wordt uitgevoerd door UNODA in New York, dat een deel van de uitvoering heeft uitbesteed aan de OVSE in Wenen. De EU-financiering steunt landen bij de
inventarisering van specifieke technische bijstand, de bewustmaking rond programma's voor
60. Het Gemeenschappelijk Centrum voor onderzoek (JRC) van de Europese Commissie heeft de voorzitter van het Comité 1540 officieel een kopie toegezonden van de Strategic Trade Atlas, die gezamenlijk is opgesteld door het JRC en het Argonne National Laboratory van het Amerikaanse Ministerie van Energie. De Strategic Trade Atlas is ontwikkeld om het inzicht in de mondiale handelsstromen in strategische goederen, d.w.z. goederen van militaire strategische waarde, waaronder producten voor tweeërlei gebruik, te bevorderen. De Atlas wordt in twee delen gepubliceerd, met een overzicht van de strategische handel per land2 en per grondstof3. De Strategic Trade Atlas wordt onder andere gebruikt door de
Werelddouaneorganisatie. Hij werd als zodanig van belang geacht voor de Groep deskundigen van het Comité 1540.
61. Het EU-initiatief CBRN-kenniscentra (het "initiatief") werd in 2010 opgezet als een wereldwijd programma voor capaciteitsopbouw ter mitigatie van opzettelijke dan wel door ongevallen of door de natuur veroorzaakte risico's in verband met chemische, biologische, radiologische en nucleaire materialen of stoffen, en risico's voor gerelateerde installaties of terreinen. Het initiatief brengt momenteel 62 partnerlanden samen, verdeeld over acht regionale secretariaten in de onderstaande regio's: Atlantische zijde van Afrika, Centraal-Azië, Oost- en Centraal-Afrika, landen van de Raad voor samenwerking van de Golfstaten.
Midden-Oosten, Noord-Afrika en de Sahel, Zuidoost-Azië, Zuidoost- en Oost-Europa.
2 Versino, C., Heine, P. en Carrera, J., Strategic Trade Atlas. Country-Based Views, EUR 29194 EN, Bureau voor publicaties van de Europese Unie, Luxemburg, 2018, ISBN 978-92-79-84030-2, doi:10.2760/440433, JRC111470.
3 Versino, C., Heine, P. en Carrera, J., Strategic Trade Atlas. Commodity-Based Views, EUR 29195 EN, Bureau voor publicaties van de Europese Unie, Luxemburg, 2018, ISBN 978-92-79-84031-9, doi:10.2760/277525, JRC111471.
62. Het initiatief CBRN-kenniscentra wordt gefinancierd uit het instrument voor bijdrage aan stabiliteit en vrede (IcSP) en zal worden vervangen door het instrument voor
nabuurschapsbeleid, ontwikkeling en internationale samenwerking (NDICI) 2021-2027. Het initiatief heeft vooruitgang geboekt bij het beperken van de risico's in verband met CBRN-materialen, door de capaciteit en de samenwerking op nationaal en regionaal niveau te verbeteren en door een cultuur van veiligheid en samenwerking te bevorderen, volgens een verslag van de Europese Rekenkamer van 2018 (Speciaal verslag nr. 14/2018, ECA).
Deelnemende landen worden gesteund in hun inspanningen om op vrijwillige basis en vanuit een vraaggestuurde, regionale benadering nationale en regionale coördinatie- en
beheersstructuren op te zetten. Deze platforms ontwikkelen en versterken CBRN-voorstellen en doen aan capaciteitsopbouw op basis van specifieke behoeften, risicobeoordelingen en nationale actieplannen. Ze worden gesteund via verscheidene regionale
samenwerkingsprojecten die in het kader van het initiatief worden gefinancierd, en staan open voor andere financieringsinstrumenten. Sedert 2010 zijn er 85 regionale projecten gefinancierd. De begroting voor het initiatief voor de 10-jarige periode vanaf 2010 bedraagt ongeveer 250 miljoen EUR.
63. Het netwerk van kenniscentra is nu goed ontwikkeld. Tijdens de COVID-19-pandemie heeft het zijn robuustheid en duurzaamheid bewezen toen verschillende regionale secretariaten een reeks webinars opzetten om expertise uit te wisselen en ervaringen en beste praktijken op het gebied van epidemiologisch beheer uit te wisselen. Ad-hocsteun aan verschillende landen hielp hen passende procedures in te voeren om de eerste besmettingsgevallen op te sporen.
Een "één gezondheid"-benadering met langdurige bijstand, in het bijzonder voor Afrika, zal de capaciteit voor vroegtijdige opsporing en monitoring van uiterst gevaarlijke
ziekteverwekkers blijven vergroten. In verschillende regio's worden regionale CBRN-actieplannen en interregionale samenwerking ontwikkeld. Bovendien is het initiatief rijp genoeg om verdere acties die gericht zijn op veiligheidsbestuurskwesties op het gebied van cybercriminaliteit, terrorisme, kritieke infrastructuur, vervalste geneesmiddelen, hybride dreigingen en explosieven, te ondersteunen, en om de samenwerking inzake nucleair forensisch onderzoek, grenscontrole en controle op de uitvoer van producten voor tweeërlei gebruik te bevorderen. In het kader van het EU-netwerk van kenniscentra op het gebied van CBRN, heeft het JRC van de EU in 2020 in samenwerking met het Amerikaanse Ministerie van Energie en het Kiev Institute for Nuclear Research onderwijs- en opleidingsactiviteiten ontwikkeld op het gebied van nucleaire beveiliging voor deelnemers uit Georgië, Oekraïne, Azerbeidzjan en Moldavië, om de nucleaire beveiliging in het Zwarte- Zeegebied te
verbeteren. Daarnaast heeft het steun verleend aan de uitvoering van drie projecten op het gebied nucleaire beveiliging in de GUAM-landen (Georgië, Oekraïne, Azerbeidzjan en Moldavië). In Oekraïne en Moldavië werden desktop- en veldoefeningen uitgevoerd op basis van scenario's van nucleaire smokkel. De opleiding van jonge professionals op het gebied van nucleaire beveiliging werd aangeboden aan het Kiev Institute for Nuclear Research en het Kharkov Institute for Physics and Technology. Daarnaast werd een regionaal nucleair forensisch informatiesysteem opgezet. Met het oog op de instandhouding van de nucleaire forensische capaciteiten in de Zwarte-Zeeregio zijn drie vervolgprojecten voor de GUAM-landen gestart, die in 2021 van start moeten gaan en door het Centrum voor wetenschap en technologie in Oekraïne worden beheerd. Bovendien is in Georgië en Armenië een project voor de capaciteitsopbouw op het gebied van nucleair forensisch onderzoek ontwikkeld onder het beheer van het Internationaal Centrum voor wetenschap en technologie (ICWT).
Ook dit project gaat in 2021 van start.
64. Wat de interne aspecten van de mitigatie van CBRN-dreigingen betreft, is de uitvoering van het actieplan ter verbetering van de paraatheid bij veiligheidsrisico's op chemisch, biologisch, radiologisch en nucleair gebied, dat in oktober 2017 door de Commissie werd gepresenteerd als onderdeel van een breder pakket terrorismebestrijding, eind 2019 geëvalueerd. Het
document wordt nog steeds beschouwd als het geldende beleidskader op CBRN-gebied. In de terrorismebestrijdingsagenda van 2020 zijn bepaalde CBRN-aspecten versterkt, met name in verband met de dreiging die uitgaat van chemische agentia en in verband met bioveiligheid.
Wat het eerste betreft, onderzoekt de Commissie momenteel of het haalbaar is de toegang te beperken tot bepaalde chemische stoffen die voor kwaadwillige doeleinden kunnen worden gebruikt. De werkzaamheden op het gebied van CBRN-detectie – met inbegrip van de door de Commissie gecoördineerde apparatuurtests die sommige lidstaten hebben verricht – zijn zoals gepland voortgezet. Sommige CBRN-activiteiten die in 2019 van start zijn gegaan, moesten echter in 2020 worden opgeschort; met name de opleidingscampagne voor rechtshandhavers in de EU inzake radiologische bedreigingen, die plaatsvond in het opleidingscentrum EUSECTRA in Karlsruhe.
65. De uitvoering van het actieplan wordt ondersteund door projecten die worden
medegefinancierd door de politiële component van het Fonds voor interne veiligheid (ISF Police). Twee van de geselecteerde initiatieven waren bijzonder relevant voor het CBRN-beleid. Een daarvan (Mall-CBRN) heeft betrekking op CBRN-bescherming en -paraatheid in grote winkelcentra, terwijl een ander (Safe Stadium) een soortgelijke aanpak hanteert voor grote sportstadions, met name voetbalstadions. Een van de voordelen van beide initiatieven is dat er eindgebruikers in de consortia zitten, bijvoorbeeld de voetbalclub Real Madrid.
66. Het CBRN-actieplan kreeg wetenschappelijke en technische ondersteuning vanuit een reeks onderzoeksprojecten die worden gefinancierd in het kader van de doelstelling "Een veilige samenleving" binnen het zevende kaderprogramma. Het onderzoek heeft betrekking op de volledige crisisbeheersingscyclus, van preventie tot herstel. Onderzoek naar de behoefte aan normalisatie zou kunnen uitmonden in "Europese normen". Het horizon 2020-programma zal het huidige CBRN-onderzoekswerk via gerichte thema's intensiveren.
DENKTANKS
67. Op grond van Besluit 2010/430/GBVB van de Raad van 26 juli 2010 wordt de uitvoering van de EU-strategie tegen de verspreiding van massavernietigingswapens actief ondersteund door het EU-Consortium non-proliferatie en ontwapening, dat in januari 2011 met zijn
werkzaamheden is begonnen. Op 26 februari 2018 heeft de Raad Besluit (GBVB) 2018/299 vastgesteld, waarbij de EU-steun voor de activiteiten van het consortium voor de periode 2018-2021 wordt verlengd, door voort te bouwen op de verwezenlijkingen tot dusver en door nieuwe projecten toe te voegen.
68. De activiteiten van het Consortium hebben de zichtbaarheid van de EU in derde landen en bij het maatschappelijk middenveld vergroot, en in aanzienlijke mate bijgedragen tot de
beleidsvorming van de EU op het gebied van non-proliferatie en ontwapening. Het Consortium biedt een platform voor informele contacten tussen beroepsbeoefenaars en stimuleert de dialoog tussen verschillende belanghebbenden. Met zijn activiteiten heeft het Consortium geholpen een groter bewustzijn te creëren omtrent de uitdagingen in verband met massavernietigings- en conventionele wapens, en ook zijn er in dat verband oplossingen verkend. Het Consortium put uit een uitgebreid netwerk van 99 denktanks en
onderzoeksinstituten in heel Europa, met leden uit alle EU-lidstaten en uit partnerlanden als Zwitserland, Turkije en Oekraïne. In 2020 hebben 9 instellingen zich bij het netwerk
aangesloten.
69. Het Consortium heeft voor al zijn evenementen qua gender, leeftijd, expertisegebied en geografische vertegenwoordiging voor een divers deelnemers- en sprekersveld gezorgd. Als gevolg van de COVID-19-pandemie hebben deze gebeurtenissen in 2020 virtueel
plaatsgevonden. Het ging in 2020 meer in het bijzonder om de volgende evenementen ter uitvoering van Besluit (GBVB) 2018/299 van de Raad:
• een cursus nucleaire non-proliferatie voor afgestudeerden en postdoctorale studenten op het gebied van IT en engineering, getiteld "The Spread of Nuclear Weapons:
History, Threats and Solutions’ (19-21 februari 2020);
• een ad-hocseminar getiteld "Strengthening Non-proliferation and Disarmament Education in Europe" (deel I) (23-24 juni 2020);
• de 9e EU-raadplegingsbijeenkomst, waarin EU-ambtenaren en Europese deskundigen bijeenkwamen (10-11 september 2020);
• de 4e jaarvergadering van het Europees netwerk van onafhankelijke denktanks inzake non-proliferatie en ontwapening (9 november 2020);
• de 9e EU-conferentie inzake non-proliferatie en ontwapening (12-13 november 2020);
• een workshop in het kader van Next Generation (25 november 2020);
• een ad-hocseminar getiteld "Addressing illicit SALW and ammunition in conflict affected areas: The role for peace support operations" (14-15 december 2020)
70. Het Consortium heeft in 2020 een maandelijkse nieuwsbrief en zes EU-discussienota's over non-proliferatie en ontwapening uitgebracht4. Tussen 2018 en 2021 bestonden de
opleidingsactiviteiten uit e-learningcursussen over non-proliferatie en ontwapening en EU-beleid, en voorts steun voor 36 non-proliferatie- en ontwapeningsstages bij leden van het netwerk.
UITVOERCONTROLES
71. In 2020 is de Groep export van conventionele wapens van de Raad (Coarm) begonnen met het realiseren van de doelstellingen in de conclusies van de Raad over de evaluatie van Gemeenschappelijk Standpunt 2008/944/GBVB in verband met de controle op
wapenuitvoer5. Nadat in de Groep Coarm overeenstemming was bereikt, heeft de Europese Dienst voor extern optreden in oktober op haar website een onlinedatabank opgezet waarmee het publiek de gegevens over de wapenuitvoer van de lidstaten gebruikersvriendelijk kan raadplegen en analyseren. Deze databank werd over het algemeen verwelkomd als een aanzienlijke verbetering van de transparantie op het gebied van wapenuitvoer. De databank bevat informatie over de waarde, de bestemming en het type wapenuitvoervergunning en over de daadwerkelijke uitvoer uit de lidstaten, en zal jaarlijks worden bijgewerkt. Voorts heeft de Groep Coarm een besluit van de Raad opgesteld betreffende
eindgebruikerscertificaten voor de uitvoer van handvuurwapens en lichte wapens en munitie daarvoor. Dit besluit is in januari 2021 vastgesteld en draagt bij tot de verdere convergentie van het wapenuitvoerbeleid van de lidstaten. De Groep Coarm zette haar contacten en
regelmatige dialoog met diverse belanghebbenden, waaronder maatschappelijke organisaties, het ICRC en vertegenwoordigers van de Europese defensie-industrie, voort.
4 Te raadplegen op https://www.nonproliferation.eu/activities/online-publishing/non-proliferation-papers/
5 https://data.consilium.europa.eu/doc/document/ST-12195-2019-INIT/nl/pdf.
72. Voorts heeft de EU ook haar initiatieven ter ondersteuning van derde landen bij het opzetten van een wapenuitvoercontrolesysteem, en ter bevordering van de universalisering van het Wapenhandelsverdrag voortgezet. In het verlengde van Besluit (GBVB) 2018/101 van de Raad van 23 januari 2018 en de opvolger daarvan, Besluit (GBVB) 2020/1464 van de Raad van 12 oktober 2020 over de bevordering van doeltreffende controle op de
wapenuitvoer, dat wordt uitgevoerd door het Bundesamt für Wirtschaft und Ausfuhrkontrolle (Duits Bureau voor economie en uitvoercontrole, "BAFA"), heeft er een aantal workshops en evenementen voor individuele bijstand plaatsgevonden, meestal in virtuele vorm als gevolg van de pandemie. Daarnaast hebben de organisaties BAFA en Expertise France in het kader van Besluit (GBVB) 2017/915 van de Raad verdere regionale voorlichtingsactiviteiten, op maat gesneden nationale ondersteuningsprogramma's en ad-hocworkshops voor individuele ondersteuning uitgevoerd, ter bevordering van de daadwerkelijke uitvoering en
universalisering van het Wapenhandelsverdrag.
73. In het kader van de politieke dialoog over aangelegenheden in verband met de controle op de wapenuitvoer hebben in 2020 bijeenkomsten plaatsgevonden met Noorwegen en de
Verenigde Staten. Deze bijeenkomsten in het kader van de politieke dialoog waren een forum voor vruchtbare gedachtewisselingen over aangelegenheden van wederzijds belang, zoals het uitvoerbeleid ten aanzien van specifieke bestemmingen, nalevings- en controlevraagstukken, en het proces omtrent het Wapenhandelsverdrag.
74. In 2020 ging de EU voort met het regelmatig actualiseren van haar regelgeving als reactie op ontwikkelingen in multilaterale uitvoercontroleregelingen. Zo heeft de Europese Commissie op 7 oktober 2020 een gedelegeerde verordening vastgesteld waarbij de EU-controlelijst tweeërlei gebruik in overeenstemming wordt gebracht met besluiten die in 2019 zijn genomen in het kader van multilaterale uitvoercontroleregelingen, en nieuwe controles ingevoerd voor onder meer software voor toezicht op rechtshandhaving en digitale
forensische instrumenten. Bij de actualisering van de EU-controlelijst in 2020 werden ook controles ingevoerd op 24 extra chemische stoffen, waaronder precursoren van het zenuwgif novitsjok, in overeenstemming met het tijdens de intersessionele vergadering van de
75. De coördinatiegroep tweeërlei gebruik is doorgegaan met het verlenen van steun voor een effectieve en consistente uitvoering van uitvoercontroles in de EU. In 2020 zijn er nieuwe functies van het "elektronisch systeem producten voor tweeërlei gebruik" uitgebracht om het systeem aan te passen aan wijzigingen in de regelgeving, zoals de geactualiseerde
controlelijst van 2019 en beveiligd elektronisch overleg tussen de bevoegde autoriteiten.
Gezien de brexit werd een nieuwe functie ingevoerd ter ondersteuning van de informatie-uitwisseling met de bevoegde autoriteit van het VK in het kader van het Protocol inzake Noord-Ierland. Ook heeft de EU voortgang gemaakt met de ontwikkeling van een
"elektronisch vergunningsplatform" voor gebruik door de lidstaten op vrijwillige basis, en is zij begonnen met de integratie van elektronische vergunningssystemen voor tweeërlei gebruik met elektronische douanesystemen, in het kader van het éénloketinitiatief. Het jaarverslag over uitvoercontrole6 is gepubliceerd om voor transparantie met betrekking tot uitvoercontroles en vergunningsactiviteiten te zorgen, en op 11 december 2020 is er een forum voor uitvoercontrole georganiseerd voor belanghebbenden uit de lidstaten, het bedrijfsleven en het maatschappelijk middenveld7.
6 https://trade.ec.europa.eu/doclib/docs/2021/february/tradoc_159415.pdf
7 https://trade.ec.europa.eu/doclib/docs/2019/december/tradoc_158495.pdf
76. De evaluatie van het uitvoercontrolebeleid van de EU is aanzienlijk gevorderd. De Raad en het Europees Parlement hebben overeenstemming bereikt over de modernisering van de uitvoercontroles van de EU. Tot de uitgebreide wijzigingen die zijn aangebracht om de controles efficiënter en doelmatiger te maken, behoren geactualiseerde definities en controleparameters, harmonisatie, vereenvoudiging en digitalisering van de
vergunningverlening, meer informatie-uitwisseling en samenwerking met derde landen. De nieuwe verordening zal het bestaande EU-systeem voor uitvoercontrole efficiënter maken door een nieuwe dimensie "menselijke veiligheid" in te voeren, zodat de EU kan reageren op de uitdagingen van opkomende technologieën voor tweeërlei gebruik – vooral technologieën voor cybertoezicht – die een risico vormen voor de nationale en internationale veiligheid, ook voor de bescherming van de mensenrechten. De nieuwe verordening zal in 2021 formeel worden vastgesteld en in werking treden. De activiteiten van multilaterale
uitvoercontroleregelingen werden aanzienlijk beïnvloed door de pandemie; plenaire vergaderingen moesten worden geannuleerd, maar de werkgroepen konden via virtuele vergaderingen toch bepaalde werkzaamheden verrichten. De EU heeft in elk geval deelgenomen aan de intersessionele vergadering van de Australiëgroep in Bratislava (5-7 februari 2020).
77. De uitvoering van het EU-programma voor uitvoercontrole P2P voor het doeltreffender maken van systemen voor controle op de uitvoer van producten voor tweeërlei gebruik en daarmee verband houdende uitrusting, materialen en technologieën is vanuit zes regio's voortgezet. In 2020 bestreek het programma 41 landen, waaronder 14 landen die deelnemen aan de "Export Control Targeted Initiatives" (regionale initiatieven voor uitvoercontrole) met het Centrum voor wetenschap en technologie van Oekraïne en het Internationaal centrum voor wetenschap en technologie in Kazachstan. Er heeft een aantal regionale workshops, nationale bijstandsevenementen en ad-hocondersteuningsseminars plaatsgevonden, meestal virtueel als gevolg van de pandemie.
78. De intensieve coördinatie van het EU-programma voor uitvoercontrole P2P met het
programma Export Control and Related Border Security van het Amerikaanse Ministerie van Buitenlandse Zaken is voortgezet. Er werden gezamenlijke EU-VS-seminars georganiseerd om informatie over dreigingsevaluatiemethodes uit te wisselen, gezamenlijke
impactindicatoren vast te stellen en de ondersteuning op het terrein te coördineren. De 6e editie van de EU-P2P-zomeruniversiteit over strategisch handelstoezicht voor partnerlanden van het EU-programma voor uitvoercontrole P2P voor producten voor
tweeërlei gebruik werd van 17 tot 21 augustus 2020 online georganiseerd door de FPI en het JRC. Het EU-P2P-portaal, dat naar de officiële webomgeving van de Europese Unie
(https://europa.eu/cbrn-risk-mitigation/eu-p2p_en) is gemigreerd, is in 2020 verder verbeterd.
Het portaal blijft het platform voor alle outreachprogramma's van de EU betreffende de controle op de uitvoer van militaire goederen en producten voor tweeërlei gebruik, met als doel de informatie-uitwisseling met de EU-partnerlanden op maat te snijden. Het programma wordt gefinancierd uit het instrument voor bijdrage aan stabiliteit en vrede.
79. In 2020 heeft het JRC van de Commissie het uitvoercontrolehandboek voor chemische stoffen verder ontwikkeld, en de databank beschikbaar gesteld op het JRC-portaal. Een tweede herziening van het handboek zal in het voorjaar van 2021 worden gepubliceerd.
Referentie: https://ec.europa.eu/jrc/en/news/world-trade-controls-export-control-handbook-chemicals
80. In januari 2021 heeft het JRC van de Commissie het nieuwe onlineplatform TIM Dual-Use gepubliceerd, waarmee meer dan 70 miljoen onderzoekssamenvattingen (Scopus), octrooien (Patstat) en door de EU gefinancierde projecten (CORDIS-databank) met
tweeërlei-gebruikrelevantie in kaart kunnen worden gebracht. Referentie:
https://ec.europa.eu/jrc/en/science-update/tim-dual-use-tool-track-possible-dual-use-relevance-research-and-innovation-results
81. Het controleregime voor de uitvoer van rakettechnologie en -onderdelen (MTCR) is een
81. Het controleregime voor de uitvoer van rakettechnologie en -onderdelen (MTCR) is een