Onderzoeksopzet fase 1 op hoofdlijnen
Figuur B1.1 Opzet van Fase 1 van het onderzoek op hoofdlijnen
Voorbereiding door kernteam: opstellen globale scenario’s
Deze stap van het onderzoek heeft een eerste basis gelegd voor de op te stellen extreme scenario’s. Samen met een kleine kerngroep van onafhankelijke externe experts (zie ook bijlage 2) zijn de ingrediënten van de scenario’s en besproken en globale scenario’s ontwik-keld die in de vervolgstappen van dit onderzoek zijn/worden aangevuld en ingevuld.
Gestart is met deskresearch (zie voor een literatuurlijst bijlage 3).
Kernteam:
Globale extreme scenario’s
Globale extreme scenario’s Praktijkcases
- Instellingen - Verzekeraars - Gemeenten
Expertmeetings Gedetailleerde extreme scenario’s
(6)
Doorrekening en rapportage Voeden globale scenario’s
Stakeholders - Koepels
- Beroepsorganisaties - Bonden
- VWS
Fase 2 (nog uit te voeren)
100
Een volgende stap was het vaststellen van de relevante variabelen (i.e. factoren die van in-vloed zijn op de arbeidsmarkt. Er zijn veel factoren bepalend voor de effecten die de diverse maatregelen zullen hebben op de arbeidsmarkt. Ten eerste de wijze waarop betrokken pa r-tijen zoals gemeenten, aanbieders en zorgverzekeraars gaan reageren op deze maatregelen.
Ook andere factoren, zoals autonome ontwikkelingen die losstaan van de maatregelen, zijn van invloed. Voorafgaand aan het opstellen van scenario’s is gekomen tot een globale afba-kening van de variabelen die hier een rol in zouden krijgen
Met de gevonden factoren heeft het kernteam vervolgens een aantal globale scenario’s o p-gesteld. Deze moesten helpen om het veld (praktijk en landelijke stakeholders) gericht te bevragen over een aantal belangrijke factoren. Er zijn zeven scenario’s opgesteld. De in de scenario’s geschetste toekomstbeelden voor de arbeidsmarkt in zorg en welzijn zijn extreem te noemen. Door deze extremiteit helpen de scenario’s om mogelijke gevolgen van de ont-wikkelingen zichtbaar te maken. Startpunt van de analyses en beschrijvingen is het zoge-noemde nul-scenario. Het nul-scenario gaat uit van besteding van de budgetten volgens de huidige (2012) verdeling over taken en werkzaamheden, gecorrigeerd voor budgetaanpa s-singen/bezuinigingen/efficiencywinsten zoals aangegeven in Begrotingsakkoord 2013, Re-geerakkoord Rutte II en Hoofdlijnenbrief. Daarbinnen werken we met twee dimensies die leiden tot andere prognoses op macro- en meso:
1. Integrale aanpak versus doelgroepgerichte aanpak
2. Budgettaire beslissingen (gemeenten): varianten op nul-scenario volgens Hoofdlijnen-brief zijn +10%, 0% (ongewijzigd t.o.v. nul-scenario) en -10% totaalbudget
Aangevuld leidt dit tot zes scenario’s naast het nul-scenario. Daarnaast zijn er twee dimen-sies die voor het rekenwerk niet relevant zijn, maar wel voor de praktische uitwerking van de scenario’s:
3. Afwachtende versus proactieve houding van de werknemer;
4. Brede versus gespecialiseerde instelling.
Case studies in de praktijk
In volgende branches zijn case studies op instellingsniveaus uitgevoerd:
Gehandicaptenzorg Intramuraal/Extramuraal (8 cases)
Combinatie Thuiszorg en V&V (9 cases)
V&V (3 cases)
Thuiszorg (6 cases)
Geestelijke gezondheidszorg (4 cases)
Welzijn en maatschappelijke dienstverlening (4 cases)
Jeugdzorg (4 cases).
In totaal zijn 38 instellingen in het onderzoek betrokken (zie ook bijlage 2). Per instelling is ge-sproken met een:
Bestuurder
Manager HRM/P&O
Vertegenwoordiger OR.
In totaal zijn dus 114 interviews op instellingsniveau afgenomen.
De kernvragen van elk interview waren welke veranderingen de aanbieder verwacht als ge-volg van de transitie (of andere ontwikkelingen) en hoe de organisatie daarop inspeelt of in
wil gaan spelen. Te denken is hierbij aan effecten van het verdwijnen arbeidsplaatsen, (i n-terne en exn-terne) verschuivingen van medewerkers, veranderende eisen aan medewerkers etc. Het gaat hierbij om effecten op microniveau, d.w.z. op het niveau van een individuele aanbieder. Per branche heeft een rapportage plaatsgevonden voor intern gebruik.
Naast instellingen is ook gesproken met gemeenten en zorgverzekeraars.
De interviews hebben deels face-to-face, deels telefonisch plaatsvinden. Een overzicht van de geïnterviewde instellingen, gemeenten en zorgverzekeraars is te vinden in bijlage 2.
Consultatie landelijke stakeholders en deskundigen
Verder hebben gesprekken plaatsgevonden met landelijke stakeholders en deskundigen, te we-ten cliëntorganisaties (2), brancheorganisaties (6) en vakbonden (2). Centraal in deze ge-sprekken stonden de effecten op meso-/macroniveau, d.w.z. op het niveau van de branches respectievelijk de sector zorg en WJK als geheel.
Gespreksonderwerpen waren onder meer:
Wat zijn mogelijke scenario’s?
Wat betekenen de scenario’s in de praktijk voor de betrokken partijen?
Welke arbeidsmarkteffecten verwacht de respondent van de globale scenario’s (ve r-dwijnen arbeidsplaatsen, verschuivingen, et cetera) en waarom?
Welke knelpunten signaleert de respondent op dit moment?
Welke knelpunten verwacht men?
Welke rol kan de branche spelen om ongewenste effec ten tegen te gaan?
De interviews hebben deels face-to-face, deels telefonisch plaatsvinden. Een overzicht van de geïnterviewde partijen is te vinden in bijlage 2.
Uitwerking scenario’s
Mede op basis van de resultaten van de case studies en de consultatie van landelijke sta-keholders en deskundigen zijn de globale extreme scenario’s (zie hierboven) nader uitg e-werkt tot meer gedetailleerde extreme scenario’s.
Expertmeetings
De volgende stap in het onderzoek had tot doel op brancheniveau de gedetailleerde extreme scenario’s te valideren en waar mogelijk verder te verfijnen. Met uitzondering van de jeugdzorg en de GGZ is voor elke branche een expertmeeting gehouden. Aan de expertmeetings namen onafhankelijke experts werkzaam bij kennis- en onderzoeksinstituten, wetenschappers en be-stuurders van aanbieders, gemeenten en zorgverzekeraars deel. Een overzicht van de deelne-mers is te vinden verderop in deze bijlage.
De meetings bestonden uit twee onderdelen. Het eerste deel was gericht op het gezamenlijk uitwerken van de extreme scenario’s met specifieke implicaties voor de branche in kwestie. In het tweede deel kwamen de mogelijke effecten per extreem scenario aan de orde. Daarbij is per extreem scenario specifiek ingegaan op:
102
Het verdwijnen van arbeidsplaatsen, uit welke branches, welke functies?
Verschuivingen tussen branches;
Veranderende vraag naar vaardigheden, functies, en opleidingen;
Transitie-effecten
Effecten op instellingsniveau.
Om te waarborgen dat de bijeenkomsten tot de gewenste opbrengst leidden en dat er optimaal gebruik wordt gemaakt van de deskundigheid van de diverse deelnemers, is gebruik gemaakt van het MeetingSphere systeem.1
Een overzicht van de deelnemers aan de expertmeetings is te vinden in bijlage 2.
Doorrekening
Op basis van de voorgaande stappen is voor het nul-scenario een eerste doorrekening gemaakt van de effecten. Voor de extreme scenario’s is een indicatieve doorrekening gemaakt.
Rapportage
Vervolgens zijn de resultaten van fase 1 van het onderzoek neergelegd in voorliggende rappor-tage.
1 MeetingSphere is een ICT-tool waarmee groepsinteracties efficiënt en effectief georganiseerd kunnen worden.
Hierdoor is het mogelijk om met een groep snel en daadkrachtachtig te overleggen. In MeetingSphere wordt de door deelnemers ingevoerde informatie direct opgeslagen en inzichtelijk gemaakt. Ingevoerde informatie kan vervolgens worden bewerkt, gegroepeerd en/of geprioriteerd. Daarmee is MeetingSpheret een goed i n-strument om discussies te stroomlijnen en aan te sturen.