3 Resultaten van het onderzoek
3.2 De invloed van de omgeving
3.2.1 De omgeving blijft haar twijfels hebben
Een eerste vaststelling is dat de omgeving nog niet helemaal overtuigd is van het belang dat aan het stemmen van personen met een handicap moet worden gehecht. Ze zijn er niet categoriek tegen gekant, maar blijven twijfels hebben en zijn behoudsgezind.
"Ga de straat op en vraag de eerste de beste wat ze over politiek weten. Geloof me, je zal versteld staan, want soms is het verschrikkelijk! Als je zulke straatinterviews bekijkt, stel je je toch vragen! Sommige van onze bewoners die infosessies konden bijwonen en politici hebben ontmoet en vervolgens zijn gaan stemmen, zijn beter op de hoogte, daar ben ik zeker van. Ik durf er wat op te verwedden, zeker in vergelijking met heel wat burgers uit onze gemeente die deze sessies niet hebben gehad!"
Getuigenis van Carole, die als coördinatrice in een PZ werkt.
Deelname van personen met een handicap aan verkiezingen │ 2019 47
Het medisch attest
Om iemand onbekwaam te verklaren om een stem uit te brengen, werden enkele jaren geleden vaak door artsen ondertekende medische attesten gebruikt. Veel diensten vermeldden deze praktijken waarvan ouders en hulpverleners gebruikmaakten. Ons onderzoek toont aan dat die tendens afneemt. Unia stelt wel vast dat bepaalde gebruiken en overtuigingen in sommige leefomgevingen nog steeds voorkomen en dat deze praktijken toch blijven bestaan.
Een klein aantal artsen zijn helemaal niet bereid om verandering in die gebruiken te brengen. Zo vindt psychiater Christian het idee om personen met een handicap te laten stemmen "een dwaasheid". Hij is helemaal geen voorstander van het idee om personen met een handicap te laten stemmen:
Gilles, die vandaag alleen woont, vertelt over zijn verleden in een instelling. Hij herinnert zich dat de arts voor iedereen een attest schreef. Hij denkt dat dit nog steeds zo is:
"Mensen hebben te vaak de neiging om hen als kinderen te aanzien. Ze vinden dat mensen met een handicap beperkingen hebben, waardoor ze geen mening kunnen hebben. Men gaat hier te snel of te gemakkelijk vanuit. Ze zijn toch niet in staat, dus hoeven we ook niets te ondernemen om hen te helpen. De arts tekent op voorhand een stapel attesten voor de meeste bewoners. Dat vind ik triest."
Getuigenis van Martha, die als maatschappelijk werkster in een ROD werkt.
"In die centra krijgen ze sowieso een attest, zonder de minste uitleg. […] De instelling bestelt 23 attesten en, hop, het probleem is zo opgelost. Ik vind dat echt niet kunnen. Men moet mensen toch het recht geven om hun stem te laten horen."
Getuigenis van Gilles, die zelfstandig woont.
"Voor de verschillende instellingen waar ik naartoe ga, schrijf ik attesten uit, zodat mensen niet hoeven te stemmen. Ze kunnen wel stemmen en we kunnen hen doen stemmen, maar ze zouden om het even wat stemmen! Als men normale mensen al van alles wijsmaakt, wat dan met mensen met een handicap? Nee, stemmen is onaanvaardbaar."
Getuigenis van psychiater Christian.
48 2019 │ Deelname van personen met een handicap aan verkiezingen
Bedenkingen bij de bekwaamheid
Uit de getuigenissen van de geïnterviewden blijkt dat niet alle hulpverleners of ouders ervan overtuigd zijn dat personen met een verstandelijke handicap of een psychische aandoening in staat zijn om te stemmen.
De moeder van Sarah, een jonge vrouw met een verstandelijke handicap, zegt daarover het volgende:
Volgens ouders zoals Arthur, de vader van een jongen met een verstandelijke handicap, moeten personen met een handicap die niet kunnen lezen of schrijven, gemakkelijk "een excuus kunnen krijgen zodat ze niet hoeven te stemmen."
In het online onderzoek 48werd aan de hulpverleners gevraagd waarom mensen met een verstandelijke handicap of een psychische aandoening niet meedoen aan verkiezingen.
48 U vindt het online onderzoek als bijlage
"Voor ons is het duidelijk dat onze dochter niet kan stemmen. Ze heeft een mentale leeftijd van een kind van 3,5 jaar. Je kan het haar niet uitleggen, want ze kan het toch niet begrijpen."
Getuigenis van de moeder van Sarah.
Deelname van personen met een handicap aan verkiezingen │ 2019 49
De vraag was de volgende:
De redenen die het meest werden gegeven zijn: het politieke systeem is te ingewikkeld voor hen, ze zijn niet op de hoogte van de inzet van de verkiezingen, en ze hebben geen interesse in de politiek.
50 2019 │ Deelname van personen met een handicap aan verkiezingen
Uit verschillende antwoorden blijkt dat sommige hulpverleners het nut er niet van inzien om mensen met een handicap voor te bereiden op verkiezingen. Ze geven aan dat ze niet achter zulke initiatieven staan.
Het thema 'stemrecht' kan leiden tot onenigheid en spanningen binnen het team van hulpverleners:
Mogelijke beïnvloedbaarheid
Verschillende ouders en hulpverleners wijzen op het gevaar dat mensen met een handicap beïnvloed en zelfs gemanipuleerd kunnen worden. Sarah, de moeder van een jong meisje met een handicap, denkt dat als ze in naam van haar dochter zou stemmen, ze de indruk zou hebben "haar stem te misbruiken". Ze vindt dat "niemand in hun plaats zou mogen stemmen".
De psychiater van een psychiatrisch ziekenhuis, die we tijdens onze interviews ontmoetten, denkt dat we
"de neiging hebben om de capaciteiten van deze mensen te onderschatten". Deze manier van denken vindt volgens hem zijn oorsprong in een "zeer paternalistische benadering, die vindt dat mensen moeten worden beschermd".
Hij erkent wel dat mensen met een psychische aandoening soms kwetsbaarder en eventueel beïnvloedbaar zijn, maar zegt "dat wij allemaal door onze omgeving beïnvloed kunnen worden".
"Verschillende collega's en ik stonden daarachter dat een meerderheid van de patiënten zou moeten gaan stemmen. Maar binnen het team geeft dat soms ook spanningen omdat niet iedereen overtuigd is van de noodzaak daarvan. Een zorgkundige vind dat soms maar lastig dat dat gebeurt."
Getuigenis van Anne-Laure, die in een PVT werkt.
Deelname van personen met een handicap aan verkiezingen │ 2019 51
Ook Stéphanie, de moeder van een jonge jongen met een handicap, verdedigt dit standpunt en rebelleert tegen het vaak gebruikte argument van de beïnvloedbaarheid:
Het gevaar dat iemand beïnvloed kan worden, is geen reden om zijn of haar stemrecht te ontnemen.
Iedereen staat voortdurend met alles en iedereen in contact en wordt beïnvloed door wat zich in zijn of haar omgeving afspeelt. Daarom is het belangrijk om deze mensen te begeleiden en hen de nodige tools aan te reiken zodat ze hun burgerplicht zo goed mogelijk kunnen vervullen, zonder dat hen hun stem wordt ontnomen.
Je kan geneigd zijn om te zeggen dat dit deel van de bevolking gemakkelijk beïnvloedbaar en manipuleerbaar is door mensen of partijen. Maar geldt dat niet voor alle kiezers? Je kan denken dat je door deze groep mensen hun stem te ontnemen, je hen tegen zichzelf beschermt of dat je de samenleving behoedt voor ondoordachte keuzes. Ontneem je zo echter niet veeleer verkozen politici de kans om hen te vertegenwoordigen en om de belangen van deze erg kwetsbare groep mensen te verdedigen?