Zoals eerder vermeld zijn er een aantal lokale steunpunten zelfhulp in Nederland. Daarnaast zijn er meer actoren die een aandeel leveren in de ondersteuning van zelfhulp. Alles bij elkaar gaat het om een aantal verschillende actoren die direct of indirect ondersteunende activiteiten uitvoeren voor zelfhulpgroepen: steunpunten zelfhulp, Zelfhulp Nederland, Stichting Zelfhulp Verbindt, Zorgbelangorganisaties (provinciale zorgondersteuners), patiëntenverenigingen en thematische landelijke organisaties. Ook landelijke en regionale kennisinstituten (Trimbosinstituut, Movisie, KZE) hebben zelfhulp soms op het netvlies staan.
Steunpunten zelfhulp zijn momenteel vooral in NoordBrabant aanwezig. Historische kartrekker is de Stichting Zelfhulp Netwerk Zuidoost Brabant (vestigingen in Eindhoven en Helmond). Het zijn organisaties die zelfhulpgroepen ondersteunen door ze faciliteiten zoals ruimte en kopieermogelijkheden te verschaffen en hun kennis over het organiseren van zelfhulpgroepen aan te bieden (publiciteit over zelfhulpinitiatieven, informatie voor
Gesteund door zelfhulp 77
* **
zelfhulpgroepen, fondswerving, toerusting van de begeleiding van zelfhulp). Ook zijn ze een veilig aanspreekpunt voor burgers die op zoek zijn naar een zelfhulpgroep, of die er één willen opstarten. De steunpunten worden veelal bemenst door vrijwilligers met ervaring in zelfhulpgroepen. De steunpunten krijgen in beperkte mate financiering van sommige gemeenten voor het ondersteunen van de zelfhulpgroepen.
Het landelijke netwerk Zelfhulp Nederland is een licht netwerk tussen de bestaande steunpunten in Nederland, opgestart in 2012 (zie www.zelfhulpnederland.nl). Het netwerk heeft enerzijds als doel om kennis van de steunpunten over (het ondersteunen van) zelfhulpgroepen uit te wisselen, elkaar te ondersteunen en het ontstaan van steunpunten elders in Nederland te stimuleren. Anderzijds wil het netwerk zelfhulp als vorm van hulpverlening bekend maken en belanghebbende partijen duidelijk maken welke voordelen zelfhulp heeft.
De provinciale Zorgbelangen behartigen de belangen van zorgvragers in de regio en zetten zich in voor de kwaliteit van de zorg. Zorgbelangen zijn actief binnen zorg en welzijn. Zorgbelangen zijn nuttige organisaties voor het cliëntenperspectief en cliëntenparticipatie. Afhankelijk van de provinciale situatie, kunnen de Zorgbelangen meedenken met het ontwikkelen van een project, nuttige informatie bieden en het helpen leggen van verbindingen. Zelfhulp en zelfhulpgroepen zouden logischer wijze gebruik kunnen maken van de diensten van hun provinciale Zorgbelang. Het effect van zelfhulpgroepen sluit namelijk aan bij het toerusten van burgers door het bevorderen van regie en zelfmanagement en empowerment van cliëntenorganisaties, waar de Zorgbelangen aan willen bijdragen.
Koepel- of belangenorganisaties zijn landelijk organisaties die zich vanuit een specifiek onderwerp bezig houden met belangenbehartiging, onderzoek en voorlichting. Zij vormen landelijk meestal een professionele organisatie waar ze de belangen van hun doelgroep goed mee kunnen ondersteunen. Denk aan de grote patiëntenorganisaties, zoals de Hartstichting, Alzheimer Nederland of de Vereniging voor Manisch Depressieven en Betrokkenen (www.vmdb.nl). Deze organisaties hebben vaak ook regionale afdelingen, die zich minder op het algemene publiek richten, maar juist op de mensen in de regio in de vorm van lotgenotencontact.
Het onderscheid tussen regionale initiatieven en lokale zelfhulpgroepen is niet uniform te benoemen, al was het maar omdat het regelmatig om hetzelfde gaat. Een zelfhulpgroep rondom manischdepressiviteit kan ondersteund worden door een lokaal steunpunt en door de landelijke Vereniging voor Manisch Depressieven en Betrokkenen. Dat is echter slechts één mogelijkheid van synergie. Elke patiënten of consumentenorganisatie vult zelf de regionale en lokale werkwijze in. Zo kan het zijn dat lokale groepen van een belangenorganisatie de werkwijze van een zelfhulpgroep hanteren. Andere groepen
worden juist geleid door professionals. Of een regionale afdeling bestaat niet uit groepen waar mensen met elkaar over een gezamenlijk onderwerp spreken, maar organiseren vooral activiteiten voor de leden van de belangenorganisatie. De overeenkomst met zowel steunpunten als zelfhulpgroepen is voor de regionale afdelingen dat allen werkzaam zijn op het lokale niveau. In principe kunnen ze ondersteunend zijn aan zelfhulpgroepen die zich bezig houden met hetzelfde onderwerp door faciliteiten te bieden en te zorgen voor de werving van deelnemers bijvoorbeeld.
Daarbij kunnen zelfhulpinitiatieven, niet alleen groepen, informatie over een gezamenlijke problematiek halen bij deze lokale afdelingen.
Op landelijk niveau is er nog weinig structurele aandacht voor zelfhulp. Het Trimbos instituut heeft in 2003 het Informatie en Ontwikkelingscentrum Zelfhulp en Verslavingen (I&O) opgericht. “Het I&O is opgericht met als doel de zelfhulp een goede plek te geven in de zorgketen. Hiertoe werkt het I&O aan het versterken van de banden tussen verslavingszorg en zelfhulpgroepen. Ook is er aandacht voor informatieoverdracht en deskundigheidsbevordering voor professionals. Op de site www.zelfhulpverslaving.nl is een overzicht te vinden van alle groepen die in Nederland actief zijn op het gebied van middelengebruik en gokken” (bron: www.trimbos.nl).
Movisie ondersteunt sinds 2012 de zelfhulpbeweging in Nederland, met raad en daad rond de organisatie van zelfhulp; door het verzamelen en verspreiden van materiaal over zelfhulp en het onder de aandacht brengen van zelfhulp bij nationale en lokale overheden.
Het Kenniscentrum Zelfhulp en Ervaringsdeskundigheid (KZE) in NoordBrabant wil zelfhulp versterken door het beschikbaar stellen van verzamelde kennis, het uitvoeren van onderzoek en het bevorderen van samenwerking tussen de reguliere gezondheidszorg en zelfhulp en ervaringsdeskundigheid. Daarnaast hebben zij de productie van de televisieserie Bijsluiter ontbreekt gecoördineerd.
Stichting Zelfhulp Verbindt Nederland (SZVN april 2014) is een netwerkverband van bestaande en nieuwe initiatieven op het gebied van Zelfhulp binnen Nederland. De stichting stelt zich ten doel zelfhulpinitiatieven te verbinden, te bundelen en te verspreiden. Zelfhulp Verbindt levert kennis, ervaring, inspanning, creativiteit en inspiratie voor nieuwe en/of vernieuwende ontwikkelingen binnen Nederland ten aanzien van informele zorg. Zelfhulp Verbindt werkt middels netwerksystemen waar autonomie, onafhankelijkheid, anonimiteit en wederkerigheid voorop staan en richt zich op de totale samenleving (mens, zorg, welzijn en bedrijfsleven). Zie www.zelfhulpverbindt.nl.
Gesteund door zelfhulp 79