De afsluiting van deze studie staat in het teken van een reflectie op het onderzoek. Op basis van de beperkingen die uit het onderzoek voortvloeien wordt in deze paragraaf aangegeven op welke vlakken vervolgonderzoek noodzakelijk is.
Wetenschappelijke relevantie
Het gehanteerde theoretisch kader blijkt erg bruikbaar te zijn geweest bij het beantwoorden van de onderzoeksvragen. Aan de hand van het conceptueel model kon er een duidelijke link worden gelegd tussen de onafhankelijke variabele en de afhankelijke variabele. De mediërende variabele speelde daarbij een centrale rol. De interactieproces-factoren gaven voldoende aanknopingspunten om uiteindelijk de effectiviteit van de samenwerkingsarrangementen te kunnen duiden. Gedurende het onderzoek bleek echter wel dat de zes interactieproces-factoren op een aantal vlakken veel overlap vertoonden. Dit is te verklaren vanuit het feit dat de interactieproces-factoren erg nauw met elkaar samenhangen en elkaar tot op zekere hoogte ook beïnvloeden. Ondanks dat dit hier en daar voor wat overlap van onderzoeksresultaten leidde, heeft dit verder geen invloed gehad op de uitvoerbaarheid van het onderzoek.
Het onderzoek richt zich met name op de procesmatige factoren van regionale samenwerkingsarrangementen. Gedurende de studie werd echter duidelijk dat er ook een grote behoefte bestaat aan kennis over de inhoudelijke succesfactoren bij samenwerkingsarrangementen. Een belangrijke vraag daarbij zou kunnen zijn of er criteria zijn aan te wijzen waar regionale afspraken inhoudelijk aan moeten voldoen om tot een effectieve regionale afstemming van woningbouwprogramma’s te komen? Hierbij gaat het bijvoorbeeld om zaken als aan welke locaties prioriteit moet worden verleend binnen een regio. Is het bijvoorbeeld belangrijk dat er, voor de ontwikkelruimte die in een regio aanwezig is, enkel wordt ingezet op de projecten die zich bij belangrijke vervoersknooppunten bevinden? Tot nu toe heeft dit thema van alternatieve sturingsinstrumenten weinig aandacht gekregen. Voor dergelijke vragen over inhoudelijke succesfactoren is verder onderzoek noodzakelijk.
Maatschappelijke relevantie
Vanwege praktische overwegingen is binnen dit onderzoek enkel de nadruk gelegd op het beleidsterrein van wonen. Gaandeweg het onderzoek is gebleken dat de vier casestudyregio’s allen een erg verschillende strategie hanteren bij het komen tot regionale afstemming van woningbouwprogramma’s. Een van de aanbevelingen voor vervolgonderzoek is een studie naar hoe de discussie over regionale afstemming in een breder perspectief geplaatst kan worden. Hierbij zou niet enkel een sectorale benadering centraal moeten staan, maar juist een integrale benadering. De discussie over een toekomstbestendige regio in zowel groei als krimpgebieden, gaat niet enkel en alleen over woningen. Deze opgave moet veel meer worden bezien in onderlinge samenhang met bijvoorbeeld voorzieningen en economische vitaliteit. Gezien de politieke discussie rond de afschaffing van de formele status van regionale samenwerkingsarrangementen, kan dit onderzoek een relevante bijdrage leveren aan de discussie over de bestuurlijke structuur van Nederland. Op het organisatorisch vlak moet met name aandacht besteed
6.4.3 6.4.4 INLEIDING VERDIEPING THEORE TISCH K ADER STR A TEGIE & ME THODE CASESTUDIES (M) ( A ) (E) (P) SY NTHESE & C ONCL USIE
6
worden aan de aanwezigheid van centrale regie. Dit aspect speelt een belangrijke rol op het momentdat de regionale afspraken hun doorwerking moeten vinden in het beleid van de lokale partners. Wie deze regierol op zich neemt is nog niet eens zo belangrijk. Maar het gaat er wel om dat er een toereikend juridisch planologisch instrumentarium wordt toegepast voor centrale regie, zodat ook op langere termijn bepaalde zekerheden geboden kunnen worden aan de samenwerkende partners, naarmate de regionale afspraken concreter worden. Ook op dit aspect van regionale samenwerking kan vervolgonderzoek erg zinvol zijn.
Gebruikte onderzoeksmethodiek
Dit onderzoek maakt gebruik van vier expert-interviews per casestudyregio. Daarbij is gekozen voor experts die verschillende partijen vertegenwoordigen. Hierdoor wordt de samenwerking vanuit diverse perspectieven belicht, waardoor de kans op een eenzijdig beeld van de samenwerking aanzienlijk is verkleind. Daarnaast is er voor gekozen om de respondenten anoniem te houden, waardoor de experts vrijer konden spreken, zonder dat zij zich zorgen hoefden te maken over de gevolgen van hun uitspraken. Hierdoor zijn ook belangrijke kritiekpunten op het samenwerkingsarrangement naar boven gekomen. Uiteindelijk kan met grote tevredenheid worden teruggekeken op de kwaliteit en betrouwbaarheid van de onderzoeksresultaten van de 16 respondenten. Zij vertegenwoordigen allen perspectieven die er werkelijk toe doen bij regionale samenwerking en bovendien is gesproken met experts die ook werkelijk verstand van zaken hebben op het gebied van regionale samenwerking. Toch blijft het onderzoek sterk afhankelijk van bepaalde invalshoeken. Met de terugkoppeling is in elk geval de mogelijkheid geboden aan respondenten, om ook te reageren op uitspraken van (anonieme) collega’s. Hierdoor zijn belangrijke nuanceringen aangebracht bij de onderzoeksresultaten. In lijn met deze ontwikkeling zou het onderzoek uitgebreid kunnen worden met een breder toepassingsbereik van expert-interviews per casestudyregio. Dit zou met name zinvol kunnen zijn voor vertegenwoordigers van verschillende marktpartijen. Immers bleek tijdens het onderzoek dat niet altijd alle relevante marktpartijen worden betrokken bij regionale samenwerking. Bij het betrekken van meerdere partijen in vervolgonderzoek, kan de betrouwbaarheid van de resultaten verder worden verbeterd.
Validiteit resultaten
In het kader van de validiteit van het onderzoek, is het goed om er in elk geval bewust van te zijn dat het voor een deel erg moeilijk is om een vergelijking te maken tussen verschillende regionale samenwerkingsarrangementen en de effectiviteit daarvan bij het afstemmen van woningbouwprogramma’s. In het kader van een volledig valide onderzoek is het namelijk vrijwel onmogelijk om precies dezelfde samenwerkingsarrangementen met elkaar te vergelijken. Naast het feit dat iedere samenwerking een geheel eigen cultuur heeft, zijn de resultaten voor de effectiviteit van een samenwerkingsarrangement ook afhankelijk van de beleidsfase waarin het samenwerkingsarrangement verkeert. Dit levert dan ook gegevens op die karakteristiek zijn voor een bepaalde fase van het beleidsproces. Toch zegt het onderzoek wel degelijk iets over de effectiviteit van regionale samenwerkingsarrangementen om tot afstemming van woningbouwprogramma’s te komen, zo blijkt uit de conclusie en de aanbevelingen in dit hoofdstuk. Desalniettemin is dit onderzoek voornamelijk verkennend van aard. Dat betekent dat er slechts sprake is van een kleine studie van een beperkt aantal casussen en een beperkt aantal experts. Daarom dient het onderzoek uitgebreid te worden met een analyse van meerdere samenwerkingsarrangementen om te zien of de bevindingen overeind blijven.
A
B
C
Adviescommissie Deetman (2011). Ruimte voor waardevermeerdering; eindrapportage Adviescommissie
Deetman bevolkingskrimp Limburg. Maastricht: Provincie Limburg.
Afdeling Bestuur & Communicatie Regio Achterhoek (2008). Krimpen biedt kansen; demografische
ontwikkelingen in de Achterhoek. Doetinchem: Regio Achterhoek.
Akkermans, D., Valk, T. van der, Wauben, M., Heyning, C. (2007). Parkstad Limburg: een Nieuwe Toekomst! In J. Brouwer, A. Schram, De grenzeloze regio: praktijkboek regionale strategieën. (pp. 88-97). Den Haag: Sdu Uitgevers.
Ansell, C., Gash, A. (2012). Stewards, mediators, and catalysts: toward a model of collaborative leadership.
The Innovation Journal: The Public Sector Innovation Journal, 17 (1), paginanummering n.v.t.
Atrivé (2010). Samen harde afspraken maken voor een duurzame toekomst. Atrivé. [Online] Beschikbaar op: http://www.atrive.nl/visie-en-resultaat/projecten/regionale-woonvisie-achterhoek.aspx
Axelrod, R., Hamilton, W. D. (1981). The evolution of cooperation. Science, 211 (4489), pp. 1390-1396. Berg, L. van den, Braun, E., Otgaar, A. H. J. (2002). Organiserend vermogen in perspectief. Rotterdam: Euricur. Berg, L. van den, Meer, J. van der, Otgaar, A. H. J., Speller, C. J. M. (2006). Empowering metropolitan regions
through new forms of cooperation: new perspectives on metropolitan governance. Rotterdam: Euricur.
Boers, J., Fokkema, E., Rijswijk, I. van (2010). Alleen ga je sneller, samen kom je verder: regionale woonvisie
Achterhoek 2010-2020. Houten: Atrivé.
Bontje, M. (2009). Parkstad Limburg: krimpregio op zoek naar identiteit en toekomst. Geografie, 18 (2), pp. 28-31.
Boonstra, W. (2012, 6 maart). Stadsregio’s teleurgesteld over opheffingsbesluit. Binnenlands Bestuur.
Bezocht 6 maart, 2012 [Online] Beschikbaar op: http://www.binnenlandsbestuur.nl/ruimte-en-milieu/
nieuws/nieuws/stadsregio-s-teleurgesteld-over-opheffingsbesluit.4349250.lynkx
Born, H. (2009). Onze klok wijst nieuwe tijden aan: krimp op de agenda van regionale gebiedsontwikkeling. Rotterdam / Den Haag: Master City Developer.
Bosch, F. J. P. van den, Balduk, C., Dam, R. I. van, Veeneklaas, F. R., Vreke, J. (2004). Speltheorie en complexe
besluitvorming: zoektocht naar een methode voor onderzoek naar en analyse van besluitvormingsprocessen.
Den Haag / Wageningen: Natuurplanbureau / Alterra / Landbouw-Economisch Instituut.
Buitelaar, E., Lagendijk, A., Jacobs, W. (2007). A theory of institutional change: illustrated by Dutch city- provinces and Dutch land policy. Environment and Planning. 39, pp. 891-908.
CBS (2012a, 1 januari). Kaarten regionale indelingen 2012. CBS. Bezocht 21 juli, 2012 [Online] Beschikbaar op: http://www.cbs.nl/nl-NL/menu/themas/dossiers/nederland-regionaal/publicaties/publicaties/ archief/2012/2012-kaarten-regionale-indelingen-art.htm
CBS (2012b, 15 februari). Gemeentelijke indeling op 1 januari 2012. CBS. Bezocht 15 februari, 2012 [Online]
Beschikbaar op: http://www.cbs.nl/nl-NL/menu/methoden/classificaties/overzicht/gemeentelijke-
D
E
F
Colman, A. M. (1995). Game theory and its applications in the social and biological sciences. Londen: Butterworth-Heinemann Ltd.
Commissie toekomst stadsregionale samenwerking (2009). De stille kracht: Over de noodzaak van
stadsregio’s. Den Haag: Drukkerij Excelsior.
Cüsters, J. (2011). De stadsregio als aanjager, versneller en verbinder. In J. Saris, J. Modder, P. van Ree, M. Stamsnijder (red.), Stedelijke regio’s: Over informele planning op een regionale schaal. (1e ed., pp. 229-233). Rotterdam: NAi Uitgevers.
Dam, F. van, Groot, C. de, Verwest, F. (2006). Krimp en ruimte: Bevolkingsafname, ruimtelijke gevolgen en beleid. Rotterdam: NAi Uitgevers.
Dam, F. van, Verwest, F. (2010). Van bestrijden naar begeleiden: Demografische krimp in Nederland –
Beleidsstrategieën voor huidige en toekomstige krimpregio’s. Den Haag / Bilthoven: Uitgeverij Planbureau
voor de Leefomgeving.
De Stentor (2011, 27 januari). Regio Achterhoek heft zich op. De Stentor. Bezocht 23 juni, 2012 [Online]
Beschikbaar op: http://www.destentor.nl/regio/lochem/8040240/Regio-Achterhoek-heft-zich-op.ece
Depla, S. (2010, 6 februari). Boos over advies geen huis te kopen. Partij van de Arbeid. Bezocht 3 maart, 2012
[Online] Beschikbaar op: http://nu.pvda.nl/berichten/2010/02/Boos+over+advies+geen+huis+te+kopen.
html
Derks, W. (2006). Bevolkingsafname vereist ander beleid. Economisch Statistische Berichten, 91, pp. 160-163. Derks, W., Hovens, P., Klinkers, L. E. M. (2006). Structurele bevolkingsdaling: Een urgente nieuwe invalshoek voor
beleidsmakers. Maastricht: Universiteit Maastricht. [Online] Beschikbaar op: http://www.bevolkingsdaling. nl/LinkClick.aspx?fileticket=1CVbXRnCPMc%3D&tabid=1391
Dijkstal, H. F., Mans, J. H. (2009). Krimp als structureel probleem. Den Haag: Topteam Krimp voor Parkstad Limburg.
Doorewaard, H. (2007). Typen conceptueel model. Boom Uitgevers Den Haag. Bezocht 10 juli, 2012 [Online]
Beschikbaar op: http://www.ontwerpenvaneenonderzoek.nl/presentaties/9/player.html
Duijts, S. (2011). Samenwerken duurt het langst: Onderzoek naar factoren die een samenwerking in krimpregio’s
beïnvloeden. Zoetermeer: Master City Developer.
Eisenhardt, K.M., Graebner, M.E. (2007). Theory building from cases: Opportunities and challenges.
Academy of Management Journal, 50 (1).
Erneste, H. (2011). De culturele wending in de ruimtelijke ontwikkeling. In J. Saris, J. Modder, P. van Ree, M. Stamsnijder (red.), Stedelijke regio’s: Over informele planning op een regionale schaal. (1e ed., pp. 47-59). Rotterdam: NAi Uitgevers.
ESF-Agentschap (2012). Delphi. Brussel: Europees Sociaal Fonds Agentschap. [Online] Beschikbaar op: http://www.esf-agentschap.be/uploadedFiles/Voor_ESF_promotoren/Zelfevaluatie_ESF-project/ MethDelphi.pdf
G
H
I
J
Qualitative Research. (4e ed., pp. 301-316). Thousand Oaks, CA: Sage.
Fokkema, J., Hofman, M. (2012). Monitor Nieuwe Woningen; cijfers & analyse. Voorburg: Neprom.
Fraanje, R. (2009). De gemiste kans van de Commissie Nijpels. JoukedeVries.com. Bezocht 24 februari, 2012
[Online] Beschikbaar op: http://www.joukedevries.com/index.php/gastcolumns/126-gastcolumn-rien-
fraanje-
Gardiner, S. M. (2001). The real tragedy of the commons. Philosophy & Public Affairs, 30 (4), pp. 387-416. Gemeente Amsterdam (2011). Er waait een frisse wind door deze oude stad: sneller, slimmer en flexibeler
Amsterdam ontwikkelen. Amsterdam: Denkcommissie Naar een Nieuwe Ruimtelijke Ontwikkelstrategie.
Gemeente Bronckhorst (2012). Structuurvisie Bronckhorst. Gemeente Bronckhorst. Bezocht 28 mei, 2012
[Online] Beschikbaar op: http://ruimtelijkeplannen.bronckhorst.nl/plannen/NL.IMRO.1876.SV00001-/
NL.IMRO.1876.SV00001-ON01/b_NL.IMRO.1876.SV00001-ON01_index.html
Graaf, J. de (2010). Woningbouwproductie heeft oppepper nodig. Stadsregio Amsterdam. Bezocht 28
april, 2012 [Online] Beschikbaar op: www.stadsregioamsterdam.nl/aspx/download.aspx?file=/contents/
pages/122146/verslagwoningbouwplannningimpressie25mei_.pdf
Gresel, T. (2009). Parkstad Limburg – meer met minder. In J. Latten, S. Musterd, De nieuwe groei heet krimp:
een perspectief voor Parkstad Limburg. (pp. 7-8). Den Haag: Nicis Institute.
Gualini, E. Salet, W. G. M. (2002). Condities van bestuur en praktijken van governance in regionaal Europa, pre- advies in opdracht van commissie Geelhoed, Den Haag: IPO.
Haffner, M., Dam, F. van (2011). Langetermijneffecten van de kredietcrisis op de regionale woningmarkt. Den Haag: Uitgeverij Planbureau voor de Leefomgeving.
Hall, P. A., Taylor, R. C. (1996). Political science and the three new institutionalisms, Political Studies, 44 (5), pp. 936-957.
Heijer, M. F. den (2011). Sturing in de tussenverdieping: Een onderzoek naar democratische legitimiteit en de
rol van de gemeenteraad binnen het bestuur van de stadsregio Rotterdam. Rotterdam: Erasmus Universiteit
Rotterdam.
Hensen, R. (2012, 16 januari). Woonvisie Regio Eindhoven; samen werken aan drie uitdagingen voor de
regionale woningmarkt (concept). Eindhoven: SRE.
Hollander, K., Musterd, S. (2010). De ene krimp is de andere niet. Tijdschrift voor de Volkshuisvesting, 3, pp. 44-47.
Hospers, G.-J. (2010). Krimp! Amsterdam: Uitgeverij SUN.
Hospers, G.-J. (2012). Krimpdorpen in een global village. Geografie, 21 (5), pp. 24-27.
Iersel, J. van, Buys, A., Scheele, J., Smeulders, E. (2011). De woningmarkt in krimpgebieden. Amsterdam: RIGO Research en Advies BV.
K
L
M
proactieve ruimtelijke planning. Assen: Koninklijke Van Gorcum BV.
Jong, A. de, Duin, C. van (2011, 12 oktober). Regionale bevolkings- en huishoudensprognose 2011- 2040: sterke regionale contrasten. Planbureau voor de Leefomgeving. Bezocht 6 maart, 2012 [Online]
Beschikbaar op: http://pbl.nl/sites/default/files/cms/publicaties/Artikel_Regionale_Bevolkings_en_
Huishoudensprognose_2011_2040.pdf
Jong, A. de, Verwest, F. (2009). Tot 2025 bevolkings- en huishoudenskrimp. In J. Latten, S. Musterd, De
nieuwe groei heet krimp: een perspectief voor Parkstad Limburg. (pp. 35-45). Den Haag: Nicis Institute.
Kennisplatform Intergemeentelijke Samenwerking (2010). Regionale strategische samenwerking. Den Haag: Kennisplatform Intergemeentelijke Samenwerking.
Kerngroep Structuurvisie Parkstad Limburg (2003). Op hete kolen: de beloftes voor 2030 Eindadvies. Heerlen: Parkstad Limburg.
Kieft, M. (2011). De Delphi-methode nader bekeken. Nijmegen: Samenspraak Advies Nijmegen. Kouijzer, I. C. J. (2011). Regiestijl van krimpprovincies. Rotterdam: Erasmus Universiteit Rotterdam.
Kuhn, S. (2009). Prisoner’s dilemma. The Stanford Encyclopedia of Philosophy. Bezocht 2 april, 2012 [Online]
Beschikbaar op: http://plato.stanford.edu/archives/spr2009/entries/prisoner-dilemma/
Kuiken, A. (2012, 2 juli). Onrendabel vervoer remt groei Almere. Trouw.nl. Bezocht 2 juli, 2012 [Online]
Beschikbaar op: http://www.trouw.nl/tr/nl/4504/Economie/article/detail/3280284/2012/07/02/
Onrendabel-vervoer-remt-groei-Almere.dhtml
Kuindersma, W., Kolkman, G. (2005). Vertrouwen en samenwerking in het experiment Gaasterland: een
procesevaluatie over tien jaar natuurontwikkeling(en). Wageningen: Alterra.
Laar, S. van de (2010). Samen sterker: Samenwerking tussen gemeenten geanalyseerd. Delft: Uitgeverij Eburon. Lans, J. van der (2006). Kleine geschiedenis van de Stadsregio Amsterdam. Wormer: Inmerc BV.
Levelt, M., Metze, T., Salet, W. (2012a). De regio op zoek naar geloofwaardigheid. In M. Levelt, T. Lupi, T. Metze (red.), Conflict in samenwerking: de geloofwaardigheid van regionale verstedelijking. (pp. 11-18). Den Haag: Nicis Institute.
Levelt, M., Geurtz, C., Metze, T. (2012b). Dwarskijk op regionale samenwerking: structuurproces. In M. Levelt, T. Lupi, T. Metze (red.), Conflict in samenwerking: de geloofwaardigheid van regionale verstedelijking. (pp. 37-53). Den Haag: Nicis Institute.
Meteren, W. van (2011, 23 april). ‘Provincie, hou nieuwbouw tegen’. Trouw – De verdieping. p. 14. Metropoolregio Amsterdam (2008). Ontwikkelingsbeeld Noordvleugel 2040. Amsterdam: Metropoolregio Amsterdam.
Metropoolregio Amsterdam (2009). Gebiedsdocument Metropoolregio Amsterdam; verstedelijkingsafspraken
2010-2020. Amsterdam: Metropoolregio Amsterdam.
N
O
P
Bezocht 28 april, 2012 [Online] Beschikbaar op: http://www.metropoolregioamsterdam.nl/achter.html
Metropoolregio Amsterdam (2011). Metropoolregio Amsterdam: samenwerking als fundament voor een
sterke regio. Amsterdam: Communicatiewerkgroep MRA.
Metze, T., Levelt, M., Geurtz, C., Ostaaijen, J. van, Salet, W. (2011). Regionale kracht: regionale samenwerking
voor een krachtig openbaar bestuur – tussenrapport jaar 1. Amsterdam / Tilburg: AISSR Universiteit van
Amsterdam / TSPB Universiteit van Tilburg.
Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (2010). Plussen en minnen: Evaluatie van de Wgr-
plus. (Publicatienummer: 3969). Den Haag: BZK.
Moerkamp, J. (2009, 26 juni). ‘Krimpfonds overbodig’. Binnenlands Bestuur. Bezocht 9 maart, 2012
[Online] Beschikbaar op: http://www.binnenlandsbestuur.nl/financien/nieuws/nieuws/krimpfonds-is-
overbodig.119840.lynkx
Molen, F. van der (2012). Regionale woningmarkt: gedeelde inzichten leiden niet automatisch tot meer
afstemming. Nul 20, 60, [Online] Beschikbaar op: http://www.nul20.nl/issue60/2vdp_1
Navis, J-W., Vermaak, H. (2012, 4 April). Miljoenenstrop voor gemeente; schip in bij ontbinden contracten met projectontwikkelaars. De Telegraaf, p. 9.
Nicholls, W. J. (2005). Power and governance: metropolitan governance in France. Urban Studies, 42 (4), pp. 783-800.
Nirov (2010). Crisis en de kracht van ruimtelijk beleid: Over de overmaat aan plancapaciteit. Output nr. 18. Den Haag: Nirov
Nooteboom, B. (1997). Grondslagen en grenzen aan vertrouwen. Filosofie in bedrijf, 25, pp. 7-14. NOS (2012a, 9 februari). Wethouders Apeldoorn stappen op. NOS. Bezocht 13 februari, 2012 [Online]
Beschikbaar op: http://nos.nl/artikel/339247-wethouders-apeldoorn-stappen-op.html
NOS (2012b, 8 februari). Crisis in de bouw wordt erger. NOS. Bezocht 8 februari, 2012 [Online] Beschikbaar op: http://nos.nl/artikel/338586-crisis-in-de-bouw-wordt-erger.html
NRC (2010, 5 februari). Bijleveld: geen huis kopen in krimpgebied. Nrc.nl – archief. Bezocht 3 maart, 2012
[Online] Beschikbaar op: http://vorige.nrc.nl/binnenland/article2476498.ece/Bijleveld_geen_huis_kopen_
in_krimpgebied
O+S Amsterdam (2008). Metropoolregio Amsterdam in beeld 2007 deel 2. Amsterdam: Gemeente Amsterdam Dienst Onderzoek en Statistiek.
Paasi, A. (2011). The region, identity, and power. Procedia Social and Behavioral Sciences, 14, pp. 9-16. Parkstad Limburg (2008). Gebiedsdocument Parkstad Limburg. Heerlen: Parkstad Limburg.
Parkstad Limburg (2009). Herstructureringsvisie voor de woningvoorraad Parkstad Limburg. Heerlen: Parkstad Limburg.
R
S
gebiedsontwikkeling. Utrecht: AT Osborne.
Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) / Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) (2011).
Regionale bevolkings- en huishoudensprognose 2011–2040. Bezocht 6 maart, 2012 [Online]
Beschikbaar op: http://pbl.nl/sites/default/files/cms/publicaties/Artikel_Regionale_Bevolkings_en_
Huishoudensprognose_2011_2040.pdf
Planet Observer (2010, 5 juli). Map of Netherlands [Satelliet foto]. Beschikbaar op: http://www.
planetobserver.com/en/continents_countries_cities.html
Pot, L., Linden, J. van der, Graaf, J. de, Knibbeler, G. (2012). Tot 2040 veel extra woningen nodig. Podium, 1 (1), pp. 10-11.
Provincie Noord-Brabant (2012). De bevolkings- en woningbehoefteprognose Noord-Brabant; actualisering
2011. Den Bosch: Provincie Noord-Brabant.
Provincie Noord-Holland (2011). Monitor Woningbouw 2011. Haarlem: Provincie Noord-Holland. Raad voor het openbaar bestuur (Rob) / Raad voor de financiële verhoudingen (Rfv) (2008).
Bevolkingsdaling: Gevolgen voor bestuur en financiën. Den Haag.
Regio Achterhoek (2011). “Achterhoek loopt op imponerende wijze voorop in Nederland”. Regio
Achterhoek. Bezocht 19 juni, 2012 [Online] Beschikbaar op: http://nieuwsbrief.iwes.nl/index. php?id=MjE5NjMzMjA0NDAw
Regio Achterhoek, Provincie Gelderland, Royal Haskoning (2011). (Ontwerp) Structuurvisie nieuwe stijl Regio
Achterhoek: Speerpunten voor het regionale ruimtelijk beleid Achterhoek 2011-2020. Bezocht 10 maart, 2012
[Online] Beschikbaar op: http://www.winterswijk.nl/dsresource?type=pdf&objectid=gured1:199114&versi
onid=&subobjectname=
Renooy, P., Oude Ophuis, R., Aaminkhof, H., Brouwer, A. (2011). Op weg naar een krimpbestendige
omgevingswet: Toetspunten voor het voorontwerp (tussenrapportage). Amsterdam: Regioplan
Beleidsonderzoek.
Rijk, VNG & IPO (2009). Krimpen met Kwaliteit: Interbestuurlijk Actieplan Bevolkingsdaling. Den Haag: Ministerie van BZK, Ministerie van VROM, VNG en IPO.
Rijksoverheid (2010, 28 april). Investeren in krimpregio Parkstad Limburg verhoogt de leefbaarheid.
Rijksoverheid.nl. Bezocht 2 juli, 2012 [Online] Beschikbaar op: http://www.rijksoverheid.nl/
nieuws/2010/04/28/investeren-in-krimpregio-parkstad-limburg-verhoogt-de-leefbaarheid%5B2%5D.html
Samenwerkingsverband Regio Eindhoven (2012). Het SRE. Bezocht 29 juni, 2012 [Online] Beschikbaar op: http://www.sre.nl/web/show
Saris, J., Modder, J., Ree, P. van, Stamsnijder, M. (2011a). Stedelijke regio’s: Over Informele Planning op een
Regionale Schaal. Rotterdam: NAi Uitgevers.
Saris, J., Ree, P. van, Stamsnijder, M. (2011b). Regio variaties in grote en kleine terts. In J. Saris, J. Modder, P. van Ree, M. Stamsnijder (red.), Stedelijke regio’s: Over informele planning op een regionale schaal. (1e ed., pp. 6-23). Rotterdam: NAi Uitgevers.
T
V
Saunders, M., Lewis, P., Thornhill, A., Booij, M., Verckens, J.P. (2011). Methoden en technieken van onderzoek
(Vijfde Editie). Amsterdam: Pearson Education Benelux.
Schipper, D. (2011). On the origin of the MRA: een onderzoek naar het evolutionaire ontstaan van de
Metropoolregio Amsterdam. Rotterdam: Erasmus Universiteit Rotterdam.
Scholtes, P. (2012, 23 mei). Afspraak over woningen tegen beter weten in. Eindhovens Dagblad. Bezocht 26
juni, 2012 [Online] Beschikbaar op: http://www.wooninc.nl/organisatie/nieuws/afspraak-over-woningen-
tegen-beter-weten-in/
Segers, W. (2012, 29 juni). Emailcorrespondentie met programmaleider bevolkingsdaling (Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties.
Smidt, M. de (1990). The ‘informal’ functional city-region: Cooperation or competition? Tijdschrift voor
Economische en Sociale Geografie, 81 (4), pp. 280-288.
Soeterbroek, F. (2007). Het belang van bestuurlijke lichtheid. In J. Brouwer, A. Schram (red.), De grenzeloze
regio: Praktijkboek regionale strategieën. (1e ed., pp. 198-208). Den Haag: Sdu Uitgevers.
Souren, M. (2009). Parkstad Limburg: wat, (namens) wie en voor wie? Tilburg: Universiteit van Tilburg. Spies, L. (2012). Toespraak minister Spies tijdens het Achterhoekse Lentediner. Rijksoverheid. Bezocht
19 juni, 2012 [Online] Beschikbaar op: http://www.rijksoverheid.nl/documenten-en-publicaties/
toespraken/2012/03/21/toespraak-minister-spies-tijdens-het-achterhoekse-lentediner.html
Stadsregio Amsterdam (2006a). De historie van Stadsregio Amsteram. Bezocht 5 mei, 2012 [Online]
Beschikbaar op: http://www.stadsregioamsterdam.nl/stadsregio_amsterdam/organisatie/historie
Stadsregio Amsterdam (2006b). De taken van de Stadsregio Amsteram. Bezocht 17 mei, 2012 [Online]
Beschikbaar op: http://www.stadsregioamsterdam.nl/stadsregio_amsterdam/organisatie/taken
Stadsregio Amsterdam (2009). Friso de Zeeuw: ‘Bouw 100.000 woningen brug te ver’. Regiojournaal, 08, pp. 3-4.
Stadsregio Amsterdam (2010). Hoe houden we de woningbouwproductie op gang? Regiojournaal
Stadsregio Amsterdam. April 2010, p. 3.
Stadsregio Rotterdam (2012, 14 februari). Veelgestelde vragen. Stadsregio Rotterdam. Bezocht 14 februari,
2012 [Online] Beschikbaar op: http://www.stadsregio.info/veelgestelde-vragen?id=1007
Stamsnijder, M. C. M. (2008). Stadsregio’s en de nieuwe Wro: Wat zijn de gevolgen en welke
sturingsinstrumenten blijven over? Output serie nr. 13. Meerjarenprogramma Regio’s. Den Haag: Nirov.
Tatenhove, J. van (2011). Over samenwerking, participatie en legitimiteit. In J. Saris, J. Modder, P. van Ree, M. Stamsnijder (red.), Stedelijke regio’s: Over informele planning op een regionale schaal. (1e ed., pp. 240-246). Rotterdam: NAi Uitgevers.
Teisman, G. R. (2006). Stedelijke netwerken: Ruimtelijke ontwikkeling door het verbinden van bestuurslagen. Output serie nr. 4. Meerjarenprogramma Van Stad naar Regio. Den Haag: Nirov.
W
Y
Z
transformatieopgave. Rotterdam: NAi Uitgevers.
Verwest, F., Sorel, N., Buitelaar, E. (2008b). Krimp een nieuwe opgave voor ontwikkelaars. SerVicE Magazine, 15 (3), pp. 27-29.
Verwest, F., Sorel, N., Buitelaar, E. (2010). Beleidsreacties in krimpregio’s. In Dam, F. van, Verwest, F. (red.), Van
bestrijden naar begeleiden: Demografische krimp in Nederland – Beleidsstrategieën voor huidige en toekomstige krimpregio’s. (pp. 77-88). Den Haag / Bilthoven: Uitgeverij Planbureau voor de Leefomgeving.
Vinken, J. (2011). Samenwerken in krimpgebied: leider en regisseur gezocht! Aedes. Bezocht 5 juli, 2012
[Online] Beschikbaar op: http://www.aedesnet.nl/binaries/downloads/dossier-regionalisering/interview-
jack-vinken.pdf
VNG (1991). De WGR gewaardeerd. ’s-Gravenhage: VNG-Uitgeverij.
Voogd, H., Woltjer, J. (2009). Facetten van de planologie. (8e ed.) Alphen aan den Rijn: Kluwer Uitgeverij. VROM-raad (2008). Wisselende coalities: Naar een effectief regionaal ruimtelijk beleid (Advies 068). Den Haag: OBT bv.
VVD-CDA (2010). Regeerakkoord VVD-CDA vrijheid en verantwoordelijkheid. Rijksoverheid. Bezocht 16
december, 2011 [Online] Beschikbaar op: http://www.rijksoverheid.nl/documenten-en-publicaties/
rapporten/2010/09/30/regeerakkoord-vvd-cda.html