4 De sporen en structuren van Sotterum
N. M de Boer 8.1 Inleiding
9 Metaalvondsten en slakresten uit de terpzool van Sotterum
G.J. de Langen, T.A. Kauling, G.J.M. van Oortmerssen & T.W. Varwijk
9. 1 Inleiding
In het PvE zijn geen specifieke vragen gesteld over metaalvondsten. Er is tijdens de opgraving wel intensief gezocht naar metaalvondsten, ook naar metalen voorwerpen uit verstoorde context. De metaalvondsten die zijn gedaan tijdens de opgraving zijn beschreven en voor zover dat nodig was geconserveerd (zie bijlage 9.1 voor een compleet overzicht inclusief dateringen). Er zijn in het PvE evenmin specifieke vragen over slakresten gesteld. De aangetroffen slakresten zijn geteld en gewogen.
9.2 Resultaten
Metaalvondsten
Tijdens het archeologisch onderzoek in Schettens-Sotterum zijn met behulp van een metaaldetector in totaal 61 metalen voorwerpen verzameld. Het merendeel van de vondsten is afkomstig uit de bouwvoor. Slechts 15 metalen voorwerpen komen uit een spoor (tabel 9.1).
Vnr Spoor aantal Datering spoor Aard Omschrijving
172 1148 2 ? Kuil Knoop, koperlegering, nieuwe tijd
Smeltstukje, tin 328 1232 1 Volle middeleeuwen tot nieuwe
tijd
Kuil Vierkante spijker, ijzer 334 1239 3 Karolingische tijd tot Ottoonse
periode
Sloot Omgevouwen schijf, koperlegering Draad/naald, koperlegering Vierkante spijker, ijzer 349 1410 1 Volle middeleeuwen tot nieuwe
tijd
Sloot Strip, lood
379 1282 1 Ottoonse periode Kuil Vierkante spijker
515 1548 1 Volle middeleeuwen (1000- 1200)
Waterput Onbepaald, ijzer 653 3119 2 Volle middeleeuwen tot nieuwe
tijd
Sloot Vierkante spijker, ijzer Spijker, ijzer 838 3105 1 Volle middeleeuwen (1000-
1200)
Waterput Vierkante spijker, ijzer 895 3078 2 Merovingische periode Sloot Onbepaald, ijzer 976 3114 1 Late middeleeuwen Kuil Vierkante spijker, ijzer
Tabel 9.1: Overzicht van de metaalvondsten die uit een context afkomstig zijn.
De meeste metaalvondsten dragen nauwelijks bij aan de beantwoording van de onderzoeksvragen. Speciale vermelding verdienen niettemin de volgende vondsten:
• Vondstnummer 0145: een tweedelige spiraalfibula uit de Romeinse tijd. De fibula is compleet en verkeerd in uitstekende staat (fig. 9.1)
• Vondstnummer 0552: bronzen bijlvormige hanger (amulet of pendant) uit de 9e-12e eeuw(fig.
9.2)
• Vondstnummer 0109: hele of halve penning geslagen te Nijmegen onder Willem van Holland (1247-1256) (fig. 9.3)
58
Figuur 9.1. Tweedelige spiraalfibula uit de Romeinse tijd (vondstnummer 0145; foto: G.J.M. van Oortmerssen, RUG/GIA).
Figuur 9.2. Bronzen bijlvormige hanger (amulet of pendant) uit de 9e-12e eeuw (vondstnummer 0552; foto: G.J.M.
van Oortmerssen, RUG/GIA).
Figuur 9.3. Hele of halve penning geslagen te Nijmegen onder Willem van Holland (1247-1256) (vondstnummer 0109; foto: G.J.M. van Oortmerssen, RUG/GIA).
59
Uit de periode Karolingische tijd – volle middeleeuwen zijn een aantal vierkant gesmede ijzeren spijkers afkomstig (tabel 9.1). Zonder context zijn spijkers vanwege de lange periode waarin ze in dezelfde vorm werden toegepast moeilijk dateerbaar. Daarom is het een waardevol resultaat van het onderzoek Schettens-Sotterum dat aan de hier in context aangetroffen exemplaren wal van een datering kunnen worden voorzien. Dergelijke vondsten kunnen van belang zijn voor onderzoek aan bijvoorbeeld de bouwwijzen die in middeleeuws Schettens-Sotterum en elders in Friesland werden gevolgd.
Slakresten
Van de 96 gevonden slakresten zijn 4 fragmenten zonder vondstcontext. Van andere 92 resten was de herkomst uit sporen wel te bepalen (tabel 9.2). Het merendeel van de slakresten is afkomstig uit de volle of late middeleeuwen. Onder de slakresten bevinden zich voornamelijk silicaatslakken die relatief licht zijn. Een aantal fragmenten zijn relatief zwaar, zoals vondstnummer 58. Het gaat hier om een smeltslak of wolf, waarin metaal aanwezig is. Het fragment is tijdens de aanleg van vlak 1001 gevonden in de bouwvoor, maar zal afkomstig zijn uit de vulling van de een laatmiddeleeuwse sloot die op deze plaats onder de bouwvoor aanwezig is, aangezien het niet waarschijnlijk is dat het zware voorwerp een grote afstand heeft afgelegd nadat het in de bodem is beland.
Vnr Spoor Fase Aard Aantal Gewicht
10 1 109
28 1016 Merovingische periode sloot 2 3,3
58 1 1767,7
118 1127 Volle tot late middeleeuwen sloot 10 1150,5
126 1087 Late middeleeuwen tot Nieuwe tijd Kuil 37 6361,8
154 1202 Volle middeleeuwen (1000-1200) waterput 1 57
289 1 6,6
388 1226 Volle middeleeuwen tot Nieuwe tijd sloot 1 14,1
399 1497 Merovingische periode Kuil 1 115,7
493 1214 Volle middeleeuwen tot Nieuwe tijd sloot 1 1,9
515 1548 Volle middeleeuwen (1000-1200) waterput 2 29,6
523 1 534,5
539 1087 Late middeleeuwen tot Nieuwe tijd Kuil 20 2244,1
595 1547 Volle middeleeuwen (1000-1200) kuil 2 26,5
657 3108 Ottoonse periode tot Volle middeleeuwen oud loopvlak 1 79
773 450 late ijzertijd tot midden-Romeinse tijd sloot 1 8,3
790 1311 Volle middeleeuwen (1000-1200) waterput 1 383,6
811 67 Volksverhuizingstijd? sloot 1 4,7
835 3119 Volle middeleeuwen tot Nieuwe tijd sloot 2 26,9
838 3105 Volle middeleeuwen (1000-1200) waterput 1 5
856 3050 late ijzertijd tot midden-Romeinse tijd sloot 3 36,6
859 3045 late ijzertijd tot vroeg-Romeinse tijd Kuil 1 1,5
862 3052 (begin) late ijzertijd sloot 2 42,4
1165 1091 Ottoonse periode tot Volle middeleeuwen Kuil 2 32,1
Tabel 9.2. overzicht slakresten en hun context.
9.3 Conclusie
Hoewel de metaalvondsten en slakresten niet of nauwelijks een bijdrage leveren aan de beantwoording van de onderzoeksvragen zoals deze in het PvE zijn gesteld, heeft nadere bestudering van deze vondstcategorieën zeker nut. Dit geldt zowel de losse vondsten als de vondsten die in context zijn gedaan. De slakresten gevonden in situ kunnen informeren over het gebruik om mest te verbranden voor de opwekking van warmte. Het gaat om vondsten uit zowel vroege als late bewoningsperioden, wat erop kan wijzen dat het verbranden van mest voor warmte een algemeen
60
gebruik was in het boomloze Friese kwelderlandschap van voor de bedijkingen. Nader onderzoek aan deze slakresten kan uitwijzen in welke periode in Schettens-Sotterum aan metaalbewerking is gedaan. Voor wat betreft de metaalvondsten is evident dat de losse maar wel dateerbare vondsten een ondersteunende informatiebron zijn voor de datering en duiding van de bewoning op de terp Schettens-Sotterum. Dit geldt onder andere voor de ‘eenvoudige’ spijkers uit context: zij kunnen dankzij de opgraving gedateerd worden en zo informeren over de ontwikkeling van bouwwijzen in middeleeuws Friesland.
61
10 Natuursteen
T. Sibma
10.1 Inleiding
In het PvE zijn geen specifieke vragen gesteld over natuursteen. Er zijn tijdens de opgraving diverse stenen verzameld (165 stuks, zie tabel 10.1). Het overgrote deel (100) is buiten de context van een spoor aangetroffen. Alle stukken natuursteen zijn beschreven aan de hand van de volgende kenmerken: gewicht, steensoort, objecttype, bewerkings- of gebruikssporen, verbranding en conditie (zie bijlage 11.1).
10.2 Resultaten
In totaal werden 27 steensoorten herkend. Onder de natuurstenen objecten bevonden zich verschillende gebruiksvoorwerpen, zoals klopstenen, een aambeeldsteen, maalstenen, slijp- en wetstenen.
Tabel 10.1. Overzicht van de aangetroffen steensoorten per fase.
Dankwoord
Speciale dank gaat uit naar Harry Huisman, voor zijn hulp bij het determineren en beschrijven van de stenen en voor het delen van zijn kennis over de samenstelling, de herkomst en het gebruik van verschillende steensoorten.
Steensoort Totalen Uitgesplitst per fase
1-2 3-4 5-6 6-7 7-9 Buiten context Amfiboliet 3 1 2 Biotietgneis 1 1 Botnische kwartsporfier 1 1 Conglomeratische zandsteen 2 2 Gneis 11 4 2 5 Graniet 22 1 2 4 15 Helleflint 1 1 Kataklasiet 1 1 Kwarts 1 1 Kwartsiet 3 1 2 Kwartsitische zandsteen 41 2 3 3 5 4 24 Leikwartsiet 1 1 Leptietgneis 1 1 Migmatietgneis 1 1 Pegmatietgraniet 1 1 Porfier 3 2 1 Radiolariet 2 2 Rapavikigraniet 1 1 Rode zandsteen 1 1 Sericietgneis 1 1 Steenkool 1 1 Veldspaathoudende zandsteen 1 1 Verkiezelderde kalksteen 1 1 Vesiculaire basalt 46 1 1 3 8 7 26 Vuursteen 11 1 3 7 Witte kwarts 1 1 Zandsteen 1 1 onbekend 4 4 Totaal 165 4 7 14 18 22 100
62