Vlaanderen telt om en bij de zes miljoen inwoners. Op het grondgebied van de Vlaamse Gemeenschap zijn naar schatting 1.400 zelfhulpgroepen aan het werk. Die bereiken samen ongeveer 200.000 mensen. Om deze zelfhulpgroepen te ondersteunen zijn er welgeteld drie initiatieven. Eén Vlaams en twee provinciale. Vergelijk dit even met Duitsland. Daar bereikt elk lokaal ondersteuningscentrum ongeveer 220 zelfhulpgroepen.
In Vlaanderen is er één ondersteuningscentrum per 466, of minder dan de helft ondersteuning.
De drie Vlaamse initiatieven zijn:
*
Het Trefpunt Zelfhulp vzw*
Het Limburgs Platform voor Zelfhulp en Ontmoetingsgroepen vzw (LPZO)*
Het Platform Zelfzorg OostVlaanderen vzw (PLAZZO)Er is dus geen sprake van een netwerk. De drie organisaties hebben ieder hun eigen geschiedenis en in hun werking verschillen ze nogal van elkaar. Ze bevatten elementen uit de verschillende modellen die hiervoor zijn beschreven.
Het Trefpunt Zelfhulp is het enige ondersteuningscentrum dat heel Vlaanderen dekt. De twee provinciale vzw’s zijn van een heel andere orde. Het LPZO is het initiatief van vrijwilligers uit Limburgse zelfhulpgroepen. Het zijn ook vrijwilligers die de vzw leiden. Het PLAZZO in OostVlaanderen is ingebed in de reguliere zorg en welzijnssector via het welzijnsoverleg van de regio Gent.
Het Trefpunt Zelfhulp is geschoeid op de leest van de WGO en kun je dus vergelijken met de Duitse ondersteuningscentra. Het krijgt subsidies van de overheid. Het biedt ondersteuning en geeft informatie aan zelfhulpgroepen over heel Vlaanderen. Het Trefpunt Zelfhulp ging in 1982 uit de startblokken. Het was het directe resultaat van een onderzoek door de Afdeling Medische Sociologie van het Sociologisch
Onderzoeksinstituut K.U. Leuven in opdracht van de toenmalige Vlaamse Staatssecretaris van Gezin en Welzijn Rika Steyaert. Haar diensten wilden het Vlaamse landschap van zelfhulpgroepen in kaart brengen.
Dit leverde een bonte mozaïek op van verenigingen van lotgenoten rond problemen van ziekte, gezondheid en welzijn. Het onderzoek bracht tegelijkertijd een aantal gemeenschappelijke knelpunten aan het licht. Blijkbaar worstelden veel zelfhulpgroepen met het optimaliseren van hun werking. Zo hadden ze het moeilijk met het
behoeftegericht werken in en met groepen. Ook het tekort aan financiële en menselijke werkingsmiddelen baarde zorgen. Ten slotte schortte er ook nog een en ander aan de communicatie met de achterban en de relatie met het professionele zorgapparaat.
Het Trefpunt Zelfhulp is sindsdien zelfhulpgroepen gaan begeleiden en ondersteunen zodat ze hun werking kunnen verbeteren. Daarnaast doet het Trefpunt Zelfhulp dienst als klankbord voor de professionele en beleidsinstanties die bevoegd zijn voor de gezondheids en welzijnszorg. De Vlaamse overheid kiest voor een globale ondersteuning van zelfhulp in Vlaanderen. Het Trefpunt Zelfhulp kreeg in 2013 een subsidie van 291.000 euro. Dat bedrag wordt nog aangevuld met allerlei projectsubsidies.
Gesteund door zelfhulp 93
* **
Trefpunt Zelfhulp is geen koepelorganisatie maar een draaischijf tussen groepen, professionelen, overheden en individuen. Het ondersteunt of empowert de (bestuurs) vrijwilligers van zelfhulpgroepen. Het realiseert de noodzakelijke voorwaarden voor de spontane ontwikkeling en ontplooiing van deze groepen. De zelfhulpondersteuning die het biedt, bestaat uit advies, vorming en begeleiding, informatie, organisatie van samenwerking en onderzoek.
Trefpunt Zelfhulp ziet de directe ondersteuning van zelfhulpgroepen als zijn kerntaak. Het hanteert daarbij verschillende invalshoeken:
*
Juridisch helpt het Trefpunt Zelfhulp onder meer bij de regularisatie met betrekking tot de ‘nieuwe’ vzwwetgeving en de wet op het vrijwilligerswerk.*
Organisatorisch geeft het Trefpunt Zelfhulp ondersteuning bij de uitwerking of de heroriëntering van de organisatiemissie. Het adviseert over de samenwerking tussen de kernleden en het financiële bestuur.*
Groepsdynamisch organiseert het Trefpunt Zelfhulp teambuilding of conflictbemiddeling.*
Psychosociaal geeft het Trefpunt Zelfhulp ondersteuning bij het leren omgaan met een ziekte of probleem.Het Trefpunt Zelfhulp adviseert ook nieuwe zelfhulpgroepen bij hun oprichting, maar neemt zelf nooit het initiatief om een groep te starten. Kernleden van zelfhulpgroepen krijgen op verzoek een op maat gesneden vorming. Goede ideeën worden er dan omgezet in efficiënte werkmethoden.
Trefpunt Zelfhulp bevordert de complementariteit van professionele zorg en zelfhulp. Dankzij de nodige vorming worden vrijwilligers of lotgenoten bijna volwaardige hulpverleners. Toch is het Trefpunt Zelfhulp ervan overtuigd dat ervaring, aangevuld met achtergrondinformatie en sociale vaardigheden, een grote meerwaarde betekenen.
Trefpunt Zelfhulp informeert een breed publiek over zelfhulpgroepen en andere vormen van lotgenotencontact. Maar ook over de ervaringsdeskundigheid. Het geeft die informatie aan iedereen die erom vraagt: zelfhulpgroepen, patiëntenverenigingen, professionele instanties, individuele hulpvragers, studenten, journalisten, onderzoekers enzovoort. Het Trefpunt Zelfhulp informeert op uiteenlopende manieren.
*
Het inventariseert nieuwe zelfhulpinitiatieven en registreert de stopzetting van bestaande groepen.*
Het verwijst naar de geschikte zelfhulpgroep of hulpverlenende instantie. Hetadressenbestand van zelfhulpgroepen is te raadplegen via de website (www.zelfhulp.be);
*
Het publiceert driemaandelijks de Zelfhulpkrant. Daarmee bereikt het een ruim publiek en het bevordert zo ook de contacten tussen de groepen.*
Het verzamelt documentatie en wetenschappelijke literatuur over zelfhulp die geïnteresseerden kunnen raadplegen.*
Het geeft voordrachten en lezingen en werkt mee aan studie en vormingsdagen, gezondheids en welzijnsbeurzen.De laatste jaren voerde het Trefpunt Zelfhulp vooral kleinschalig onderzoek uit op vraag van zelfhulpgroepen en naar aanleiding van een concreet probleem. Dat kan een bevraging van de achterban zijn, bijvoorbeeld om na te gaan waarom het ledenbestand krimpt. In zijn jubileumjaar 2012 gaf het Trefpunt Zelfhulp de aanzet tot het verruimen van zijn onderzoeksactieradius door:
*
problematiekoverschrijdend onderzoek dat relevant is voor het heterogene zelfhulplandschap. Dit onderzoek loopt naast de bestaande onderzoeksacties zoals de tweejaarlijkse morfologie, de jaarlijkse analyse van contacten en het ad hoc ledenonderzoek.*
eindwerken te stimuleren over zelfhulpgerelateerde thema’s. Het Trefpunt Zelfhulp probeert om zelfhulpgerelateerde thema’s ingang te doen vinden op onderzoeksvlak. De zelfhulpgeschiedenis van Duitsland toont immers aan dat meer aandacht voor zelfhulp in onderzoek positief afkleurt op zelfhulpondersteuners en bijgevolg ook op zelfhulpgroepen.Er liggen nog heel wat onderzoeksterreinen met betrekking tot zelfhulpgroepen braak. Het gaat dan om onderzoeksthema’s die ook voor de Vlaamse context relevant zijn. Enkele voorbeelden zijn: nieuwe vormen van zelfhulp, effectiviteit en efficiëntie van zelfhulp, sociale differentiatie (en ongelijkheid?) in zelfhulp, de activering van het zelfhulppotentieel, de samenwerking tussen zelfhulp en professionele initiatieven, de impact van zelfhulpgroepen in het gezondheidszorg en welzijnssysteem enzovoort.