Opzet en uitvoering van het onderzoek

Methode en reikwijdte van het onderzoek

Voor het beantwoorden van de onderzoeksvragen hanteerden we een combinatie van onderzoeksmethoden. Deze bestonden uit een studie van relevante literatuur en documentatie, een

empirische analyse aan de hand van bestaande databestanden en statistieken en een exploratief onderzoek naar de beelden van bewoners en instanties over Lombardijen. Behalve de ling in de wijk als geheel onderzochten we tevens de ontwikke-lingen in vier geselecteerde buurten.

Tegen de achtergrond van de voorstudie en de empirische analyse diende het exploratief onderzoek tevens aan te zetten tot actie en daarvoor handreikingen te bieden. Daartoe organiseer-den we een wijkconferentie waar de uitkomsten van het onderzoek werden voorgelegd aan de verschillende betrokken partijen. Op die manier werd tevens een verbinding gelegd met de projectopzet voor de wijkvisie. Dit betrof in het bijzonder de vraag naar mogelijke handelingsaanwijzingen voor de wijkvisie.

Onderzoeksgebieden

De wijk Lombardijen bestaat uit verschillende buurten met ieder een eigen geschiedenis en een daaruit voortvloeiende dynamiek, vervuld van potenties en bedreigingen. Om daar meer zicht op te krijgen hebben we het onderzoek toegespitst op een selectie van vier buurten. Voor deze selectie hebben we ons laten leiden door verschillen in de fysieke en sociale kwaliteiten, zoals de verhou-ding tussen koop- en huurwoningen en tussen nieuwbouw en bestaande bebouwing, het bestaan van eventuele herstructure-ringsplannen, de aanwezigheid van voorzieningen en de inrichting van de openbare ruimte. In het licht van deze criteria hebben we in overleg met de opdrachtgevers de volgende onderzoeksgebieden bepaald:

• Homerus, vanwege de ingrijpende herstructureringsplannen voor deze buurt en de instroom van nieuwe, voornamelijk allochtone bewoners;

• Horatius, vanwege de halverwege jaren negentig gerealiseer-de gegerealiseer-deeltelijke vernieuwing en gerealiseer-de sociale verschillen tussen oud en nieuw;

• Molière, vanwege de ruime opzet van deze buurt met een mengeling van koop- en huurwoningen, bestaande uit ap-partementen en eengezinswoningen en de aanwezige span-ningen tussen autochtone en allochtone bewoners;

• Zeno, vanwege de eveneens halverwege de jaren negentig gerealiseerde vernieuwing en omdat de woningvoorraad voor het grootste deel bestaat uit koopappartementen. Hierbij gaat het voor een relatief groot deel om seniorenapparte-menten en eengezinswoningen in particulier eigendom.

Deze buurten en hun bewoners vormden zowel het onderzoeks-object van de empirische analyse als van het exploratief

onderzoek.

Literatuurstudie

Het onderzoek is begonnen met het bestuderen van relevante literatuur en andere schriftelijke bronnen, zoals beleidsnota´s, jaarverslagen en cijfermatige gegevens over het gebruik van voorzieningen. Daarmee verschaften we ons een beeld van de recente geschiedenis van Lombardijen en relevante beleidsont-wikkelingen, alsmede van het aanbod aan voorzieningen en activiteiten en het gebruik daarvan.

Empirische analyse

Om meer inzicht te krijgen in de sociaal-demografische en sociaal-economische ontwikkelingen in Lombardijen hebben we een grote verscheidenheid aan data en statistieken bestudeerd.

Onder meer betrof dit ons ter beschikking gestelde data en statistieken van het Centrum voor Onderzoek en Statistiek (COS).

Daarnaast maakten we gebruik van statistieken die we ontleen-den aan ‘Buurten in beeld’ van het CBS en aan de ‘Quickscan Werkgelegenheidsaanpak Deelgemeente IJsselmonde’ (Van Haren e.a., 2002). Deze gegevens stelden ons in staat om op wijk-en buurtniveau analyses te makwijk-en van de dynamiek in de bevolkingssamenstelling van Lombardijen en daarmee samen-hangende zaken als de sociaal-economische ontwikkelingen.

Daarin werden we echter beperkt doordat niet alle gegevens beschikbaar waren op wijk- en buurtniveau, of niet helemaal overeenkwamen met de periode waarover de analyse zich uitstrekt. In het bijzonder betreft dit een deel van de

sociaal-economische gegevens. De buurten zijn voor zover mogelijk op hoofdlijnen vergeleken met Lombardijen als geheel. Eveneens voor zover mogelijk vergeleken we Lombardijen met de

deelgemeente IJsselmonde en de stad Rotterdam. Ook hier geldt als beperking de beschikbaarheid van gegevens, maar dan op wijkniveau.

Exploratief onderzoek

Het exploratieve onderzoek vond plaats met behulp van diepte-interviews met verschillende betrokken actoren: bewoners, vrijwilligers en professionals. Daarmee wilden we de beelden achterhalen die deze actoren hanteren over Lombardijen, met als doel een zo gedifferentieerd mogelijk beeld over de wijk en de buurten te krijgen. Daarnaast wilden we aanzetten bieden tot participatie. Met dit oogmerk maakten we gebruik van de methodiek van het activerend interview (Lammerts, 2000). In dit type interview worden geïnterviewden niet alleen bevraagd naar hun beelden bij een bepaald thema of onderwerp en hun

opvattingen daarover, bijvoorbeeld ‘wonen in Lombardijen’, maar tevens naar wat anders zou moeten, hoe dat te bereiken is en wat zij daar zelf aan bij kunnen dragen. Met behulp van het laatste soort vragen komen de geïnterviewden tot reflectie op hun eigen mogelijkheden en verantwoordelijkheden. Dit levert aanknopingspunten op voor participatie. Op die manier draagt het onderzoek bij aan de wens van de deelgemeente om de wijkvisie in nauwe samenspraak met alle betrokkenen te ontwikkelen. Met dit oogmerk interviewden we de volgende groepen respondenten:

Bewoners die woonachtig zijn in één van de vier betrokken buurten en zich buiten de gevestigde kaders bevinden, maar wel veel zicht op hun buurt hebben.

Bewonerskader: bewoners die op vrijwillige basis actief zijn in de wijk of de buurt.

Professionals: medewerkers van de deelgemeente, corporatiema-nagement, buurtagenten, welzijnswerkers en huisartsen.

Implementatieconferentie

Met het oogmerk om naast de analyse ook handreikingen te verschaffen voor aanzetten tot actie en de betrokkenheid van bewoners bij de wijkvisie te bevorderen, koppelden we de

bevindingen uit de analyse terug naar de bij het onderzoek betrokken bewoners en organisaties. Daartoe werd een wijkconfe-rentie belegd in de vorm van een zogeheten implementatieconfe-rentie (zie onder meer: Lammerts en Brugman,1999 en Lammerts en Swinnen, 1999). Zoals de naam aangeeft stond deze conferen-tie in het teken van implementaconferen-tie van de bevindingen uit het onderzoek. In het licht van het streven van de deelgemeente en VL Wonen om de verschillende partijen te betrekken bij het opstellen van de wijkvisie en gelet op de betekenis van de sociale analyse in dit proces is het van groot belang dat die partijen zich herkennen in de conclusies van de onderzoekers. Overeenstem-ming hierover draagt bij aan het draagvlak van de analyse als basis voor het versterken van de sociale pijler en voor de mede daarop gerichte wijkvisie.

Een implementatieconferentie bestaat uit twee fasen. De eerste fase heeft betrekking op de conclusies. Deze worden in de vorm van stellingen voorgelegd aan de deelnemers. In Lombardijen gebeurde dat in werkgroepvorm waarbij de stellingen gegroe-peerd in thema´s werden aangeboden. Per thema werd een werkgroep samengesteld, bestaande uit een combinatie van bewoners en professionals. Aan hen werd de vraag voorgelegd om per stelling aan te geven of zij het eens of oneens zijn met de stelling en hun stem toe te lichten. Daaruit wordt duidelijk in hoeverre en in welk opzicht de conclusies worden gedeeld door de geïnterviewden.

De tweede fase van de conferentie heeft als doel het formuleren van aanbevelingen en verbetervoorstellen. Daarvoor ging iedere werkgroep aan de slag met één binnen haar thema gekozen stelling. Vervolgens werden er ideeën verzameld voor de aanpak van het onderwerp waarop de stelling betrekking heeft. Door de ideeën vervolgens te clusteren komt de groep tot aanbevelingen en verbetervoorstellen. Tezamen vormen ze de beoogde

handelingsaanwijzingen.