Tijdens de coronacrisis werden de vrijheden van iedereen ingeperkt om ieders veiligheid te garanderen.
De volksgezondheid kreeg voorrang op al de rest, met inperkingen die vaak gezien werden als vrijheidsberovend om onze veiligheid en die van de rest van de wereldbevolking te garanderen.
Er kan een parallel getrokken worden tussen het universele doel dat hier gesteld wordt, met name het indammen van deze gevaarlijke ziekte, en de debatten die wereldwijd gevoerd worden over het recht op voedsel voor iedereen of de bescherming van het leefmilieu.
Leven in een wereld waar chartervluchten verboden zijn, waar je alleen lokaal en duurzaam consumeert, waar geen massaproductie meer is? Om dit te kunnen realiseren moeten we het eens worden over het doel van deze maatregelen, met name het behoud van ons leefmilieu. We moeten een algemene inperking van bepaalde rechten aanvaarden om een hoger doel te bereiken.
De coronacrisis heeft ons echter ook geleerd dat als je een gedeeld, universeel en legitiem doel bepaalt, evenals de middelen die daarvoor worden toegekend, je daarbij de meest kwetsbare groepen, die niet op dezelfde manier hun voeding, huisvesting, school, mobiliteit, zorg kunnen kiezen, niet aan hun lot mag overlaten.
8 2020 │ COVID-19: een test voor de mensenrechten
2 De mensenrechten beschermen
Dit rapport gaat over de coronagerelateerde meldingen aan Unia over 200 dagen, namelijk van 1 februari (datum waarop de eerste melding binnenliep) tot 19 augustus 2020. Deze oefening heeft een aantal beperkingen:
We werken op basis van situaties die aan ons gemeld werden. Het gaat dus om getuigenissen van mensen die de weg naar Unia hebben gevonden en die ons aanspreken over situaties die ze beleefd hebben of die hun verontwaardiging hebben gewekt en die ze zelf toeschreven aan de coronamaatregelen.
Het gaat om meldingen, met andere woorden vóór we geanalyseerd hebben of de gemelde situaties gegrond of waarachtig zijn. Toch zijn ze interessant omdat ze deels weerspiegelen wat er leeft bij de bevolking.
We hebben bij de analyse op basis van deze meldingen nog geen rekening gehouden met de beperkingen van de antidiscriminatiewetgeving. We hebben het in dit stadium dus niet over discriminatie of haatmisdrijven.
Omdat we het belangrijk vonden om onze vaststellingen snel te delen, hebben we de bestudeerde periode beperkt tot 200 dagen, te tellen vanaf de datum van de eerste melding – dat was nog voor COVID-19 een eerste slachtoffer had gemaakt in België.
Na een algemene inleiding geven we een overzicht van de meldingen vanuit drie invalshoeken:
getuigenissen van onze melders over hun dagelijks leven. Hieruit blijkt in welke mate de lockdown of de versoepeling ervan gezien werd als discriminerend of vrijheidsberovend;
het klimaat van wantrouwen onder de bevolking;
een tijdlijn, waarop we ons optreden bekijken in het licht van de opvallendste feiten in de bestudeerde periode.
We stellen in 2020 een stijging van het aantal meldingen met 32% vast ten opzichte van dezelfde periode in 2019. Van de meldingen die we ontvingen tussen februari en augustus 2019 hield 29,4% verband met COVID-19. We kunnen deze globale stijging in het aantal meldingen niet met zekerheid alleen toeschrijven aan de epidemie, maar er was zeker een kettingreactie.
COVID-19: een test voor de mensenrechten │ 2020 9
Aandeel van coronagerelateerde meldingen t.o.v. alle meldingen gedurende 200 dagen (1 februari – 19 augustus 2020):
Iets minder dan zes van de tien meldingen kwamen van mannelijke melders.
Man 1.055
Vrouw 745
Rechtspersoon 23
Ander 23
Totaal 1.846
De maandelijkse uitsplitsing van de meldingen vertoont grote schommelingen. Die zijn mogelijk het gevolg van de reacties op de verschillende maatregelen van de overheden, zowel op de maatregelen zelf als op de samenlevingsproblemen die ze veroorzaken: zoektocht naar verantwoordelijken voor de verspreiding van het virus, controle op de naleving van de maatregelen, haatboodschappen… Vooral in de maanden mei en augustus liepen er veel coronagerelateerde meldingen binnen (meer dan de helft van de ontvangen meldingen). In mei kunnen we die stijging verklaren door de versoepeling van de lockdown. In augustus werd het mondmasker verplicht, vroegen gezinsleden die van elkaar gescheiden waren of ze naar landen buiten de EU mochten reizen, en veroorzaakte de ‘Van Ranst’-film van Humo een honderdtal reacties.
1846;
29,4%
4433;
70,6%
COVID NON-COVID
10 2020 │ COVID-19: een test voor de mensenrechten
Grafiek: Maandelijks aandeel van de coronagerelateerde meldingen t.o.v. het totale aantal meldingen gedurende 200 dagen (1 februari-19 augustus 2020):
Van de 1.846 ontvangen meldingen waren er verschillende die dezelfde situatie aankaartten. Het kan gaan om meldingen van partners uit de civiele samenleving die de aandacht van Unia wilden trekken en burgers aanmoedigden om ons te contacteren. Deze meldingen waren echter niet per se gecoördineerd en getuigen duidelijk van een gedeelde verontwaardiging:
Omschrijving Totaal
HUMO – filmpje 'Pandemietje' (parodie Dries Van
Langenhove en Marc Van Ranst)/Corona 349
Grootouders en het passen op kleinkinderen 266 Partner niet-EU en scheiding door de sluiting van de grenzen 124
Kinderen asielcentrum Koksijde 103
Weigering repatriëring uit Marokko 23
TOTAAL 865
Het algemene klimaat heeft dus een zichtbare impact op het werk van Unia, vooral dan via de stijging van het aantal individuele coronameldingen. Deze meldingen zijn recent en ze zijn nog niet allemaal afgerond.
Bijgevolg blijft in bepaalde gevallen de vraag open of ze al dan niet gegrond zijn volgens de antidiscriminatiewetgeving. Maar de vaststelling dat er een stijging is, is op zich al een alarmsignaal.
We zien een dubbel signaal. Ten eerste zijn er de meldingen over de impact van de coronamaatregelen en/of de manier waarop de melders en hun omgeving die maatregelen beleven. Bij impact gaat het dan om directe of indirecte of gepercipieerde gevolgen voor de mensenrechten. Daarnaast is er het algemene maatschappelijke klimaat dat wordt gecreëerd door de coronamaatregelen zelf of door het discours over de epidemie en de coronamaatregelen.
COVID-19: een test voor de mensenrechten │ 2020 11