Het Hoogheemraadschap kreeg het voor het zeggen
Per 1 januari 1973 werd de Polder Achthoven opgeheven en het be-stuur werd overgenomen door het Waterschap De Vijfheerenlanden te Vianen. Ook het gemaal, Boezemweg 23, kwam in haar beheer.
Toen later het Hoogheemraadschap van de Alblasserwaard en de Vijfheerenlanden werd gevormd, kwam het gemaal daar in beheer.
De functie van het gemaal werd steeds meer overgenomen door gemalen in andere polders, waardoor het gemaal te Achthoven rond 1989 voor het laatst heeft gewerkt. Daarna heeft het incidenteel gewerkt om de installatie lopend te houden. Het gemaal was ook op de gemeentelijke lijst van beeldbepalende objecten geplaatst, waar-mee werd aangegeven dat de gewaar-meente van mening was dat het hier om een uniek gebouw ging.
De sloop van het gemaal
Rond 1986 begon de doodsklok voor het gemaal te luiden. Bij een hoge polderwaterstand werd in de wetering achter het gemaal olievervuiling geconstateerd. Uit onderzoek bleek dat de vervuiling uit het gemaal kwam en zich langs de buitenzijde van de molengang naar de wetering kon verplaatsen. De grond bij het gemaal bleek plaatselijk sterk vervuild te zijn. De oorzaak bleek een lekke olieleiding van de dagtank en/of de tank zelf.
Het gemaal, kort voor de sloop. De stichtingssteen boven de deur is reeds verwijderd. Foto: Walter van Zijderveld.
Om van verdere ellende verlost te zijn, vroeg het Hoog-heemraadschap voor het gemaal een sloopvergunning aan, die op 29 april 1999 in Het Kontakt door de gemeente werd gepubliceerd.
Op dit kaartje is de grondvervuiling aangegeven. Ook de twee tanks zijn op dit kaartje aangegeven. (Rapport 5 febr. 1998, Bijl. 3.1.)
De Historische Vereniging Ameide en Tienhoven was al in 1998 geïnformeerd (de Vereniging Historisch Lexmond en Hei- en Boeicop (VHLHB) bestond toen nog niet) en aan hen werd gevraagd of ze interesse had in de nog gave motor-pompinstallatie. In maart 1999 werd de pas opgerichte VHLHB ook in het overleg betrokken en nam in april het voortouw in de besprekingen. Het Hoogheemraadschap had echter haast en wilde zo snel mogelijk gaan slopen.
Op de agenda van de vergadering van commissie II van de gemeente Zederik van 8 juni 1999 stond het afvoeren van het gemaal van de lijst beeldbepalende panden. Zonder veel omhaal gebeurde dat ook. Het bewijst wel wat de lijst waard is! (Het Kontakt, 3 juni 1999.)
Overleg met de gemeente Zederik leverde geen enkele concrete medewerking op en ook de provincie had reeds een sloopvergunning afgegeven. Vele besprekingen, brieven, bezwaarschriften en in-spraak bij vergaderingen haalden niets uit. Het Hoogheemraad-schap wilde niet meewerken aan een plan om binnen de muren van het gemaal een onderzoek te doen naar de daar vervuilde grond.
Daarna kon die grond dan gesaneerd worden, zonder de romp af te breken. Zo zou de molenromp met de daarin aanwezige installatie toch behouden kunnen worden. Wel werd aan de VHLHB nog
voorgesteld om het gemaal tegen een symbolisch bedrag over te nemen en zou een vast bedrag voor de sanering ter beschikking worden gesteld, maar daarna zou het Hoogheemraadschap zijn handen van het gemaal aftrekken en zou de verantwoordelijkheid voor eventuele restvervuiling en de financiële en juridische gevolgen bij de VHLHB komen te liggen. De pas enkele maanden oude vereniging was daartoe niet in staat en het stichten van een aparte stichting voor behoud van het gemaal zou te grote financiële risico’s met zich meebrengen, zeker omdat de gemeente niet garant wilde staan.
Op 7 juni werd door de commissie 1 van de gemeente Zederik het gemaal van de lijst van Zederikse Beeldbepalende Panden afge-voerd. Zo gemakkelijk ging dat. Die lijst bleek in de praktijk totaal niets voor te stellen en doet dat dus ook vandaag de dag niet.
Op 29 juni 1999 verliep de bezwaartermijn voor de door de gemeente Zederik verleende sloopvergunning en enkele maanden later werd het gemaal gesloopt.
De pomp is geladen om afgevoerd te worden naar Appeltern om daar een tweede leven te beginnen. Foto: Walter van Zijderveld.
Zo was er weer een stuk van het culturele erfgoed van Lexmond door het beleid van de door burgers gekozen bestuurlijke overheden verloren gegaan.
Het vliegwiel wordt in de takels gehangen. Foto: Walter van Zijderveld.
Gelukkig echter niet alles. ‘De Maas en Waalse Monumenten-stichting Baet en Borgh’ heeft de installatie gratis mogen weghalen om te herbouwen in een lokaal van het Stooomgemaal De Tuut te Appeltern, dat eigendom van de stichting is.73
BIJLAGE
DE MOLENAARS VAN DE POLDER ACHTHOVEN.74
Bronnen Archieven:
- Stadsarchief te Gorinchem: Archief Hoogheemraadschap De Vijfheerenlanden Archief Polder Achthoven
- Nationaal Archief, Den Haag: Rechtelijk Archief Lexmond - Gemeentearchief Zederik: Oud archief Lexmond
Archief Lexmond
– Beckman, Herman, e.a., De wereld van Jesse. Fotografie Ameide-Tienhoven 1945-1955, Historische Vereniging Ameide en Tienhoven, 2005.
– Buisman, J., Duizend jaar weer, wind en water in de lage landen, Deel 5, Uitgeverij Van Wijnen, Franeker, 2006.
– Enkelaar, A.C., De constructie van een wipwatermolen, in ‘De molens van de Alblasserwaard en de Vijfheerenlanden’, p. 3-23, Stichting Publikaties Alblasserwaard en Vijfheerenlanden (SPAV), Hardinxveld-Giessendam, 1993.
– Groenendijk, G.W., H.J. Beckmann en A. Tikker, De Achtkante molen op de kaai van Achthoven en het molenaarsgezin van Aart en Cornelia den Braven, in Mededelingenblad Hist. Ver. Ameide en Tienhoven, 16e jg., nr.1, 2005.
– Keunen, G.H., Aspecten van de bemalingstechniek, in ‘De molens van de Alblasserwaard en de Vijfheerenlanden’, p. 35-47, SPAV, 1993.
– Plas, A. van der, Polder- en boezemmolens in de Alblasserwaard en de Vijfheerenlanden, in ‘De molens van de Alblasserwaard en de Vijfheerenlanden’, p.99-161, SPAV, 1993.
– Swindens, van, Vergelijkingstafels van lengtematen en landmaten, R.
Rentenaar/Centrum voor Landbouwpublikaties en Landbouwdocumentatie, Wageningen, 1971, 2 delen.
– Teixeira de Mattos, Jhr.L.F., De waterkeringen, waterschappen en polders van Zuid-Holland, deel IVIII, De Waarden (vervolg), afd. II, onderafd. IV, Martinus Nijhoff, ’s-Gravenhage, 1931.
– Verhoeff, J.M, De oude Nederlandse maten en gewichten, P.J. Meertens-Instituut, Amsterdam, 1983, 2e druk. Lexmond, 1919-2000, Uitg. Woningbouwver. De Goede Woning, Lexmond, 2000.
– Zijderveld, W. van, In Lexmond gebeurde niets ---, Lexmond in de Tweede Wereldoorlog, uitg. in eigen beheer, Lexmond, 1995.
Noten
1763; Teixeira, p. 237 en 594-596; With, p. 59
8. SAG, AHVHL, inv. 2434, 25 aug. 1775 en 20 juli 1776; inv. 452, 10 nov. 1778;
GAZ-OAL, inv. 2, 6 jan. 1763; Teixeira, p. 594-596; With, p. 59 9. SAG, AHVHL, inv. 2434, 25 aug. 1775, 20 juli 1776, 20 febr. 1777
10. SAG, AHVHL, inv. 2434, 29 juni, 9 en 20 juli en ongedat. 1776, 20 febr. 1777 11. SAG, AHVHL, inv. 2431; AHVHL-APA, inv. 100, 29 juni 1871; GAZ-AL, UB,
1928; Opmeting G. Streefkerk; With, p. 59; Swindens, II (1 Weselse voet = 11 duim)
12. SAG, AHVHL-APA, inv. 9, 12 sept. 1865; inv. 97, 10 aug. 1865; AHVHL, inv.
2434, 25 aug. 1775, 20 juli 1776, 20 febr. 1777; GAZ-OAL inv. 2, 6 jan. 1763 13. SAG, AHVHL, inv. 2434, 20 febr. 1777; inv. 452, 10 nov. 1778; inv. 89, 10 sept.
26. Enkelaar, Constructie, p. 13; SAG, AHVHL-APA, inv. 1, 24 mei 1864, 20 mei
1871, 30 apr., 22 mei, 30 juni, 8 en 23 juli en 16 okt. 1875; inv. 2, 15 en 26 apr.
31. Kuenen, Bemalingstechniek, p.36; SAG, AHVHL-APA, inv. 1, 12 dec. 1844;
inv. 2, 30 mrt., 4 mei, 16 okt., 1878; inv. 9, 13 apr. 1878
32. SAG, AHVHL-APA, inv. 1, 16 jan. 1863; AHVHL, inv. 399-405; GAZ, OAL, inv.
??, 24 nov. 1758 mei en 3 okt. 1913; inv. 2, UB, 29 aug 1895; Groenendijk, p.46
50. SAG, AHVHL-APA, inv. 3, 27 okt. en 25 nov. 1924, 11 apr. 1927; inv. 107, 26 55. Zijderveld, In Lexmond, p. 115-119
56. SAG, AHVHL-APA, inv. 3, 27 okt. en 25 nov. 1924; inv. 104, 10 dec. 1924; DL
1965, 29 apr. 1966, 2 mei 1967, 19 apr. 1968, 29 apr. 1969, 24 apr. 1970, 17 mrt. en 14 apr. 1971; inv. 37, 7 dec. 1972; AHVHL, inventaris 1939 (1973-1983/84, bijlage 2; Groenendijk, Achtkante molen, p. 43
73. AHVHL, dossier Gemaal Achthoven 74. SAG, AHVHL, inv. 399 t/m 405
Afkortingen
AHVHL - Archief Hoogheemraadschap van de Vijfheerenlanden
AL - Archief Lexmond
APA - Archief Polder Achthoven APLa - Archief Polder Lakerveld BR - Bevolkingsregister
DL - De Leerdammer
DVHL - De Vijfheerenlanden (krant)
GAZ-OAL - Gemeentearchief Zederik - Oud Archief Lexmond NA - Nationaal Archief te Den Haag
OAL - Oud Archief Lexmond
NGC - Nieuwe Gorinchemsche Courant RAL - Rechterlijk Archief Lexmond SAG - Stadsarchief Gorinchem SC - Schoonhovensche Courant
UB - Uitgaande brieven
= = = = = = = = = = = = = = = =