Personen die in een instelling verblijven

Een instelling is zowel een gemeenschap van bewoners die er dag en nacht leven als een gestructureerde organisatie met regels en afspraken. Er is een wankel evenwicht tussen deze twee aspecten. De vrijheden en de rechten van de bewoners enerzijds en de bestuurlijke en organisatorische vereisten van de instelling anderzijds stonden tijdens de lockdown en zelfs daarna op gespannen voet. De bewoners leefden en leven met zeer strenge inperkingen van hun vrijheid van beweging, hun sociaal en gevoelsleven en hun recht om voor zichzelf te beslissen. Bij de instellingen waarover er meldingen waren, vinden we woonzorgcentra, voorzieningen voor personen met een handicap, instellingen voor internering, gevangenissen en psychiatrische afdelingen.

19 Artikel 12, MB houdende wijzigingen van het MB van 30 juni 2020 houdende dringende maatregelen om de verspreiding van het coronavirus COVID-19 te beperken van 22 augustus 2020, BS 22 augustus 2020.

22 2020 │ COVID-19: een test voor de mensenrechten

Woonzorgcentra

In het begin van de epidemie zaten de woonzorgcentra in het oog van de storm. Begin maart namen de verschillende regio’s extra maatregelen om woonzorgcentra te beschermen tegen grotere uitbraken van het virus. Ze werden gesloten en heropend volgens vergelijkbare voorwaarden maar op verschillende momenten. Unia kreeg hier meldingen over, evenals over de criteria die gebruikt werden om mensen naar de dienst intensieve zorg te sturen, en het feit dat leeftijd een van deze criteria was.

Unia kreeg verschillende zorgwekkende meldingen over personen die in een woonzorgcentrum verbleven en hun familie. Een melder contacteerde ons over haar 98-jarige moeder. Ze heeft zeven dochters en er mochten sinds de versoepelingen twee dochters langskomen: elk om beurt per week een half uurtje. De moeder voelde zich daardoor enorm eenzaam en weende elke dag. De melder wees erop dat de bewoners van woonzorgcentra in de steek gelaten werden.

Welke initiatieven hebben wij genomen?

De Vlaamse Ouderenraad vroeg Unia om een advies over bezoek van 65-plussers aan woonzorgcentra. In de media circuleerde namelijk het bericht dat dit bezoek beperkt zou worden. Unia stelde duidelijk dat leeftijd wel degelijk een beschermd criterium is in de antidiscriminatiewetgeving en dat met een onderscheid op basis van leeftijd waakzaam moet worden omgesprongen. Unia bevestigde dat gezondheidsrisico’s het nodig maken om voorzichtig te zijn, maar dat een leeftijdsgrens geen passende maatregel lijkt te zijn om dit doel te bereiken. Unia adviseerde om het bezoek zo te organiseren dat de aanwezige personen beschermd zijn.

Wat een mogelijk onderscheid op basis van leeftijd bij de behandeling van coronapatiënten betreft, reageerde Unia met een persbericht. Dat stelde duidelijk dat personen met een handicap en ouderen ook recht hebben op zorg.²⁰ De leeftijd van een patiënt mag nooit de enige indicator zijn om te bepalen welke zorg iemand krijgt.

Geïnterneerde personen

Geïnterneerde personen, in een psychiatrische afdeling of in een afdeling ter bescherming van de maatschappij, waren extra geïsoleerd. Het was erg lastig voor Unia om precieze informatie te krijgen over hun situatie. Ook familieleden geraakten niet aan inlichtingen (maandenlang geen recht op bezoek) en de geïnterneerden zelf hadden niet altijd toegang tot duidelijke en bevattelijke informatie. Sommige geïnterneerden begrepen niet wat er aan de hand was. Door het personeelsgebrek en de hygiënemaatregelen waren er weinig of geen activiteiten, en de toegang tot douches, tot medische zorg, tot de binnenplaats was beperkt of geschrapt. Medische zorg en zorgtrajecten werden onderbroken (bemoeilijkt door de hygiënemaatregelen, afstand houden…), re-integratieprojecten die essentieel zijn in het traject van een geïnterneerde lagen stil. Geïnterneerden kregen te weinig telefoonkrediet om het gebrek aan bezoek te compenseren.

20 ‘Personen met een handicap en ouderen hebben recht op zorg’, Unia, 10 april 2020,

https://www.unia.be/nl/artikels/personen-met-een-handicap-en-ouderen-hebben-recht-op-zorg.

COVID-19: een test voor de mensenrechten │ 2020 23

Welke initiatieven hebben wij genomen?

Unia klaagde deze situatie aan bij de federale taskforce voor kwetsbare groepen en vroeg een externe oproep om meer begeleidend personeel, de overbrenging van sommige geïnterneerden naar andere voorzieningen, financiële steun en een versterking van de organisatie om telefonische oproepen, contacten op afstand en de hervatting van het bezoek met de noodzakelijke beschermingsmiddelen en testing mogelijk te maken.

Gevangenissen

Over de gevangenissen kreeg Unia een algemene melding dat bezoek niet meer werd toegelaten en dat telefoongesprekken enkel toegelaten waren vanuit de gevangenis, zodat de kosten wel erg opliepen.

In de ziekenhuizen

Er kwamen verschillende meldingen binnen over de opname van personen met een coronabesmetting. Zo werd gevreesd voor triage waarbij ouderen, personen met een handicap en personen met zeldzame ziekten mogelijks geen degelijke zorg zouden krijgen.

Ook na de versoepeling van de lockdown bleven er regels van kracht om het aantal besmettingen te beperken. Maar daarbij werd soms onvoldoende rekening gehouden met individuele situaties.

“Vanochtend vergezelde mijn moeder (72 jaar) haar ex-vriend (74 jaar, met een handicap, ziek) naar het ziekenhuis. Bij de ingang van het ziekenhuis werd ze tegengehouden. Ze moest in de auto wachten en haar ex-vriend alleen laten in het ziekenhuis. Op het einde van de raadpleging liet het personeel haar ex-vriend aan zijn lot over voor het ziekenhuis. Hij moest mijn moeder bellen om hem te komen halen. Behalve dat dit, denk ik, een feitelijke discriminatie is van de ex-vriend van mijn moeder en, vermoed ik, van alle personen met een handicap die naar de raadpleging komen, vind ik het ongelofelijk dat in deze hitte een oudere persoon urenlang moet wachten in de wagen in de parking!”

Welke initiatieven hebben wij genomen?

Unia en de verenigingen van personen met een handicap hebben dit risico op triage aangeklaagd. Ze herinnerden eraan dat een beslissing om een zieke te behandelen nooit alleen kan worden genomen op basis van leeftijd of handicap.²¹

In de psychiatrie

Psychiatrische ziekenhuizen lijken tijdens deze crisis vergeten te zijn. Ze kregen veel later dan algemene ziekenhuizen hun beschermingsmateriaal terwijl ze hun zieke (met COVID-19 of andere fysieke ziekten) patiënten op de eigen afdelingen moesten houden. Vanaf 2 juni mocht er opnieuw bezoek binnen in algemene ziekenhuizen, maar dat was niet het geval voor psychiatrische ziekenhuizen. In augustus trokken de psychiatrische ziekenhuizen in een opiniestuk aan de alarmbel omdat het aantal gedwongen opnames

21 ‘Personen met een handicap en ouderen hebben recht op zorg’, Unia, 10 april 2020,

https://www.unia.be/nl/artikels/personen-met-een-handicap-en-ouderen-hebben-recht-op-zorg.

24 2020 │ COVID-19: een test voor de mensenrechten

verdubbeld was en het personeel overbelast was. Er werden verschillende verklaringen gegeven:

patiënten werden niet begeleid tijdens de lockdown en hun toestand ging achteruit; de beangstigende situatie verergerde bestaande psychische problemen en creëerde nieuwe patiënten; de toegang tot de ambulante geestelijke gezondheidszorg, die al onvoldoende was voor deze gezondheidscrisis, werd deels opgeschort en komt nu handen tekort; maar ongetwijfeld ook het feit dat bepaalde personen met psychische problemen streng aangepakt werden omdat ze de coronamaatregelen niet naleefden of konden naleven, of ze ter discussie stelden.

“Ik ben een patiënt in een psychiatrisch ziekenhuis. Reeds een week voor de maatregelen door de overheid in verband met COVID-19 had het ziekenhuis al maatregelen getroffen (dus begin maart).

De patiënten mogen sindsdien het ziekenhuis niet meer verlaten (uitgangsverbod), waar ze dat normaal wel mochten ('s ochtends, s middags en 's avonds, telkens op de momenten wanneer er geen therapie was – er waren ook weekendverloven).

Er is ook geen bezoek meer toegelaten, de therapie wordt onder beperkte vorm gegeven.

We mogen wel de kamer verlaten en ons vrij op de afdeling begeven. Er zijn momenteel zo'n 30 patiënten. We kunnen enkel buiten op de binnenkoer die een 50 op 50 meter is. De verpleging zegt ‘we doen wat de directie zegt’, de directie zegt ‘we houden ons aan de maatregelen door de overheid uitgevaardigd’.

Sinds begin april werd er echter geen aanpassing meer gedaan, men weet ook niet wanneer er iets zou veranderen, er is geen perspectief. Volgens deze maatregelen zouden de patiënten bijvoorbeeld wel één op één (met een begeleider) naar buiten mogen om boodschappen te doen, naar de bank te gaan... maar dit is niet toegelaten waar ik verblijf.”

Voorzieningen voor personen met een handicap

Tijdens de lockdown werden bezoek en de terugkeer naar huis in het weekend geschrapt in voorzieningen voor personen met een handicap. Zowel tijdens de lockdown als na de versoepeling achteraf (vanaf eind juni) toonde Unia zich bezorgd over het feit dat voorzieningen de overheidsmaatregelen (via rondzendbrieven of besluiten) verschillend toepasten, zonder dat deze verschillen altijd konden worden gerechtvaardigd. Sommige deden er alles aan om het dagelijkse en relationele leven van bewoners aangenamer te maken. Ze probeerden zodra de lockdown versoepeld werd, bezoek, activiteiten, uitstappen, terugkeer naar huis of terugkeer naar de centra om gezinnen te ontlasten, te organiseren.

Toch kreeg Unia ook meldingen over centra die deze versoepelingen afremden en overdreven maatregelen oplegden aan bewoners en hun familie. Ze traden zo buiten de overheidsrichtlijnen. De rondzendbrieven drongen er ook op aan dat voorzieningen de nieuwe richtlijnen en hun toepassing zouden bespreken met gebruikers, families en de werknemersvertegenwoordiging. Weinigen hadden weet van zo’n proces van informatie en overleg.

“Ik heb vooral gemengde gevoelens over de beslissing van de Waalse regering (en waarschijnlijk ook in Brussel) over ouderen in woonzorgcentra en personen met een handicap in voorzieningen.

Deze mensen werden beroofd van hun vrijheid, maar het was ook een ontkenning van het feit dat deze personen, zoals anderen, best wel de nodige maatregelen kunnen nemen voor zichzelf en voor anderen.”

COVID-19: een test voor de mensenrechten │ 2020 25

“Mijn broer heeft een handicap (polyhandicap). Hij moet nu al enkele weken het bed houden in het gespecialiseerde centrum waar hij verblijft. De bewoners van dit gespecialiseerde centrum delen een polyvalente ruimte met de bewoners van het woonzorgcentrum. De verantwoordelijken van het centrum hebben beslist dat de bewoners tijdens de lockdown in hun kamer moeten blijven. Dat is nu al minstens drie weken het geval (11 maart). Mijn broer mag zijn bed niet uit, een verpleegster heeft dit bevestigd. De belangrijkste reden die ze geven is het risico dat de bewoners van het woonzorgcentrum en de bewoners van het centrum elkaar besmetten.”