in het oog springende initiatief van de laatste jaren om de plas- ticvervuiling aan te pakken: The Ocean Cleanup van de voormalige Delftse student en tegenwoordige ondernemer Boyan Slat. Met een opvallend idee – ruim het afval dat zich in onze oceanen verzamelt op! – wist hij wereldwijd meer dan 20 miljoen dollar aan sponsorgelden binnen te halen. In september 2018, vijf jaar na het lanceren van het idee en met diverse testresultaten van prototypes op zak, konden Slat en zijn inmiddels opgetuigde team van ingenieurs dan ook een eerste versie van hun ‘Ocean Cleaner’ het water op sturen: ‘System 001’, zoals zij het zelf noemden.
Het systeem bestaat uit een drij- vende buis van 600 meter lang, met daaronder een scherm dat tot drie meter onder het wateropper- vlak hangt. Zachtjes voortgedreven door de wind en de golven, moet die buis als een halve cirkel net iets sneller dan de stroomsnelheid, autonoom door de oceaan bewe- gen, waardoor al het materiaal dat op of in de bovenste drie meter van de oceaan drijft wordt verza- meld. Het systeem verplaatst zich zó langzaam dat vissen en andere levende wezens zonder problemen onder het drie meter diepe scherm heen kunnen duiken, zo luidt de hypothese. Na enige tijd kan een
schip de halve cirkel binnenvaren en als een gigantische ‘mariene vuilnisman’ het verzamelde en geconcentreerde afval simpel van het oppervlak scheppen, om het vervolgens aan de kust te verwer- ken. Omdat de drijver en de bijbe- horende elektronica door zonnepa- nelen van stroom worden voorzien, en het verzamelde plastic wordt verwerkt tot nieuwe producten, gaan Slat en zijn collega’s ervan uit dat het hele systeem energieneu- traal kan werken.
Tot zover de theorie. Het systeem dat in september vanuit Cali- fornië de ‘Great Pacific Garbage Patch’ opzocht, ligt inmiddels voor reparatie in een haven van Hawaï. Niet alleen bleek het in de huidige opzet het verzamelde plastic weer te verliezen, ook de krachten van de oceaan bleken te groot voor de huidige constellatie van 600 meter buizen, netten, drijvers en elek- tronica. Het hoort er allemaal bij, stelt Slat op zijn website theocean- cleanup.org. Revolutionaire ideeën worden zelden in één take op de wereld gezet.
Toch ontvangen Slat en collega’s ook de nodige sceptische reacties, met name vanuit de wetenschap en van andere ngo’s. De reacties variëren van ‘gaat nooit werken’ tot ‘verspilling van miljoenen die je beter in het voorkómen van het
probleem kan steken.’ Bovendien zou het drijvende scherm ook wel eens een hoop plankton kunnen opvegen, wat weer voedsel voor vissen had kunnen zijn. Al die scep- sis ten spijt, lijkt het wel duidelijk dat de enigszins excentrieke Slat met zijn drieste plan heel veel mensen wereldwijd heeft bereikt en daarmee het probleem ‘plastic soep’ nog nadrukkelijker op de kaart heeft gezet dan daarvoor. Op het moment van ter perse gaan van dit cahier lag ‘System 001’ nog steeds in de haven van Hawaï te wachten op de tweede ronde van praktijktests.
Ocean
Cleanup
zet het
plastic
probleem
stevig op
de kaart
kwartaal 2 2019 plastic
40
kusten met industrieterreinen en op plekken waar oceaanstromen bij elkaar komen.
Drijfvuil in de zeeën en oceanen bestaat voor- namelijk uit plastic, hoewel de samenstelling wel kan verschillen op regionale en lokale schaal. Ook op andere locaties zoals op stranden en in havens bestaat het merendeel van het zwerfafval uit plas- tic.
Herkomst van plastic afval
Omdat meer dan 90% van het plastic afval in de zeeën en oceanen lange afstanden kan afleggen of kan zinken, is het niet precies duidelijk hoeveel plastic de zeeën en oceanen bereikt. Door onder- zoek te doen op stranden ontstaat wel een goed beeld van het afval dat rondzwerft in de zee en vervolgens aanspoelt op het strand. Een onder- zoek tussen 2014 en 2015 op de stranden van de Noord-Atlantische Oceaan liet zien dat er veel niet te identificeren plasticdeeltjes werden gevonden,
gevolgd door voedsel- en drinkverpakkingen en voorwerpen van scheepvaart en visserij, zoals net- ten en touwen. Op basis van de resultaten van dit onderzoek geeft onderstaande figuur een overzicht van de meest voorkomende voorwerpen gevonden op de stranden per zee.
Ook op de Nederlandse stranden wordt veel plastic zwerfafval aangetroffen. Op basis van 154 enquê- tes tussen 2002 en 2012 kwamen de volgende vijf afvalvoorwerpen het meeste voor:
• Netten en touwen
• Stukjes plastic/polystyreen • Plastic tasjes
• Plastic doppen en deksels
• Snoep, chips- en snackverpakkingen en lolly- stokjes
Stichting De Noordzee voert ieder kwartaal veld- onderzoek uit op niet-toeristische stranden. Dat SAMENSTELLING VAN AFVAL IN ZEE
Zuidelijke Noordzee Arctische
wateren NoordelijkeNoordzee Golf van Biskaje
en Iberische kust Keltische ZeeIerse Zee en
plastic papier/karton rioolafval metaal hout rubber overig
onderzoek bevestigt de overmaat aan plastic zwerf- afval op de Nederlandse stranden. Hier werden ook veel ballonnen en linten op de monitoringslocaties gevonden. Op basis van een periode van veertien jaar monitoren op vaste locaties en op gezette tijden zijn de belangrijkste bevindingen: • per 100 meter strand worden gemiddeld 370
stuks afval aangetroffen;
• over een periode van twaalf jaar is er geen signi- ficante daling vast te stellen;
• het grootste aandeel (93%) bestaat uit plastic; • meer dan de helft van het afval op de gemoni-
torde stranden komt van visserij en scheepvaart; De jaarlijkse opruimactie van Stichting de Noord- zee en aannemer Boskalis, op zowel toeristische als niet-toeristische locaties, leverde in 2018 nog 11.163 kilo zwerfafval op. Het hoge aandeel sigarettenpeu- ken en ballonresten was opvallend.
De rivier als bron
Rivieren brengen jaarlijks tonnen afval van land naar zee. Met name het drijvende zwerfafval belandt uiteindelijk in zee. Hoeveel afval er door de grote rivieren wordt meegevoerd is goed te zien na een periode van hoogwater: het afval blijft dan liggen langs de rivieroevers of hangen in struiken en bomen. Bij een volgend moment van hoogwater kan dat afval vervolgens worden meegevoerd of het blijft op een volgende locatie langs de oevers liggen waar het niet alleen voor esthetische maar ook voor ecologische problemen kan zorgen.
Uiteindelijk zijn de exacte hoeveelheden afval die jaarlijks naar zee stromen onbekend. Daarom zijn er monitoringsprogramma’s ontwikkeld en uitgevoerd langs de oevers van rivieren. Die geven inzicht in de belangrijkste plastic items die vanaf het land de zee bereiken; onmisbare kennis wil je ooit de toevoer van plastic via rivieren aan de bron te stoppen. Dit project ‘Schone Rivieren’ van verschillende gemeentes, provincies, Rijkswater-
staat en ook de Universiteit Leiden, doet al vijf jaar op grote schaal onderzoek naar de hoeveelheden, samenstelling en herkomst van het afval langs de rivieren. Het programma verzamelt met behulp van vrijwilligers gegevens voor wetenschappelijk onderzoek. Gemiddeld werden er in de afgelopen jaren per 100 meter rivieroever zo’n 224 voorwer- pen gevonden. De meest gevonden voorwerpen waren:
• ondefinieerbare stukken en folie plastic, kleiner dan 50 cm,
• snoep-, snack- en chipsverpakking en lollystok- jes,
• drankblikjes,
• drankverpakkingen plastic (flessen, wikkels en doppen),
• stukjes glas.
Uit de monitoringsresultaten langs de oevers van de Maas en de Waal in 2017 blijkt dat al in de rivie- ren veel afval zodanig is verweerd dat het lastig is de bron te herleiden. Andere, beter herkenbare stukken plastic waren met name afkomstig van consumenten en recreanten. Daarnaast werd ook veel gedumpt afval gevonden, tot stapels laminaat, meubels en volle vuilniszakken aan toe.