Stemgedrag Oekraïne Rusland 2003-
3.1. Op het Eurovisiepodium
De genderpolitiek op het songfestival kreeg vanaf 1990 meer bekendheid en wordt steeds belangrijker nu mensenrechtenissues met betrekking tot seksualiteit aan aandacht winnen. Jessica Carniel stelt in haar essay over ‘queer and geopolitical belonging at the ESC’ dat de winst van de Israëlische
transseksueel Dana International in 1998 de ‘coming out’ was van het Songfestival. Voor de winst van Diva, het lied van Dana International, zat de homoseksuele aantrekkingskracht van het ESC nog in de kast. Dana International stond aan het begin van een nieuw soort songfestival waarbij de LGBT beweging een podium kreeg op het Songfestival. De jaren daarna was er elke keer wel een land dat speelde met het LGBT-aspect. In 2002 kwam Slovenië met een lied dat werd gezongen door Sestre, een groep travestieten. In 2003 volgde, opvallend genoeg, Rusland met t.A.T.u. Dit succesvolle duo deed naar het publiek toe net of ze lesbisch waren. Het veroorzaakte zelfs een discussie of de
vermeende lesbische zoen die de twee zangeressen op het podium zouden uitwisselen toegestaan zou worden door de EBU. Uiteindelijk zoenden ze elkaar niet.93
In 2007 was het de beurt aan Andrej Danilko om het queer-stokje over te nemen. Deze Oekraïense komiek en zanger trad op als zijn alter ego Verka Serducka, een extravagante en flamboyante vrouw. Haar lied Lasha Tumbai (in het vorige hoofdstuk besproken vanwege de vermeende politieke
boodschap: Russia goodbye) werd tweede en kreeg het maximum aantal punten van Andorra, Tsjechië, Letland, Polen en Portugal. In datzelfde jaar stuurde Servië, waar homorechten net als in Oekraïne niet hoog op de politieke agenda staan, Marija Šerifović. Ondanks dat ze zich in 2007 niet uitsprak over haar seksuele oriëntatie (in 2013 kwam ze ‘pas’ uit de kast) had haar optreden duidelijke lesbische motieven. Marija en haar achtergrondkoor droegen allemaal niet typisch vrouwelijke kleding op het podium. Marija droeg een net iets te ruimzittend pak met loszittende vlinderdas, de
achtergrondzangeressen droegen een pak met stropdas. Tijdens het optreden pakken de vrouwen vaak elkaars hand vast en het optreden eindigt wanneer Marija de hand van een van de
achtergrondzangeressen stevig vastpakt waarna blijkt dat op allebei de handen een half hartje is getekend dat na het vastpakken een heel hartje vormt. Het lied won.
92 Ibid, p. 60.
Het volgende echt opvallende optreden met LGBT kenmerken kwam vanuit Finland. Krista Siegfrids trad in 2013 in Malmö op met haar lied Marry Me. Het lied lijkt te gaan over een vrouw die alles doet om te trouwen met haar man: ‘skipping dinner to get thinner, where is my proposal?’. Siegfrids droeg tijdens het optreden een trouwjurk en het leek een gewoon typisch kitsch Eurovisie optreden. Aan het eind van het optreden blijkt dat het hele lied over een andere vrouw gaat met wie ze heel graag zou trouwen. Anders dan in 2003 stond niets Siegfrids in de weg om aan het eind van het lied een andere vrouw te kussen.94 Siegfrids verklaarde dat het lied een protestlied was. Een jaar voor haar deelname had het Finse parlement besloten een wetsvoorstel dat het homohuwelijk zou legaliseren te verwerpen. Het lied veroorzaakte aardig wat controverse. Turkije besloot bijvoorbeeld de finale van het festival niet uit te zenden. Officieel vanwege de ‘lage kijkcijfers’, maar waarschijnlijk vanwege de lesbische zoen van Finland.95 Andre Banks, directeur van de organisatie AllOut.org startte een petitie en verklaarde: “All Out members are not fooled by Turkey’s weak excuse. It is clear to the world that Turkey pulled the popular Eurovision show simply because two women expressed love through a kiss. Nothing could be more harmless than a kiss between two people.”96
Het jaar 2014 stond in het teken van de winst van Conchita Wurst. Met haar bebaarde gezicht bracht Conchita een nieuwe variatie in de drag geschiedenis van het ESC. Ze zorgde daarmee voor veel ophef in (vooral) Oost-Europa. In Rusland en Wit-Rusland kwamen er petities die eisten dat het optreden van Wurst niet zou worden uitgezonden. De Russische petitie stelde zelfs dat: ‘The popular
international competition that our children will be watching has become a hotbed of sodomy, at the initiation of European liberals’97 De Russische politicus Vitaly Milonov, architect achter de anti homopropaganda wetten in Rusland, wilde dat Rusland het ESC dat jaar zou boycotten vanwege de ‘pervert from Austria’.98 Het zou heel anders lopen. Conchita won in 2014 het songfestival en kreeg zelfs 5 punten van Rusland. Elainovision omschreef de winst van Conchita op een prachtige manier: ‘Conchita won, and that is something well worth celebrating, because overall, this is a good thing. This is a victory. This is a landmark. This is someone who directly confronts society’s rejection of gender-variance, and rejects it in turn, and yet still becomes valued, adored, and respected by a continent. And where she leads the way, others can follow.
So some will write her win off just a political statement. That’s not true – she can really sing. But it is political, and for all the right reasons. Europe can feel proud this week, and maybe we
94 Krista Siegfrids – Marry Me, https://youtu.be/dlBXOveVh7c, geraadpleegd op 30-06-2015.
95 Het songfestival is in Turkije erg populair. In 2012 keek 25% van de Turkse bevolking naar het ESC. 96 J. McCormick, Turkey urged to broadcast Eurovision following TV station cancellation over lesbian kiss,
http://bit.ly/1GxH5ys (2013), geraadpleegd op 30-06-2015.
97 W. Adams, Will Russia cut of its broadcast of Eurovision 2014 because of Conchita Wurst,
http://bit.ly/1J2W3R8 (2013), geraadpleegd op 30-06-2015.
98 A. Luhn, Russian politician condemns Eurovision as ‘Europe-wide gay parade’, http://bit.ly/1gqhXO7
are slightly closer to a future where gender is as much a thing as someone’s hair – individual, independent, and a statement of identity.’99
Tijdens haar winnaars speech liet Conchita zien aan het begin te staan van een soort nieuwe beweging: ‘This night is dedicated to everyone who believes in a future of peace and freedom. You know who you are. We are a unity and we are unstoppable!’100
Dat er de laatste jaren veel veranderd is op het gebied van het tonen van homo- en genderissues op het songfestival laat het optreden van Litouwen in 2015 zien. Dit Baltische land staat niet bekend om zijn homorechten. Er is geen geregistreerd partnerschap of huwelijk voor paren van hetzelfde geslacht. Toch maakten Minika Linkyte en Vaidas Baumila in 2015 een statement door na de zin: ‘one kiss’ op de achtergrond een homo en lesbisch paar te laten zoenen.101 Dit kon rekenen op luid gejuich vanuit het publiek. Ook het feit dat organiserende landen steeds vaker aspecten van homoseksualiteit laten zien in hun openingsfilms of interval acts laat een verandering zien. Een voorbeeld hiervan is de opening van Wenen in 2015. In de opening van de finale zit ook een homokus. Dit allemaal begeleid onder het nummer van de Russische inzending van twee jaar ervoor: What if.102 Zweden had tijdens zijn organisatie in 2012 een interval-act die liet zien wat Zweden allemaal te bieden had. Halvewege trouwde Petra Mede, de presentator van dat jaar, een homostel, vergezeld van de woorden ‘you may now kiss the groom!’ Daarna ging het interval lied verder met de woorden: ‘follow our example’.103 Dit soort (onverwachte) gebeurtenissen tijdens het songfestival kunnen altijd op luid gejuich rekenen vanuit het aanwezige publiek. Het publiek heeft op het songfestival dan ook aardig wat macht. De locaties waar de songfestivals gehouden worden zijn sinds eind jaren ’90 veranderd. Het festival kreeg meer en meer populariteit en veranderde daarom van een theater naar een arena evenement. Het aantal mensen in het publiek nam niet alleen toe, het publiek veranderde ook. Waar het publiek tijdens de eerste decennia van het ESC netjes gekleed in een theater zit en klapt na elk optreden veranderde dat tijdens het songfestival van 1998, in Birmingham. De organisators besloten het publiek direct naast het podium te plaatsen, voor de camera’s.104 Het publiek lijkt hierdoor meer op een festivalpubliek. Een groot gedeelte staat, danst, zingt mee en zwaait met vlaggen. Na elk optreden wordt er hardop gejuicht. Door dit juichen kan het publiek invloed uitoefenen op de beleving van het songfestival. Een groot gedeelte van het aanwezige publiek behoort tot de LGBT gemeenschap of support deze en dat is duidelijk te horen en te zien. De nationale vlaggen die te zien zijn in het publiek hebben er de laatste 99 Elainovision, For better, for Wurst: a trans perspective on Eurovision 2015, http://bit.ly/1Hd4YQx (2015), geraadpleegd op 30-06-2015.
100 Acceptance Speech Conchita Wurst, http://youtu.be/X-PuiJ0DAtk, geraadpleegd op 30-06-2015.
101 Monika Linkyte and Vaidas Baumila – This Time, https://youtu.be/r13a2VUTajU, op 1:35, geraadpleegd op 30-06-2015.
102 2015 Eurovision Song Contest: Grand Final, https://youtu.be/hQETFB4jV_A, op 21:10, geraadpleegd op 30-06-2015.
103 Eurovision 2013 Interval Act, https://youtu.be/7atEMPN4F0o, op 6:12, geraadpleegd op 30-06-2015. 104 J. Nackstrand, How Eurovision became a gay-friendly contest, http://f24.my/1K8QwtJ (2015), geraadpleegd op 30-06-2015.
jaren een geduchte concurrent bij. De regenboogvlag, wereldwijd gezien als de homo vlag, neemt een steeds grote plek in tussen de nationale vlaggen. Ook het geluid dat het publiek maakt heeft grote invloed. Zoals al gezegd kunnen homoacties tijdens het songfestival op luid gejuich vanuit de zaal rekenen. Er is echter ook een andere kant. Zodra homo-onvriendelijke landen optreden (met name Rusland) laat het publiek net zo hard van zich horen. In Rusland trad in 2013 een wet in werking die propaganda van niet-traditionele seksuele relaties (en dus homoseksualiteit) gericht op minderjarigen verbiedt.105 Deze wet zorgde voor grote onvrede onder de LGBT gemeenschap in Europa en op het Songfestival is sindsdien de verontwaardiging te zien en te horen. In 2014 werden de Russische Tomachevy Sisters uitgejouwd toen bleek dat ze doorwaren naar de Finale. Dit bracht de organisatie van Wenen 2015 ertoe ‘anti-booing’ technologie toe te passen.106 Het werkte niet. Zodra het publiek in beeld kwam waren de omhooggehouden homovlaggen duidelijk te zien en tijdens het punten geven was er bij elke punt die Rusland ontving luid boegeroep te horen vanuit het publiek.107 Op deze manier houdt het homoseksuele publiek het songfestival voor zichzelf. Zolang homoseksuele fans zich blijven mengen in het songfestival, zolang ze het ESC met elkaar bekijken, thuis en in de clubs, en zolang ze het festival zelf blijven bijwonen, houden ze het Songfestival ‘queer’ door het neer te zetten als ‘queer’. Door op het festival te laten zien dat het een enorme gay fanbase heeft door op de voorste rijen met de homovlag te zwaaien en door alle optredens die ‘te hetero’ zijn uit te joelen, laten de homoseksuele fans van het songfestival hun ‘eigendom’ over het festival gelden.108