Noordoost Friesland en de neoliberale droom

Recentelijk werd Noord-Nederland in een spraakmakend artikel van de Volkskrant omschreven als het ‘land van verloren hoop’.²⁰⁶ Dit artikel poogt niet de eindeloos bediscussieerde achterstand in kaart te brengen door cijfermatige analyse, maar gaat dieper in op de wederzijdse beeldvorming. De Noordelingen en de Westerlingen begrijpen elkaar niet, hebben elkaar nooit begrepen en zullen elkaar nooit begrijpen.

205 Dienst Landelijk Gebied, Haalbaarheidsonderzoek Holwerd aan Zee (2015).

In de beleidsdocumenten is daar niets van te merken. De grote (cultuur)verschillen worden begraven onder de axioma van een neoliberaal discours. In de regio liggen elke paar jaar nieuwe kans voor het grijpen die het tij zullen keren. Wanneer de noodzakelijk veranderdrang in het DNA van de regio is geworteld dan komt de dynamiek van zelf.

Deels zijn de positieve geluiden in Noordoost Friesland gerechtvaardigd. De regio is er in geslaagd om de lobby en het organiserend vermogen te versterken. Er werd eindelijk geld op gehaald voor langverwachte infrastructuurprojecten en Agenda Netwerk Noordoost gaat dit jaar haar tweede fase in. ²⁰⁷ Trea Tamminga beoordeelt de ‘commitment’ in Noordoost Friesland zelfs als ‘uitzonderlijk’ in vergelijking tot andere regio’s.²⁰⁸ De organisatiestructuren, het discours, en de voorgestelde projecten passen geheel binnen de tijdsgeest. Binnen de kaders die er zijn doen regionale actoren er alles aan om de regio te versterken.

Maar de positieve geluiden in de regio worden overschreeuwd door nieuw ruimtelijk beleid op nationaal en Europees niveau. Onder het motto celebrate the city wordt de dominantie van de metropool gevierd.²⁰⁹ Invloedrijke beleidsadviseurs zoals het Planbureau van de Leefomgeving gaan kritiekloos mee in deze proza over steden. Met metaforen als ‘magneet’, ‘spons’ en ‘roltrap’ wordt de recentelijke opkomst van de stad geanalyseerd.210 De dominantie van de stad gaat in een maatschappij waar de bevolkingsgroei minimaal is ten koste van het platteland.

Het discours van flexibiliteit en aanpassingsvermogen gaat hiermee een nieuwe fase in. Solidariteit tussen de metropool en de periferie staat in de weg van ‘natuurlijke’ economische ontwikkelingen. Beleidsambtenaren bewegen achteloos mee op deze golf, zoals blijkt uit een recentelijk citaat van de directeur generaal van bestuurszaken bij Binnenlandse Zaken:

‘Iedereen heeft recht op dezelfde voorzieningen, vinden we met z’n allen. Een andere opvatting is dat je het ruimtelijke en economische krachtenveld veel meer volgt, dus go with the flow zoals de economen zeggen. We zien ontwikkelingen die zo dominant en autonoom zijn dat de vraag legitiem is hoeveel pretentie je moet hebben om dat met beleid tegen te gaan. Regio’s met krimp hebben eerst en vooral een bestuurlijke opgave. Je kunt de problemen daar niet tackelen door meer te

207 Netwerk Noordoost, De agenda van Noordoost Fryslân 2016-2020 (2015), 13.

https://www.dwaande.nl/uploads/bestanden/Werken%20en%20ondernemen/Agenda%202016-2020%20Concept%2018%20juni%20Smal.pdf

208 Interview Trea Tamminga, programmacoördinator Agenda Netwerk Noordoost (2012-), 07-07-2015. 209Ministerie van Binnenlandse Zaken, Celebrate the city, Agenda Stad. Samen werken aan de stad van de

toekomst (Den Haag 2014), www.agendastad.nl geraadpleegd 28-1-2015.

210 Hans van Amsterdam and Simone Langeweg, Planbureau voor de Leefomgeving, De stad: magneet, roltrap

gaan bouwen. Je zult samen afspraken moeten maken en met een samenhangende visie op regionaal niveau moeten komen.’211

Wat rest voor de randen van Nederland is krimpbeleid. Onder het motto ‘van bestrijden naar begeleiden’ is het op voorhand duidelijk dat de Rijksoverheid weinig ambitie heeft om de dynamiek in perifere regio’s te versterken.212 Demografische krimp wordt óf los gezien van economische en sociale processen óf die processen worden gepresenteerd als natuurlijke ontwikkelingen die naar de meest logische uitkomst bewegen. Krimp gaat niet aan Noordoost Friesland voorbij. Officieel zitten ze nog in de tussencategorie anticipeer regio, maar de krimpstatus is bijna bedongen.

Tegengeluiden zijn zeker te horen, bijvoorbeeld van de traditionele bondgenoot van Het Noorden, de Partij van de Arbeid. Kamerlid Albert de Vries kwam met een initiatief nota, bedoelt om de kabinetsinspanningen ten aanzien van de krimpproblematiek te vergroten.²¹³ In de nota worden tientallen maatregelen, kansen en uitdagingen genoemd. Veel van deze aanpassingen zijn gericht op het behouden van (publieke) voorzieningen in de regio en het oplossen van knellende wet- en regelgeving. Daarnaast worden er ook enkele stimulerende maatregelen bepleit zoals het concentreren van ‘groene investeringen’ in krimpgebieden, bijvoorbeeld wind- en zonne-energie. Ook wordt gewezen op de disproportionele bezuinigingen op het ambtenarenapparaat in krimpgebieden waardoor de werkgelegenheid verder verslechterd. Overheidsbezuiniging moeten volgens de Vries in ieder geval niet hoger liggen in de krimpgebieden dan het landelijk gemiddelde.

De inhoud van de nota is illustratief voor de dominante benadering van bevolkingsdaling. Het wordt gezien als een praktisch probleem, oplosbaar via een serie maatregelen die vooral gericht zijn op het leveren van maatwerk. De weinig ambitieuze beleidsplannen kunnen nauwelijks meer gekwalificeerd worden als ontwikkelingsbeleid. De weg naar groei is losgelaten, wat rest is begeleiding van stagnatie en behoud van leefbaarheid. De manier waarop het concept leefbaarheid in het krimpdebat inhoud krijgt, is veel pessimistischer dan de associaties enkele decennia eerder. Waar destijds de toegenomen waardering van een rustige

211 Interview met Directeur Generaal Bestuurszaken BZK Gert-Jan Buitendijk ‘stedelijke regio’s vraagt lening bestuur’ http://agendastad.nl/stedelijke-regios-vragen-lenig-bestuur/ laatst geraadpleegd 20-07-2015.

212 Ministerie van Binnenlandse Zaken “Kabinetsvisie naar aanleiding van de motie Barth c.s., de

beleidsvoorlichting van het programma Bevolkingsdaling & het rapport van het Team Midterm Review”19-12-2014 kenmerk Review”19-12-2014-0000676669, 6.

213 A. de Vries, ‘Regionale verschillen, omgaan met krimp’, 13-03-2014.

en landelijke leefomgeving de ‘leefbaarheid’ aanzienlijk vergrootte, gaat het nu vooral om het uitbannen van zichtbaar verval.

Afbeelding 7.1: Een vervallen huis in de gemeente Dongeradeel