Om de bevindingen in dit onderzoek – opgenomen in hoofdstuk 5 – in perspectief te plaatsen, hebben gesprekken met professionals plaatsgevonden. Van twee verschillende Big-4 accountantsorganisaties betreft dit een accountant verbonden aan het bureau Vaktechniek van de betreffende accountantsorganisatie. Daarnaast is gesproken met een medewerker van de afdeling Regelgeving van de NBA om verder in te gaan op (de totstandkoming van) de NV COS standaard 702N (vergelijkbaar met de Britse ISA 700). In dit hoofdstuk worden de voornaamste punten uit deze gesprekken uiteengezet. De begeleidende brief die voorafgaand aan het interview verstuurd is aan de professionals is in de bijlage opgenomen (Bijlage I).
De uitgebreide controleverklaring
Professionals zien de overgang naar de uitgebreide verklaring als een onomkeerbare stap. De accountant is door deze verklaring genoodzaakt het maatschappelijk verkeer meer te informeren. Mede naar aanleiding van de vraag vanuit de politiek om meer inzicht te krijgen in de accountantscontrole, heeft de NBA 53 maatregelen uitgebracht. De NBA tracht op deze wijze om de stakeholdersdialoog – zowel intern als extern – op gang te brengen. De uitgebreide controleverklaring is één van deze maatregelen.
Grondslagen voor de uitgebreide verklaring zijn in Nederland ondergebracht in de NV COS standaard 702N (NBA, 2014). Deze Nederlandse standaard is afgeleid van de soortgelijke standaarden opgesteld door de IAASB en de FRC, maar kent een compacter karakter. Op dit moment geeft de NV COS 702N aan dat kernpunten opgesomd dienen te worden, maar laat de concrete invulling ervan over aan de accountant. Binnen EY heeft het gebruik van de uitgebreide controleverklaring een karakter van verplichte consultatie. Naast de verantwoordelijk accountant zijn er drie interne organen – waaronder Vaktechniek – die de verklaring beoordelen op onder meer de inhoud, structuur en naleving van de standaard. Vanaf 15 december 2016 – de maand waarin de IAASB standaarden van kracht zullen zijn – wordt de NV COS 702N in overeenstemming met de standaarden van de IAASB uitgebreid en ondergebracht in nieuwe en bestaande standaarden. Een professional geeft aan dat met de uitgebreide verklaring de oorlog niet gewonnen wordt. Volgens hem is het wel een stap in de goede richting. Elke accountant moet zich tijdens een jaarrekeningcontrole afvragen of de klant maatschappelijke belanghebbenden heeft. Als dit het geval is, kan de accountant ook voor niet-OOB’s een uitgebreide controleverklaring overwegen.
[37] Kernpunten
Zoals eerder aangegeven, geeft de standaard ruimte voor interpretatie van de accountant omtrent het opnemen van en de toelichting op kernpunten. In de planningsfase van de jaarrekeningcontrole worden significante risico’s geïdentificeerd. Logischerwijs behoeven deze risico’s extra aandacht in de controle. In de praktijk komt een selectie van significante risico’s overeen met kernpunten in de uitgebreide controleverklaring. De standaard prefereert een selectie om het overzichtelijk en behapbaar te houden. In principe gaat het om onderwerpen die de accountant heeft besproken met de intern toezichthouder – non-executives in het bestuur en / of audit commissie. Overeenkomstig de evaluatie van de FRC (FRC, 2015), geven professionals aan dat standaard significante risico’s – management override of internal controls en revenu recognition – niet per definitie opgenomen hoeven te worden in de sectie met kernpunten. De accountant vermeldt deze indien er daadwerkelijk op dat gebied een inherent risico aanwezig is.
Professionals observeren verschillen tussen het rapportagegedrag van de Big-4 accountantsorganisaties. Zij onderscheiden niet per definitie verschillen in het aantal kernpunten, maar wel in de mate van toelichting. Over het algemeen zijn PwC en KPMG relatief vrijer in het uiteenzetten van hun bevindingen. Per kernpunt sluit PwC af met een deelconclusie als “We concur with management” of “We find it in an acceptable range”. KPMG gaat een stap verder en zet per kernpunt zowel Our response als Our observations uiteen in de verklaring van ABN Amro 2015. Omtrent debiteuren wordt aangegeven waar ABN Amro zich in de range bevindt – uiteenlopend van uiterst voorzichtig tot uiterst progressief. Ten aanzien van toelichting op kernpunten bevindt Deloitte zich ten opzichte van andere kantoren in het midden. EY stelt zich tot nog toe behoudend op. Een professional verklaart dit door een bewuste keuze vanuit EY Global. Rients Abma, directeur van Eumedion, geeft aan met name geïnteresseerd te zijn in interne beheersingsrisico’s en mogelijke indicaties voor fraude. Tot nog toe signaleert hij bij de kernpunten voornamelijk jaarrekeningkwesties. In sommige gevallen gaat het hier volgens Abma om het standaardrijtje, waar onder andere goodwill en de belastingpositie toe behoren.
Relatie materialiteit en het aantal kernpunten
Tegenstrijdig met de literaire onderbouwing in hoofdstuk drie verwachten professionals een positieve relatie tussen materialiteit en het aantal kernpunten. Deze relatie wordt uitgesproken tijdens het interview zonder dat professionals de uitkomst van dit onderzoek weten. Omdat het materialiteitsniveau uitgedrukt wordt in een percentage van de ‘winst voor belasting’,
[38]
voorspellen professionals een hoger percentage bij relatief grotere ondernemingen. Over het algemeen constateren professionals een positieve relatie tussen de ondernemingsgrootte en het aantal vermelde kernpunten. Ondanks dat de steekproef alleen grote ondernemingen meeneemt (ondernemingen hebben minimaal een FTSE 250 notering), laten de resultaten een positieve significante relatie zien tussen ondernemingsgrootte en het aantal kernpunten (β = 0,338; p < 0,01).
Ontwikkelingen omtrent de uitgebreide controleverklaring
Professionals merken op dat de verklaring van lay-out wijzigt na een kantoorrotatie. Accountantsorganisaties besteden in toenemende mate aandacht aan de opmaak van de uitgebreide verklaringen. Gekleurde afbeeldingen ter ondersteuning van de tekst worden ingevoegd. Op deze manier proberen Big-4 accountantsorganisaties een eigen stempel op de uitgebreide verklaring te zetten.
Het toekomstperspectief is om de accountant ook iets te laten zeggen over de continuïteit en het risicomanagement van de te controleren onderneming. Volgens professionals gaat deze ontwikkeling hand in hand met de uitgebreide controleverklaring. Tot slot geeft de NBA ook handvatten voor de praktijk omtrent de uitgebreide controleverklaring (NBA, 2015). Onder meer adviseert de beroepsorganisatie standaardteksten op te nemen in de bijlage. Op deze wijze wordt getracht de verklaring zo onderneming specifiek mogelijk te maken. Daarnaast adviseert de NBA accountantsorganisaties de gemaakte afwegingen bij het bepalen van materialiteit te rapporteren. “Het zonder noemen van bedragen, benchmarks en percentages is voor gebruikers van de jaarrekening het halve verhaal.”
[39]