De druk van de in hun ogen duidelijk seculiere staat wordt door de SGP’ers gevoeld. Volgens één van de respondenten is het een slechte zaak dat er, nu een almaar groter deel van het electoraat seculier is, steeds meer seculiere wetgeving wordt
doorgevoerd. ‘’Als je je altijd maar aanpast aan de meerderheid, getuigt dat van
weinig roots en traditie. De grondwet is meer dan 150 jaar oud, ik denk dat je wel zuinig moet zijn op zo’n document.’’ De wet wordt door één van de respondenten
gezien als baken, en in die zin vergeleken met de Bijbel. Dergelijke documenten zouden richtinggevend moeten zijn. Wetten zouden niet zomaar mogen worden veranderd. ‘’De religieuze pluriformiteit zoals die in onze vrijheid van godsdienst en
onderwijs is vastgelegd is bevochten, en dient niet zomaar aan de kant te worden gezet.’’
Tegen de redenering dat het seculiere kerk-staat model beter in staat zou zijn om de nationale eenheid te bewaken, heeft één van de SGP’ers een belangrijke
tegenwerping. Volgens hem is tolerantie één van de kernwaarden die bij Nederland hoort. In zijn visie is echte tolerantie vooral ook het tolereren van zaken waar je het niet mee eens bent. ‘’Sommige politieke partijen praten constant over tolerantie,
terwijl ze zelf in de kern van de zaak niet tolerant zijn. Als je zegt: je moet als school homo’s aannemen, je moet als ambtenaar homo’s trouwen, dan is dat juist niet tolerant. ’’
Dit is een belangrijk argument tegen het vermeende voordeel van het seculiere kerk- staat model. Als men sociale cohesie en nationale eenheid kan bevorderen door de Nederlandse waarden te propageren, en tolerantie is één van die waarden, zou een model waarbij die tolerantie ook geldt voor religieuze minderheden dan niet moeten prevaleren?
Ook op het idee dat de seculiere staat een betere ‘hoeder’ van de neutraliteit zou zijn, uiten de geïnterviewde SGP’ers kritiek. Want: hoe neutraal is de neutrale staat? Volgens één van de respondenten gaan er altijd bepaalde waarden schuil achter een instituut. De staat is nooit daadwerkelijk neutraal of waardevrij. In een religieus- neutrale straat wordt niet-geloven bevoordeelt, al is het vaak onbewust en ongemerkt.
Zo hebben de SGP’ers heel wat pijlen op hun boog als het gaat om de verdediging van het pluriforme kerk-staat model. Ze halen een aantal argumenten aan, die ook uit
de wetenschappelijke literatuur op dit gebied naar voren komen. Het benadrukken van het belang van tolerantie als Nederlandse waarde steunt bijvoorbeeld op wat Monsma en Soper ‘internalized values’ noemen. Er moeten onder de bevolking gedeelde waarden en gebruiken zijn, als absolute morele basis (Monsma & Soper, 2009: 4). Dat is een voorwaarde voor het bestaan van nationale eenheid en sociale cohesie.
Ook de redenering dat het verbannen van religie uit de publieke ruimte juist niet waardevrij is, vindt weerklank in ‘The Challenge of Pluralism’. Als religie slechts als privéaangelegenheid is toegestaan, wordt secularisme ten opzichte van religie
bevoordeeld (Monsma & Soper, 2009: 7). Met andere woorden: hoe neutraal is de neutrale staat?
7. Conclusie
Nederland wordt vaak gezien als schoolvoorbeeld van een staat met een pluralistische kerk-staat verhouding (Monsma & Soper, 51). We hebben gezien dat deze
pluralistische verhoudingen ontstaan zijn in de tijd van de verzuiling, als institutionele afspiegeling van de levensbeschouwelijke balans in de samenleving. Sinds de
culturele revolutie, die vaak wordt gekenmerkt als het einde van de periode van verzuiling, hebben twee maatschappelijke ontwikkelingen Nederland geraakt en veranderd (Knippenberg, 2006: 323). Secularisatie en immigratie zorgden ervoor dat de levensbeschouwelijke verhoudingen in de Nederlandse maatschappij anders kwamen te liggen. Mede door toedoen van deze ontwikkelingen hebben er
verschuivingen opgetreden in het Nederlandse kerk-staat model. Dat hoeft niet al te zeer te verbazen, aangezien een kerk-staat model niet alleen gebaseerd is op
theoretische idealen. Ook de sociale realiteit en de reële maatschappelijke
verhoudingen spelen een rol (Van Bijsterveld, 2000: 992). De hoofdvraag van deze scriptie kan dus positief worden beantwoord. Nederland verschuift in de richting van een meer seculier kerk-staat model. Hierbij dient de woordkeuze te worden
opgemerkt. Er moet namelijk worden aangetekend dat het niet om een plotselinge totale transformatie van het kerk-staat model gaat. Het Nederlandse model deelt nog steeds de meeste kenmerken met het pluriforme model, en kan niet als seculier model worden betiteld. Wel kan men stellen dat er kleine veranderingen hebben opgetreden
die ervoor zorgen dat er meer elementen van het seculiere staatsmodel in onze kerk- staat verhouding verweven zijn.
Het laatste gedeelte van dit onderzoek richtte zich op een meer normatieve vraag: moet de verschuiving van ons kerk-staat model worden betreurd of juist worden toegejuicht? Het voornaamste argument voor een seculier model is de redenering dat een dergelijk model de nationale eenheid en sociale cohesie bevordert (Cliteur, 2012: 143). Daar valt echter een belangrijk argument tegenin te brengen. Voor het bestaan van nationale eenheid en sociale cohesie zijn gedeelde nationale waarden essentieel (Monsma & Soper, 2009: 4). In Nederland wordt tolerantie vaak als één van de belangrijkste van dergelijke waarden gezien (Monsma & Soper, 2009: 51). De vraag die nu rest is: welk kerk-staat model is het meest bevorderlijk voor tolerantie als kernwaarde? Ik denk dat het pluralistische model er wat dat betreft beter uit komt. Het weren van andersdenkenden uit het publieke domein is wat mij betreft niet
daadwerkelijk tolerant. In dat licht is juist het pluriforme model een betere bewaker van de Nederlandse waarden. De verschuivingen die de afgelopen jaren hebben opgetreden dienen dan ook allesbehalve te worden toegejuicht. We zouden zuinig moeten zijn op het pluriforme kerk-staat model en de tolerantie die daarmee gepaard gaat.
De thematiek van deze scriptie is schijnbaar eindeloos, en laat veel ruimte voor eventueel vervolgonderzoek. Het zou onder meer de moeite waard zijn het discours omtrent religieuze minderheden te analyseren, en na ta gaan of daarin veranderingen optreden. Ook de ontwikkeling van het aantal wetsvoorstellen dat op religieuze gronden is gefundeerd, zou een interessant onderzoeksonderwerp zijn.
Literatuurlijst
Aerts, R. et al. (2009), Land van kleine gebaren. Een politieke geschiedenis van
Nederland 1780-1990, 6th ed, Uitgeverij SUN, Nijmegen.
Becker, J. & De Hart, J. (2006), Godsdienstige veranderingen in Nederland
Verschuivingen in de binding met de kerken en de christelijke traditie, Sociaal en
Cultureel Planbureau, Den Haag.
Van Bijsterveld, S. (2000), "Church and State in Western Europe and the United States: Principles and Perspectives", Brigham Young University Law Review, vol. 3, no., pp. 989-996.
Bryman, A. (2008), Social Research Methods, Oxford University Press, Oxford.
Chaves, M. (1994 ), "Secularization as Declining Religious Authority ", Social
Forces, vol. 72, no. 3, pp. 749-774.
Cliteur, P. (2012), "State and religion against the backdrop of religious radicalism",
International Journal of Constitutional Law, vol. 10, no. 1, pp. 127-152.
Knippenberg, H. (2006), "The changing relationship between state and church/religion in the Netherlands", GeoJournal, vol. 67, no. pp. 317-330.
Maliepaard, M. & Gijsbers, M.(2012), Moslims in Nederland 2012, Sociaal en Cultureel Planbureau, Den Haag.
Monsma, S. & Soper, J.(2009), The Challenge Of Pluralism, 2nd ed, Rowman & Littlefield Publishers, inc, Lanham.
Rigthard, H. & (2008), De eindeloze jaren '60. Geschiedenis van een
Websites
Website CBS:
http://www.cbs.nl/nl-NL/menu/themas/dossiers/allochtonen/cijfers/default.htm. Laatst geraadpleegd op: 14 Januari 2013
Wesite Elsevier:
http://www.elsevier.nl/Politiek/nieuws/2011/11/Meerderheid-Kamer-wil-geen- weigerambtenaren-meer-ELSEVIER322404W. Laatst geraadpleegd op: 12 januari 2013.
Website Expreszo:
http://www.expreszo.nl/2011/leraar-geschorst-om-geaardheid. Laatst geraadpleegd op 20 december 2012.
Website NRC:
http://www.nrc.nl/nieuws/2012/06/19/eerste-kamer-stemt-tegen-verbod-op- onverdoofd-ritueel-slachten/. Laatst geraadpleegd op: 15 december 2012
Website Partij voor de Dieren:
https://www.partijvoordedieren.nl/tweedekamer/wetsvoorstellen/i/3. Laatst geraadpleegd op 18 januari 2013
Website Reformatorisch Dagblad:
http://www.refdag.nl/dossiers/overzicht-dossiers/buitenland/homohuwelijk- wereldwijd. Laatst geraadpleegd op: 8 januari 2013
Website SGP:
http://www.wi.sgp.nl/Home/Nieuws_Archief/Nieuws%20Archief_6066/16583.wlid laatst geraadpleegd op: 20 januari 2013
Website de Volkskrant:
http://www.volkskrant.nl/vk/nl/2824/Politiek/article/detail/3025041/2011/11/10/De- weigerambtenaar-blijft-een-heet-politiek-hangijzer.dhtml. Laatst geraadpleegd op 22 januari 2013