kommen. Wy waarden yn 'e sliep ferrast. Utnaaie hoegden wy net oer te prakkesearjen,
wy leinen oan 'e noas ta yn 'e sliepsek en koenen net in fin ferwege. Se begûnen der
fuortendaliks yn te houwen. Se huften ús mei einen latte op 'e hûd en wy wienen
bang dat se ús deameitsje woenen. Wy kroepen sa fier mooglik yn 'e sliepsek en
beskermen it gesicht mei de hannen. Mar deaslaan wie it doel net, se woenen ús tink
allinnich mar bang meitsje.
Se praten in taal dy't ik net ferstean koe. Mark sei letter dat it Frânsk wie. Mark
hie in omke dy't Frânsk prate, en hy koe in pear wurden ferstean. Mar wat dy kearels
fan ús woenen, dat koe hy ek mar amper begripe. Mark tocht dat se witte woenen
oft hjir noch mear minsken wienen. Wy moasten út 'e sliepsek komme en de klean
oandwaan. Doe
bûnen se ús de hannen en de fuotten fêst mei stroomtried, heel stiif, it knypte om de
ankels en polsen. Se gyngen de hele supermerk troch. Sochten se om oare minsken
of woenen se witte wat der allegearre te finen wie? Wy wisten it net, mar wy wienen
skitende benaud fan dy kearels. Se sêgen mâl út 'e êgen en de iene die oars net as
smûge en rochelje en op 'e grûn flybkje. In fize, mâle kearel mei de êgen djip yn 'e
kassen.
Ien fan dy manlju gyng fuort en de fliber bleau by ús stean mei in ein stôk yn 'e
hân. De oare kaam in set letter werom mei in karre. Hy loege de karre fol mei iten,
foaral blikken mei fleis en stamppotten, mar ek sûkelade, sûker, kofje, flessen mei
drinken. Kampeargasstellen en in soad gastenkjes ek noch. De karre kaam ôfloege
fol. Doe sochten se nije klean foar harsels, gjin moaie klean, mar sterke wurkklean.
Se klaaiden har nêken út en dienen nije klean oan en nije skuon. En by einsluten
klauden se in grutte tinte fan in stelling en fiif sliepsekken. Fiif! Wat wienen se fan
doel? Dat waard al gau dúdlik. Se bûnen ús touwen om 'e rêch en dêrnei waarden de
fuotten los makke. Wy moasten oerein komme en foar de karre stean gean. Dat wie
it doel, wy moasten de karre lûke!
It gyng de stêd út en it westen yn. De kânt dêr't wy weikommen wienen. De iene
man rûn achter de karre te stjoeren, de oare, dy smûger en fliber, hie it hânsel ek
beet, mar hy treau net mei, hy liet him lûke! Wy krigen it al gau yn 'e rekken, hy wie
siik. Tsjin 'e jûntyd sochten se in plak om te sliepen. Se bûnen us de fuotten fêst en
setten de tinte op. De sike man gyng yn 'e sliepsek lizzen. De oare makke wat iten
klear en joech dat oan 'e sike man. Hy makke Sjonny de hannen los, en doe krige dy
wat iten, dêrnei bûn er him
de hannen wer fêst. Dêrnei ikke en doe Mark. Mei de hannen en de fuotten fêstbûn
moasten wy yn 'e sliepsek. Hy ritste se oan boppen ta ticht, en bûn ek noch in ein
tou om 'e sliepsek hinne, dat wy koenen net in lid bewege.
Wy wienen hongerich, wy hienen fierste min hân. Oare dagen ieten wy ús altyd
sêd. Se woenen fansels it measte iten foar harsels hâlde. Se brûkten ús allinnich as
lûkhûnen en as se te plak wienen, dan jagen se ús fuort. Of se sloegen ús dea. Wêrom
dienen se sa stom? Se hienen wol by ús yn 'e winkel bliuwe kinnen, dêr wie iten
genôch. Wy moasten op in kâns wachtsje om út te naaien. Dy kâns kaam de fjirde
of de fyfte dei. De moarns doe't wy krekt op stap wienen, waard de loft inketswart
en it begûn te sniestoarmjen. De wyn helle oan út it westen wei en jage ús de grouwe
flokken yn 't gesicht. Wy sêgen neat mear. It wie gjin wite snie, mar brún en goar,
tsjin it swarte oan. Soks hie gjinien fan ús earder meimakke en wy waarden der suver
bang fan. De kearel efter ús raasde fan: 'Allez!' Mar wy koenen neat sjen en wy
wisten net wêr't wy de fuotten delplantsje moasten. Even letter rôp er fan: 'Stop!' Wy
holden stil en sêgen om. Troch it gekriuwel fan 'e snieflokken hinne sêgen wy dat
de sike man op 'e grûn lei en de oare bûgde him oer him hinne. Hy hie de karre los
litten. Dat wie ús kâns! 'Rinne!' sei Sjonny, of Mark, dat wit ik net mear. Wy setten
fan ein en besochten te draven. Wy hienen de êgen stiif op 'e grûn om it paad te finen.
Wy moasten net fan 'e dyk reitsje! De kearel efter ús rôp en rächte, mar wy setten
troch. Doe't wy op in stuit hymjend steanbleauwen, koenen wy neat mear fan har
sjen. Dat sy ús ek net. De sniestoarm benaam har likegoed it sicht as ús. En de spoaren
fan 'e karre waarden daliks wer ûnder de snie
bedobbe. Even pûsten wy út en doe gyngen wy wer fierder. Op in stuit wie der in
dwarspaad, heel smel mar, en dat binne wy ynslein. Wy hawwe miskien noch wol
in oere trochrûn. Doe mindere de bui en wy êgen om ús hinne. Dy kearels wienen
nearne te sjen.
Doe't de snie begûn te teien, bleau der in fetlike smoarge laach efter. Alles siet der
ûnder, ús gesicht, de klean en alles wat op 'e karre lei. It like wol wiete jiske.
As wy in dei of acht yn 'e stêd west hawwe en lykas alle dagen dêrfoar op 'e sneup
binne om iten, sjucht Jochen dat der earne reek út in skoarstien kringelt. Hy ropt en
wiist. Claus betsjut ús daliks om stil te wêzen. En dan winkt er ús nei him ta. Wy
sille even tiiddwaan, seit er, en as der gjinien út dat hûs komt, dan sille wy poalshichte
nimme. Wy bliuwe deastil stean en loere omheech nei it rút. Der beweecht neat.
'Jochen, Ilse, Ake en Monyk. Meikomme! Borg bliuwt hjir mei de oaren. As wy net
weromkomme, dan moatte jim hjir daliks wei. Borg is dan de lieder.' Claus makket
de bile los fan 'e riem en nimt de foarstap. Ik folgje him. Ilse rint efter my. Op Ilse
fertrou ik wol. Der giet in stiennene trep omheech. Hy is eigentlik te smel foar twa
man neistinoar, mar ik besykje dochs om Claus safolle as 't kin op 'e side te bliuwen.
Twa kinne mear as ien. Oan 'e ein fan 'e trep is in foech porteal en dêr komme in stik
of trije doarren op út. Ja, wat no? Claus en ik spanne ús yn om te harkjen. Wy miene
gerochel en gekochel te hearen. Ik knik nei in doar. Claus skodhollet. Wy harkje wer
en hy knikt: it komt dochs efter dy doar wei. Hy telt mei de lippen, lûdleas: ien, twa,
trije. Dan slacht er de kruk fan 'e doar del en suver tagelyk springe wy de keamer yn
mei de bile
boppe de holle. Kutshit, wêr binne wy no bedarre? Wy wurde kjel fan wat wy sjugge:
in húskeamer lykas foarhinne, mei in tafel en stuollen en in kachel. Krekt as binne
wy seis jier werom yn 'e tiid. Mar dat is mar in flits fan tinzen, want suver daliks
begjint in frommes te roppen fan 'Non! Non! Non!' It is in âldeftich frommes en se
leit op in bank of in bêd. Wy litte de bilen sakje, want dat âldwiif hoege wy net bang
fan te wêzen. 'Rop Borg,' seit Claus. 'Allegear hjir komme!' Ilse giet de trep del.
Claus krijt in stoel en giet foar it minske sitten. 'Hoe hytsto?' freget er. 'Non, non!'
seit se wer, sêfter no. De êgen stanne wyld yn 'e kop, se liket skitende bang te wêzen.
Healwiis minske, wy ha de bilen ommers sakje litten. Claus wiist op himsels en seit:
'Claus,' en dan wiist er ús stik foar stik oan: 'Ake, Jochen, Monyk.' En dan wiist er
wer op har. 'Namme?' freget er. Se liket it te begripen. 'Therèse,' seit se, en
fuortendaliks begjint se wer te jammerjen: 'Mes enfants, mes enfants!' 'Wêr hat se it
oer?' freget Claus. 'Bern,' seit Monika. Ik wurd der suver kjel fan, want Monika seit
noait wat as se net direkt frege wurdt. 'Bern?' Monika knikt mei har keale kop.
De hele troep komt no de trep op en it minske begjint wer te mâlbearen. Miskien
is se bang dat it har bern binne en dat wy dy wat dwaan wolle. Claus rint de doar út
en heint de troep op. Ferskûlje, hear ik him sizzen. Ik gon op Claus syn stoel sitten
en besjuch it minske. Se is folle âlder as Claus, ek âlder as Lotsy tink, mar ik soe net
sizze kinne hoe âld. Se is siik, de êgen lizze hol en de wangen binne ynfallen, en dat
sil net fan 'e honger komme. It hier falt har ek út, krekt as by Monika. Ik stek in hân
nei har út en se skrillet tebek. Heel stadich gon ik fierder en taast nei har
hân. Dy is gleonhyt. It gesicht ek. Se trillet as ik har oanreitsje. Se is siik en se giet
dea.
Claus komt werom. 'Dat âldwiif hat it goed foarinoar,' seit er. 'Wy nimme de boel
hjir oer.' 'Dat minske giet dea,' sis ik. 'Namstebetter, in opfretter minder. Mar dy bern
kinne wy brûke. Dy lykje hjir it paad goed te witten. Verdammt noch mal! Bêden en
in kachel! Wy ferskûlje ús en as dy bern komme, dan oerfâle wy har.' Wy gonne nei
de oare keamers ta dêr't it fol leit mei klean, skuon, hout en blikken iten. Claus giet
sels op wacht stean, bûten it hûs, ticht by de yngong.
Oan 'e ein fan 'e middei heare wy lûden, stimmen en fuotstappen. It moatte de bern
wêze. Se gonne de doar fan 'e keamer yn. Fuortendaliks begjint it âldwiif te
jammerjen. Mar dan is Claus ek al boppe. 'Hjir komme!' ropt er. Borg is as earste op
it porteal, dan Jochen, dan ikke. Borg raamt de doar op en springt de keamer yn. Wy
allegear. De bern stanne foar it bêd, mar se draaie har om en begjinne te razen. Borg
lit de bile sakje. Wy ek. Claus komt de doar troch. Hy stekt de hân omheech, lykas
er in jier lyn tsjin my die. 'Gjin oarloch!' seit er. Ik wit noch hoe skitende bang ik
doe wie, mar ik begriep teminsten wat Claus sei, en dizze bern lykje der neat fan te
begripen. 'Frede,' seit Claus, en: 'Freonen.' Hy koe 't likegoed skite. 'Helje Monyk,'
seit er tsjin my. 'Kinsto mei dy bern prate?' freget er har as wy weromkommen binne.
Monika knikt. 'No, toe dan, trut!' Ynienen begjint Monika rêd te praten yn it Frânsk.
Safolle wurden hat se yn in heel jier net sein. Ik tocht dat se simpel wie, mar dat is
net sa. De bern lykje wat te bekommen. Se sjugge sa bang net mear. Monika neamt
ús nammen en dan
neame de bern harres ek. Ik bin der net helendal wis fan, mar der lykje twa famkes
te wêzen en ien jonge. Se moatte in jier of tsien-alve wêze. Se sjugge der better út
as wy. It hier is koartknipt en útkjimd, de klean binne ridlik skjin. It liket derop dat
it har slagge is om in goed bestean op te bouwen. Mar dan moat der yn dizze stêd
iten genôch wêze, oars kin dat net.
Claus wol witte wat se bepraat ha. Monika fertelt it, no ynienen wer sober mei har
wurden: Wy wolle hjir bliuwe, wy wolle freonen wêze. Wy sille foar har fjuchtsje
tsjin fijannen en wy sille har helpe om iten te sykjen. Claus knikt.
Claus en Ineke sliepe dy nachts mei ien fan 'e bern yn 'e keamer by it âldwiif. De
oare beide bern nimme wy mei nei in oare keamer. Wy doare se net byinoar te litten,
dan naaie se miskien út.
It wie tafal dat Sjonny en Mark en ik yn Metz kamen. Wy hienen de hele hjerst nochal
doelleas omswalke. Yn Verdun hienen wy ús fan 'e groep ôfspjalte en wy wienen
mei ús trijen op stap gien. It wie ús sa stadichoan dúdlik wurden dat wy better foar
ússels soargje koenen. De lêste dei dat wy by de groep wienen, soenen wy ús slach
slaan yn in winkel dy't noch minofmear heel wie. It wie in winkel foar wyn en tsiis
en lekkere hapkes. It iten wie bedoarn en wy woenen fierder want wy hienen honger.
Mar de grutte minsken fûnen wyn en se bedronken har. Se wienen wakker fleurich
en songen en balten. Ien fan 'e froulju wie stomdronken en die alle klean út. De
manlju doansen der omhinne en hienen de measte lol. En wy stienen mar te wachtsjen.
Wy woenen iten sykje, mar de grutte minsken harken net. Doe binne wy mei ús trijen
fuort gien. Wy
fûnen in lytse supermerk. Der wie sider en hurde tsiis dy't allinnich fan bûten
skimmelich wie. En der wienen pakjes mei droege fruchten, mei in grauwe pit deryn.
Dadels wienen it, sei Mark. Dy wienen lekker swiet. Wy ha iten en dronken en doe
ha wy ús deljûn. De oare moarns binne wy fierder gien mei in pear plestik taskes
mei iten en drinken.
Verdun lei helendal yn pún, krekt as Den Antwerp. Wy wienen gelokkich op in
brede strjitte, dat der wie wol paad oerbleaun om te rinnen. De smeldere strjitten, dy
wienen meastal helendal fuort, bedutsen ûnder it pún fan 'e ynstoarte huzen. De brede
strjitte dêr't wy troch rûnen hie fêst in winkelstrjitte west. Oan 'e kant stienen
beammen, no keale stammen sûnder krún. En dêrneist stie in lange rige fan auto's,
se wienen allegear stikken. Brokken stien fan 'e ynstoarte huzen wienen soms dwars
troch it dak hinne slein. Yn guodden sieten noch minsken, it wie in aaklich gesicht,
it fleis rotte har fan it gesicht ôf.
Wy hienen better net dwars troch de stêd gean kinnen, mar wy wienen der no
ienkear. Werom woenen wy net, dan kamen wy de lju fan ús groep miskien wer tsjin.
Wy woenen net mei har fierder en wy wienen tagelyk bang dat se lilk op ús wêze
soenen om't wy fuortgien wienen. Dat wy holden de strjitte oan yn 'e hoop dat wy
sa de stêd wol wer út kamen. Dat wie ek sa, op 'e neidei mindere it pún en wy kamen
oan 'e râne fan 'e stêd. Dêr ha wy ús doe noch in set koest holden, want wy sêgen
minsken omskarreljen. It wienen bern, mar âlder as wy. Wat se dienen, wisten wy
net, it like wol oft se tusken it pún om it ien of oar sochten. Mar wat soe dêr no te
finen wêze? Wy doarsten net nei har ta te gean. Se wienen grutter as wy en machtiger.
Wy ha ús ferskûle efter in púnbult en no en dan ris nei har loerd. Nei
in heel set joegen se har ôf en doe koenen wy fierder. Sjonny tocht dat se miskien
In document
Trinus Riemersma, Nei de klap · dbnl
(pagina 33-41)