Ongeveer de laatste 30 bladen bevatten grootendeels gedichten, en daaronder ook
het op den index aldus aangeduide:
‘Rigmi de passione Domini, vexillo crucis et vulneribus Christi.’
Later vond ik hetzelfde gedicht in Mone's Lat. Hymnen des Mittelalters, I, 159
vlgg., waar echter eene aanvang- en slotstrophe voorkomen, die in het Arnhemsche
Hs. zoowel als in de vertaling ontbreken. Ook is de volgorde der strophen eene
andere. Beide aan onzen tekst ontbrekende strophen hebben wij, evenals de varianten
van den tekst bij Mone, er aan toegevoegd, en tevens de volgorde der strophen bij
M. opgegeven.
De Mnl. vertaling is bewerkt naar eene met het Arnh. Hs. overeenkomende redactie.
Bij de vergelijking met den Latijnschen tekst kan tevens blijken hoe hopeloos
bedorven de Mnl. vertaling is, zoodat het zonder behulp van het oorspronkelijke hier
en daar onmogelijk zou geweest zijn de ware lezing te herstellen. Eenige der keurigste
emendaties heb ik te danken aan mijnen vriend De Vries, wien ik na mijne ontdekking
de vondst mededeelde.
(1 bij M.)
[Salve, mea o patrona, Crux beata, multa bona
Conferens coelicolis, Desperatis doctrix prona, Conversisque mira bona
Exhibens christicolis. Dejicis tu inimicum, Aversum reddis amicum,
Salus in periculis: Affectum donans contritum, Cor semper facis pudicum
Perfectis deicolis].
1 (bij M. 3).
Omnibus consideratis, Paradisus voluptatis
Es, Jhesu piissime! In te fons paternitatis 5 Omnes fructus suavitatis
Plantavit plenissime. Passionis tue fructus Et cruoris tui fluctus,
Defluens largissime, 10 Finem fecit nostri luctus;
Per hoc infernus destructus Gemit amarissime.
2 (bij M. 2).
Triumphale lignum crucis, Tu seductos nos reducis 15 Ad superna gaudia;
Portas pandis vere lucis, Fauces claudis hostis trucis
Divina potencia. Te adoro propter illum, 20 Qui per te gregem pusillum
Reduxit in patria,
Confringens per hoc vexillum Orci vectes et sigillum,
Signa infernalia.
3 (bij M. 4).
25 Ave! caput, inclinatum Despectione, coronatum
Spinis infidelium, Circumquaque cruentatum, Mille locis perforatum, 30 Exemplar humilium.
O corona preciosa, Quam cruoris tinxit rosa
Plasmatoris omnium; Per te fiat speciosa
35 Mens humana, mens spinosa, Declinans in vicium.
4 (bij M. 6).
Salve! vulnus dextre manus,
* Var. bij Mone. 1. His cunctis quoque pensatis. - 4. vis p. - 11. Per hos. - 14. Seductos nos tu reducis. - 21. In propria. - 23. Ceti. - 26. Despective. - 28. Multis locis perforatum. - 29. Circumquaque cruentatum. - 32. tincta. - 39. saturiens. - 42. Deum. - 44. Te inquiro. - 45. Ego miser moriens. - 49. Ave mi s. - 51. praedurissimo. - 54. morbo. - 58. Per te fiat. - 69. usquam. - 72. medicamen.
Fodit Dei nesciens. Te adoro, te honoro, Te requiro, te imploro, 45 Ut miser et moriens, Ut in contritorum choro, In quo sperando laboro,
Numquam sim deficiens.
5 (bij M. 7).
Ave! tu sinistra Christi, 50 Perforata que fuisti
Clavo praedyrissimo. Velut Gion effudisti Rivum tuum, quo lavisti
Nos a malo pessimo. 55 Te, o vulnus! adoramus,
Tibi caput inclinamus, Ut fonti dulcissimo. Per te detur ut vincamus Hostes, et ut gaudeamus 60 In die novissimo.
6 (bij M. 5).
O fons, ave! paradisi, A quo quatuor divisi
Dulces currunt rivuli, Per quem demones invisi 65 Sunt confracti et elisi,
Et effecti tremuli. Dulce vulnus laterale, Inter fòntes nullum tale
Nectar umquam poculi. 70 Ave, salve, gaude, vale,
Contra venenum letale Medicina populi!
7 (bij M. 8).
Salve! vulnus dextri pedis, Tu cruoris rivum edis 75 Tigri comparabilis.
Per hunc rivum, homo, redis Ad superne culmen sedis,
Ubi pax est stabilis. Per hoc vulnus, hoc foramen, 80 Fudit cruoris libamen
Deus inpassibilis. Sit ergo michi solamen Istud vulnus et juvamen,
Cum mors adest flebilis.
8 (bij M. 9).
85 Levi pedis perforati Ave vulnus! in quo pati
Deus-homo voluit. Comparandum es Euffrati, Per te sumus liberati 90 Nos, quos umbra tenuit.
Dulce vulnus, dulcis clavus, Et cruoris dulcis favus
Per istud efferbuit. Per te resurgat ignavus, 95 Emendetur homo pravus,
In te qui spem habuit.
9 (bij M. 10).
O Maria, plasma nati, Que vidisti natum pati,
Quis te dolor tenuit! 100 Non est hoc humanitati
Datum scire ulli vati, Nullus homo potuit. Pre dolore perforetur Mea mens et crucietur, 105 Que dolorem meruit,
Ne in fine condempnetur, Sed per penas emendetur,
Quia carni paruit.
10 (bij M. 11).
Johannes ewangelista, 110 Tu sacrarii sacrista,
In quo Deus jacuit,
* 82. Nobis semper sit s. - 83. Illud v. et tutamen. - 84. Dum. - 93. illud. - 98. Cum v. - 101. Scire dátum neque v. - 111. Christus. - 112. Me m. fallit. - 113. detur. - 114. Menti quae tua placuit. - 115. Te inquiro.
Per dolorem et per metum, Quo cor tuum tremuit, Cum videres Deum spretum, Ut me ducas ad hunc cetum, 120 Quem Christus eripuit.
(12 bij M.)
[Ave crux! quam honoravit Deus summus, cum portavit
Suum te supplicium, Per quod omnes nos sanavit, Sanguine ac carne pavit,
Mortis pellens exitium. Nobis ductor in agone Assis, Jhesu, pastor bone,
Finis solans exilium; Virginis ac matris bonae Semper fruar visione
Supernorum civium].
Vs. 22. De drie laatste verzen dezer str. zijn eenigermate door een afschrijver
bedorven. In de strophen wordt zeer gelet op zuiverheid van rijm, en zou waren, dat
om den zin gevorderd werd, als rijmende op mare, scare, portenare, eene afwijking
van den regel zijn. Hoewel die helle breken eene geijkte uitdrukking is, inzonderheid
bij Jezus' nederdaling ter helle gebezigd (zie o.a. v.d.L.O.H. 425, 3144, 3929; Bed.
hellepoort hier in letterlijken zin teruggegeven worden, als in v.d.L.O.H. 4169 vlg.
Eindelijk is het vreemd, dat van een portier wordt gesproken, nog eer de hel zelf
genoemd is. Door eene omzetting en eene kleine verandering, waarbij het rijm op
-are behouden blijft, en die graphisch geen bezwaar oplevert, kunnen wij misschien
de woorden des dichters herstellen, die tevens het oorspronkelijke meer nabij komen.
Wij lezen aldus:
Brac die helledore sware, Ende bant den portenare,
Gevangen in der donker nacht.