Nationaal evenwicht

In dit scenario is het uitgangspunt dat Nederland de voer-mestkringloop op eigen grond sluit, door de omvang van de veehouderij te reduceren tot deze in balans is met de feitelijke omvang van de voederproductie. Volgens de Argumentenkaart17 _{blijft Nederland ook dan vlees- en zuivelproducten} exporteren.

6.4.1

Economie: forse terugloop aantal dieren en daling export

Er zijn verschillende studies die een beeld geven van de situatie waarin geen veevoer meer wordt ingevoerd. In de studie van Terluin et al. (2013) is berekend of Nederland op dit gebied

zelfvoorzienend kan zijn in een situatie zonder in- en uitvoer. Volgens de studie zal in de situatie dat Nederland geen voer van buiten de grenzen importeert, de varkenssector in zijn geheel verdwijnen. Voor varkens is (geïmporteerde) soja een belangrijke bron van hoogwaardig eiwit in veevoer, dat daarnaast voornamelijk bestaat uit producten van Nederlandse en Europese herkomst en waardevolle reststromen uit de levensmiddelenindustrie. Restproducten uit de industrie (zoals bierbostel) gaan dan naar de rundveehouderij. De pluim- en rundveesector blijven wel bestaan, maar het aantal dieren zal in beide sectoren ongeveer halveren.

In deze ‘autarkiestudie’ wordt rekening gehouden met drie verschillende diëten (minimum, gezond, huidig) en twee productieniveaus (hoog en laag) per hectare en dier, waardoor ook de omvang van de veestapel varieert. In geen van de scenario’s is sprake van export. Dit is vanwege het autarkie- uitgangspunt, niet omdat het niet meer zou kunnen. In alle scenariovarianten is namelijk volgens de berekeningen nog landbouwgrond over, die kan worden ingezet ten behoeve van veevoerproductie. In het scenario met een dieet dat het meest overeenkomt met het huidige in Nederland en met

productieniveaus per hectare en dier die overeenkomen met de huidige, zou 966 duizend hectare landbouwgrond over zijn (zie tabel 3.5, p. 58, Terluin et al. 2013).

Als op de in de vorige alinea genoemde arealen voedergewassen worden geproduceerd, kan de veestapel uitbreiden en produceren voor de export. Ook reststromen uit de voedings- en genotmiddelenindustrie (vmi) zullen meer voorhanden zijn dan in de studie van Terluin et al. is verondersteld, doordat de invoer van de vmi niet wordt beperkt. Bij nationale voorziening in veevoer zal de veestapel daardoor (veel) minder teruglopen dan in de autarkiestudie is berekend. Aanvullende 17 _{Zie www.uitvoeringsagendaduurzameveehouderij.nl}

berekeningen en veronderstellingen – bijvoorbeeld over wat er gebeurt met de 966 duizend hectare - zijn vereist om daar preciezere cijfers over te kunnen geven. Dat geldt ook voor het feit dat

akkerbouwproducten ingevoerd kunnen blijven worden (wat in de autarkiesituatie niet kan), wat nog meer ruimte voor veevoerproductie oplevert.

Voor de effecten van dit scenario kan ook gebruik worden gemaakt van de uitkomsten van De Wolf et al., (2018, inclusief de daar gebruikte referenties). In deze studie wordt geconcludeerd dat een scenario met nationale voorziening in veevoer grote economische gevolgen heeft voor de Nederlandse veehouderij en de daarmee verbonden schakels in de keten, niet alleen doordat de export (vrijwel) verdwijnt, maar ook door forse inkrimping en verlies van schaalvoordelen.

In een wat oudere studie is gekeken naar de gevolgen van het bereiken van een evenwicht op de Nederlandse mestmarkt door inkrimping van de veestapel (Vrolijk et al., 2010). Evenwicht is dan de situatie waarbij de productie aan mineralen gelijk is aan de landbouwkundige aanwending van mineralen. De veestapel moet met maximaal 19,5% verminderen bij een proportionele krimp van de veestapel. In het scenario waarbij verschuivingen tussen sectoren mogelijk zijn, is het aantal melk- en kalfkoeien 12% lager dan in de uitgangssituatie, het aantal fokvarkens 30% lager en het aantal vleesvarkens zelfs 35%. De bijdrage aan de economie, in termen van toegevoegde waarde (TW) en werkgelegenheid, is een daling van maximaal 2,3 miljard euro en een afname van het aantal arbeidsplaatsen met 39.000. De effecten voor de overige schakels van het agrocomplex zijn daarin meegenomen. Dit zijn geen geringe bedragen, maar afgezet tegen de totale Nederlandse economie gaat het om maximaal een half procent van de TW en de werkgelegenheid.

6.4.2

Ecologie: milieuproblemen opgelost

Wat betreft mest en mineralenconcentraties zijn er bij een afname van de veestapel minder tot mogelijk geen problemen meer (en dus ook geen kosten voor de sector). Ook de geur- en fijnstofhinder en gezondheidsrisico’s zijn veel minder, alhoewel het sluiten van een nationale voer- mest kringloop niet per definitie een geconcentreerde veehouderij zal kunnen uitsluiten met lokale piekbelastingen.

6.4.3

Governance: alleen aanwendingsnormen en/of dierrechten effectief

instrument

Voor het realiseren van voorziening van de veehouderij met alleen nationaal geteelde

veevoergrondstoffen, inclusief reststromen uit de vmi, zijn niet direct instrumenten voorhanden waarmee kan worden gestuurd op de invoer. Heffingen/belastingen op import zijn binnen de EU en internationaal niet toegestaan. Binnen de keten zouden wel afspraken kunnen worden gemaakt om alleen nationaal geproduceerd veevoer te gebruiken. Ook kan er wel worden gestuurd op de mest- en mineralenproductie, via bijvoorbeeld gebruiksnormen of dierrechten.

6.5

Slotbeschouwingen

Bovenstaande denkrichtingen over het sluiten van de voer-mestkringloop zijn als uitgangspunt gebruikt voor een eerste invulling van wat kringlooplandbouw zou kunnen zijn. De analyses hebben een globaal karakter, waarbij de aandacht uitgaat naar eerste-orde effecten: om de dynamiek in kaart te brengen die ontstaat na beperkingen op de invoer van veevoedergrondstoffen in Nederland (op markten van veevoergewassen, vlees en zuivel), zullen aanvullende aannames en (waarschijnlijk ook model)simulaties moeten worden gedaan.

Bij analyses over het sluiten van de voer-mestkringloop gaat de aandacht vaak uit naar fosfor (of fosfaat), een eindige grondstof die door minder aanwending in de landbouw en via herwinning uit mest beter benut dient te worden. Momenteel vindt in Nederland (vrijwel) evenwichtsbemesting plaats, dat wil zeggen dat er evenveel fosfaat wordt onttrokken als aangevuld. Het grootste verlies van fosfor uit de kringloop treedt op via menselijke excretie die in het riool verdwijnt. Terugwinning van fosfor uit rioolslib zou een belangrijke bijdrage leveren aan een efficiënter gebruik van fosfor.

Een nuancering past ook bij de gedachte dat minder import van soja, palmproducten en andere veevoercomponenten uit andere continenten zal leiden tot minder uitstoot van broeikasgassen (en minder ontbossing en biodiversiteitsverlies) in de gebieden waar veevoer vandaan komt. Dit mag zo zijn door de inkrimping van de veestapel die in Nederland (of Europa) plaatsvindt, maar de

uiteindelijke gevolgen van ‘een dergelijke ontwikkeling in Nederland/Europa hangen af van de vraag hoe de veehouderijsector in andere landen hierop reageert. Als andere landen in het gat springen dat NL/EU op de afzetmarkten voor zuivel en vlees laat vallen, is het effect waarschijnlijk nihil.

Afname van of zelfs een verbod op de invoer van veevoer uit andere streken kan wel belangrijke lokale milieueffecten hebben, als lokale mineralenoverschotten ermee worden verminderd. Invoerbeperkingen laten zich echter lastig afdwingen; deelname aan de Wereldhandelsorganisatie verhindert nu eenmaal ‘een dergelijke overheidsmaatregel. Aanwendingsnormen op het gebied van mest en dierrechten zijn dan effectiever om het milieu te ontzien. Op dat terrein liggen meer mogelijkheden voor nationaal beleid.