Onderzoeksopzet en dataverzameling

De onderzoeksopzet

In het onderzoek is gebruik gemaakt van een combinatie van verschillende onderzoeksmethoden. Er zijn face-to-face interviews afgenomen met ver-tegenwoordigers van alle betrokken partijen in het Opzoomeren. Tevens is aan verschillende buurtbewoners een schaal voorgelegd die wij speciaal voor het onderzoek verder ontwikkeld hebben om de mate van sociale integratie in een buurt te meten. Deze schaal is gebaseerd op een door Kleinhans, Veldboer en Duyvendak ontwikkelde interactieladder. Deze ladder maakt verschillende vormen van sociale cohesie inzichtelijk en is door de auteurs o.a. toegepast in een onderzoek naar de sociale effecten

van gemengd bouwen¹. Hierover later meer. Daarnaast is een literatuur-studie uitgevoerd naar doelstellingen en thema’s van Opzoomeren op basis van beschikbare schriftelijke bronnen. De uitkomsten van de litera-tuurstudie vormden de basis voor de interviews. De resultaten van het onderzoek (interviews en literatuurstudie) zijn voor commentaar en discus-sie voorgelegd aan een aantal stedelijke panels. Bij deze panels waren onder andere deelgemeenten, middenveld en bewoners betrokken.

De onderzoeksmethoden, methoden van dataverzameling en onderzoeks-populaties

Het onderzoek is uitgevoerd in drie fasen:

Fase 1 Literatuurstudie

Fase 2 Face-to-face interviews met betrokkenen

Fase 3 Stedelijke panels voor de bespreking van de onderzoeks-uitkomsten en formulering van aanbevelingen

Fase 1: Het literatuuronderzoek

De eerste fase is in december 1999 van start gegaan. Dit deel van het onder-zoek richtte zich voornamelijk op de door de jaren heen geformuleerde doelen en thema’s bij het Opzoomeren. In deze fase, die liep tot maart 2000, is een groot aantal schriftelijke documenten doorgenomen, waaronder krantenartike-len over het Opzoomeren in de landelijke en lokale pers, uitgaven van de stichting Opzoomer Mee, onderzoeksverslagen van het Centrum voor Onder-zoek en Statistiek (COS), tijdschriften, brochures en vergaderstukken. Op basis van de verzamelde literatuur hebben wij voor zover mogelijk de door de verschillende actoren gestelde doelen, en vertalingen daarvan in initiatieven en campagnes, geëxpliciteerd.

Fase 2: De interviews met betrokkenen

In de tweede fase is een veertigtal betrokkenen bij het Opzoomeren met be-hulp van een topic-lijst geïnterviewd. In de interviews lag de nadruk op de

1 Kleinhans, R., L. Veldboer en J.W. Duyvendak (2000) Integratie door differentiatie? Een onderzoek naar de sociale effecten van gemengd bouwen. Ministerie van VROM, Den Haag. Overigens hebben andere onderzoekers vergelijkbare ‘ladders’ ontwikkeld, zie bijvoorbeeld Anne van Veenens Schaal van Sociale Samenhang.

ontwikkeling van Opzoomeren in een bepaalde buurt, wijk of deelgemeente en de mate van contact tussen bewoners in een buurt. De interviews zijn tussen begin april en half juli 2000 afgenomen. Zoveel mogelijk verschillende ‘soorten’

deelnemers zijn bij de interviews betrokken: zowel bewoners, opbouwwerkers, bestuurders en ambtenaren van (deel)gemeenten als bestuursleden en me-dewerkers van Opzoomer Mee.

Wij hebben daarbij gekozen voor empirisch onderzoek in vijf deelgemeen-ten. Doel daarvan was het verkrijgen van inzicht in de bijdragen en effecten van het Opzoomeren. Gelet op de beschikbare tijd en middelen bleek het on-doenlijk om in alle dertien deelgemeenten onderzoek te verrichten, vandaar dat wij ons beperkt hebben tot vijf deelgemeenten. Bij de keuze van de vijf deelgemeenten is gezocht naar een zo groot mogelijke spreiding in ambities, organisatie en achtergrondkenmerken (zie typeringen). De volgende vijf deel-gemeenten zijn geselecteerd: Noord, Charlois, IJsselmonde, Delfshaven en Prins Alexander. Delfshaven is de bakermat van Opzoomeren: de Opzoomer-straat, waar het allemaal mee begonnen is, ligt in de deelgemeente. In deze deelgemeente wordt op grote schaal deelgenomen aan het Opzoomeren.

Daar tegenover staat Prins Alexander: een relatief jonge deelgemeente buiten de ring waar het Opzoomeren sterk in opkomst is. In Charlois is het Opzoome-ren opgepakt door het deelgemeentebestuur en is OpzoomeOpzoome-ren uitgegroeid tot een kerntaak van het welzijnswerk. IJsselmonde kent daarentegen een ver doorgevoerde decentralisatie. De deelgemeente Noord kenmerkt zich door sterke eigen ambities. In het onderzoek kijken we naar de doorwerking van deze verschillen in opvatting en organisatie van het Opzoomeren op de ont-stane initiatieven en bereikte resultaten.

In elke deelgemeente zijn interviews gehouden met 1 à 2 dagelijks be-stuurders en soms een ambtenaar, 2 à 3 opbouwwerkers (en in sommige gevallen ook met jongerenwerkers) en 3 bewoners. Bij bewoners is daarbij een onderscheid gemaakt in mate van betrokkenheid: in elke deelgemeente is een zeer actieve, een minder actieve en een ‘kritische’ Opzoomeraar benaderd. Op deze manier probeerden wij inzicht te krijgen in de verschillende motieven van bewoners om wel of niet mee te doen aan Opzoomeren en in hun wisselende waardering van het Opzoomeren. Op stedelijk niveau zijn interviews gehouden met de wethouder Sociale Vernieuwing en met een bestuurslid plus medewer-kers van Opzoomer Mee.

Fase 3: De stedelijke panels

In de derde fase van het onderzoek zijn stedelijke panels georganiseerd waarin de resultaten van de literatuurstudie en de interviews zijn besproken.

Ook werd in deze paneldiscussies gekeken in hoeverre het mogelijk was om

tot gezamenlijke conclusies en aanbevelingen te komen. In elk panel zat een zo breed mogelijke vertegenwoordiging van een bepaalde groep in het Op-zoomeren (bestuurders, opbouwwerkers, diensten, bewoners). Met name twee partijen, die in het onderzoek enigszins onderbelicht zijn gebleven, zijn uit-drukkelijk in de panels uitgenodigd om hun visie op het Opzoomeren te geven.

In de eerste plaats zijn dit allochtone Rotterdamse bewoners en in de tweede plaats vertegenwoordigers van de Rotterdamse gemeentelijke diensten. De eerste groep bleek lastig bereikbaar in de interviewfase en om recht te doen aan deze groep bewoners zijn drie verschillende bewonerspanels georgani-seerd: een Marokkaans, een Turks, een Antilliaans/Arubaans/Caribisch bewo-nerspanel. De tweede groep bestond uit zowel stedelijke als deelgemeentelij-ke ambtenaren die zich op een of andere manier bezighouden met Opzoome-ren. Daarnaast zijn twee panels gehouden voor respectievelijk opbouwwerkers en bestuurders, waarbij voor dit laatste panel alle 13 deelgemeentelijke be-stuurders die Opzoomeren in hun portefeuille hebben, waren uitgenodigd.