Gemiddelde RTV
5.4 Melding tekortkoming in het jaarverslag
De invoering van de Code Tabaksblat in Nederland per 1 januari 2004 heeft gezorgd voor de transparantere verslaggeving. De verantwoordelijkheden zijn niet langer alleen voor de CEO van een onderneming maar ook de CFO moet zich verantwoorden over zijn verrichtingen voor de onderneming. De CFO is verantwoordelijk voor de financiele rapportage en informatie die de onderneming naar buiten brengt en voor het gehele systeem van risicobeheersing en interne controle systemen die daar aan ten grondslag liggen. Door het transparanter worden van de verslaggeving is het voor de Raad van Commissarissen en stakeholders makkelijker geworden om het bestuur van de onderneming te beoordelen op zijn prestaties. Dit maakt het mogelijk dat de bestuurders worden afgerekend op hun prestaties.
40 De melding van een tekortkoming is een onderdeel van deze beoordeling en kan de aanleiding vormen voor het ontslag van een CFO. De Raad van Commissarissen en de stakeholders kunnen de tekortkoming zien en beoordelen als een fout van de CFO. In 5 van de 20 gevallen van gedwongen ontslag was er sprake van een melding van een tekortkoming in het jaarverslag. Tevens geven de resultaten van dit onderzoek een statistisch significant verband weer tussen een gedwongen ontslag en het melden van een tekortkoming van de werking van de interne controle systemen. Deze resultaten zijn overeenkomstig met de resultaten uit het onderzoek van Li et al. (2010). Li et al. tonen aan dat het melden van een tekortkoming de kans op een ontslag vergroot. Van de in totaal 6 meldingen van een tekortkoming had er 1 betrekking op een ongedwongen ontslag volgens de verdeling in gedwongen en ongedwongen zoals ik deze heb gehanteerd in dit onderzoek. Dit kan betekenen dat de CFO zelf opgestapt is na het bekend worden van de tekortkoming.
Het lage aantal meldingen van een tekortkoming in het jaarverslag, namelijk 6 van de 69, is te verklaren aan de hand van vorm waarin het gepresenteerd wordt. De melding wordt bekend gemaakt in het “in control statement” van de onderneming. Hierin verklaart het bestuur dat alle interne controle systemen, de risico beheersing en de financiële verslaggeving in het afgelopen boekjaar adequaat en naar behoren hebben gewerkt. Een belangrijk onderdeel van deze verklaring betreft een voorbehoud welke wordt vermeld. Hierin verklaart het bestuur alles naar eer en weten gerapporteerd te hebben maar dat gegeven de omvang van de organisatie en de beperking niet de controle te hebben over alle werknemers en eventuele opzettelijk frauduleus handelen van deze werknemers er onmogelijk volledige zekerheid gegeven kan worden. Dit voorbehoud in combinatie met de bewoording zorgen ervoor dat niet altijd alles te overzien is en dat mogelijk fouten in de toekomst toch zichtbaar kunnen worden en worden vermeld.
Naast het voorbehoud is er nog een rol weggelegd voor de interne controle van de onderneming zelf en de externe controle van de accountant. Het interne controle systeem met betrekking tot risicobeheersing en een adequate verslaggeving is opgesteld om dergelijke tekortkomingen te ondervangen. Wanneer de systemen goed werken worden tekortkomingen in een vroege fase gesignaleerd. De signalen worden verwerkt door de organisatie en er wordt bijgestuurd onder leiding en verantwoording van de CFO. Wanneer de aanpassingen gedurende het boekjaar plaatsvinden is er op een adequate manier gehandeld en kan gesteld worden dat de interne controle systemen goed werken en zal en geen melding van een tekortkoming worden vermeld in het jaarverslag.
Daarnaast kan de accountant hierbij nog een rol spelen in de signalering. Dit kan gebeuren bij de interim-controle waarbij de accountant vooral een signalerende functie heeft met betrekking tot het niet effectief
41 of zelfs foutief werken van interne controle processen. Wanneer de accountant een melding maakt van een dergelijke fout treedt bovenstaand verhaal ook in werking. Wanneer een accountant tijdens zijn balanscontrole een fout in de financiële verslaggeving aantreft zal dit ook leiden tot aanpassingen welke worden verwerkt in de jaarrekening en dit zal uiteindelijk niet leiden tot een melding van een tekortkoming van de interne controle systemen in het jaarverslag.
Er is een verband tussen het melden van een tekortkoming en het ontslag van een CFO. Gezien het voorbehoud, de defensieve bewoording die wordt gehanteerd in de verklaring in het “in control statement” en het lage aantal meldingen van een tekortkomingen in het jaarverslag wordt dit verband sterker. Aan de hand van deze onderbouwing concludeer ik dat het moeten vermelden van een tekortkoming in de interne controle systemen van een onderneming verstrekkende gevolgen heeft voor de positie van de CFO. Het maakt de kans op een ontslag zeer aannemelijk.
Algemeen kan als conclusie van dit onderzoek gesteld worden dat er sprake is van gedwongen ontslag voor CFO’s in Nederland. Wanneer we dieper ingaan op de variabelen die van invloed kunnen zijn op dit gedwongen ontslag zien we de bevestiging van hiervan. De eerste variabele, de ondernemingsprestaties in de vorm van de RTV, is niet van invloed op een gedwongen ontslag van een CFO. Er bestaat geen duidelijk verband tussen de RTV en het ontslag.
Bij de toetsing van de variabele winststuring vind ik ondersteunend bewijs dat er sprake is van gedwongen CFO-ontslag in Nederland. De CFO’s die gedwongen ontslagen worden door de eigenaren van de onderneming maken gebruik van discretionaire accruals om hun eigen prestaties en de ondernemingsprestaties betere te doen laten lijken en daarmee hun eigen bonus of reputatie te beschermen. De ontslagen CFO’s maken dus gebruik van earnings management.
Ook de melding van een tekortkoming laat een duidelijk verband zien met het gedwongen ontslag van een CFO. Met de onderbouwing van het voorbehoud in de verklaring omtrent de interne controle systemen is de kans op het ontslag zeer aannemelijk.
Twee van de drie variabelen laten waarden zien die het bestaan van gedwongen CFO-ontslag in Nederland ondersteunen en bevestigen. Dit alles in beschouwing genomen kan geconcludeerd worden dat er sprake is van gedwongen ontslag voor CFO’s in Nederland.
42 5.5 Beperkingen van het onderzoek
Dit onderzoek is te omschrijven als een verkennend onderzoek naar CFO-ontslag in Nederland. Eerder onderzoek op dit gebied is gedaan in Verenigde Staten en nog niet eerder in Nederland. Dit is gelijk een beperking van het onderzoek. De informatie omtrent dit onderwerp was vooral gebaseerd op de Amerikaanse CFO’s. Earnings Restatements en de meldingen van Material Weakness of Internal Control zijn voorbeelden van informatie die in de Verenigde Staten verzameld en vastgelegd zijn in databases. Deze literatuur was voor mijn onderzoek voor de aan de Nederlandse beurs genoteerde ondernemingen nog niet verzameld en vastgelegd.
De invloed van de kredietcrisis en de lopende eurocrisis zijn niet besproken in dit onderzoek. Het is goed mogelijk dat dit invloed heeft op het aantal ontslagen als gevolg van de slechte prestaties in die periode. Andersom kan het juist ook zo zijn dat in perioden van tegenslag de echte kwaliteit van een CFO juist naar voren komt en hij de schade voor de onderneming kan bepreken. Een crisis kan voor de eigenaren van de onderneming een stok zijn om mee te slaan en een lang zittende bestuurder te ontslaan op grond van de slechte prestaties. Het aantal ontslagen in dit onderzoek is in 2009 het hoogst met 17 stuks. Ook de gedwongen ontslagen zijn het hoogst in het jaar 2009 met 10 stuks. Dit zouden best de gevolgen kunnen zijn van de kredietcrisis die aan het licht kwam in het najaar van 2008. De invloed van deze crisis en de gevolgen voor het CFO-ontslag zijn niet behandeld in dit onderzoek.
Ook impairments als gevolg van deze economische crisis zijn niet meegenomen in dit onderzoek. De ondernemingen hebben impairments moeten uitvoeren als gevolg van waarde daling van vastgoed en investeringen. Het uitvoeren van impairments hebben directe gevolgen voor de ondernemingsprestaties van dat boekjaar en met name voor de winst/verlies die gerealiseerd wordt door de onderneming. De impairments en de invloed van deze waarde verandering zijn niet meegenomen in dit onderzoek.
In het onderzoek maak ik gebruik van het onderscheid tussen gedwongen en ongedwongen ontslag. Zoals eerder aangegeven is het onderverdelen van de redenen van ontslag in deze twee groepen subjectief. Een andere onderzoeker kan andere keuze maken waardoor de resultaten misschien afwijken van de resultaten zoals ik deze hier heb gepresenteerd.
Het betreft hier een verkennend onderzoek en kan daarmee de basis vormen voor vervolgonderzoek op het gebied van CFO-ontslag.
43 5.6 Aanbevelingen voor vervolgonderzoek
Zoals uit de vorige paragraaf blijkt geven de beperkingen van dit onderzoek ook mogelijkheden voor vervolg onderzoek. De drie variabelen die gebruikt zijn in dit onderzoek om bewijs te leveren voor het bestaan van gedwongen ontslag kunnen afzonderlijk met meer diepgang onderzocht worden. Elke variabele heeft zijn eigen invloed op het ontslag van een CFO. Wanneer deze variabelen afzonderlijk worden onderzocht kan ook naast het verband de invloed van de specifieke variabele op het ontslag gemeten worden. Tevens zijn er verschillende methodes voor het berekenen van bijvoorbeeld ondernemingsprestaties en discretionaire accruals. De methode van onderzoek zou ook van invloed kunnen zijn op de resultaten. Hierbij kan er rekening worden gehouden met andere variabelen die van invloed zijn op de ondernemingsprestaties zoals de kredietcrisis of het doorvoeren van impairments.
Naast de diepgang per variabele zou een uitbreiding van de steekproef kunnen zorgen voor een grotere betrouwbaarheid van de bewijzen. Een voorbeeld voor het uitbreiden zouden bijvoorbeeld Engelse en Duitse beurs genoteerde ondernemingen zijn. Echter moet er dan wel rekening gehouden moeten worden met verschillen tussen de landen maar het geeft ook een mogelijkheid om het verschil in ontslag tussen landen te beoordelen. De grotere steekproef geeft ook de mogelijkheid om de redenen van ontslag te verdelen in meer dan twee subgroepen van ontslag. Hiermee kan er ook de bewijs worden verzameld voor verschillen tussen de verschillende subgroepen en dus de redenen van ontslag.
Bij dit verdiepende onderzoek naar de vermelding van de reden van ontslag zal ook meer aandacht besteed moeten worden aan de impact van de bewoording en de sociale en financiële effecten van een ontslag van een bestuurder. Waarbij de bewoordingen voor het ontslag als “in goed overleg” en “opzoek naar een nieuwe uitdaging” in mijn ogen een belangrijke rol spelen. Wat is de waarheid die verborgen ligt achter deze bewoordingen?
Dit onderzoek is een opzet geweest voor dit onderzoeksgebied in Nederland en kan met de unieke dataset de basis vormen voor vervolgonderzoek.
44 Referenties
Agrawal, A., Cooper, T., (2007). “Corporate governance consequences of accounting scandals: Evidence from top management, CFO and auditor turnover.” Working paper, University of Alabama.
Agrawal, A., Jaffe, J., Karpoff, J.,(1999). Management turnover and governance changes following the revelation of fraud. Journal of Law and Economics Vol. 42 pp. 309–342.
Arthaud-Day, L., Certo, S., Dalton, M., Dalton, R.,(2006) A changing of the guard: Executive and director turnover following corporate financial restatements. Academy of Management Journal Vol. 49 issue. 6 pp. 1119-1136
Beneish, B.D.,(1999). Incentives and penalties related to earnings overstatements that violate GAAP. The
Accounting Review Vol. 74 issue.4 pp. 425–457.
Boyne, G., James, O., John, P., Petrovsky, N.,(2011) Top Management Turnover and Organizational Performance: A Test of a Contingency Model. Public Administration Review, Vol. 71 Issue 4, p572-581 Brickley, J.A.,(2003). Empirical research on CEO turnover and firm-performance: a discussion. Journal
of Accounting & Economics Vol. 36 Issue.1–3 pp. 227–233.
Burks, J. J., (2007). “Sarbanes-Oxley and the Effect of Restatements on CEO and CFO Compensation and Turnover.” Working paper, University of Notre Dame.
Collins, D., Masli, A., Reitinga, A., Sanchez, J.,(2009) Earnings Restatements, the Sarbanes-Oxley Act, and the Disciplining of Chief Financial Officers. Journal of Accounting, Auditing & Finance Vol. 24 Issue. 1 pp. 1-34
Denis, D., Denis, D.,(1995) Performance Changes Following Top Management Dismissals. Journal of
Finance Vol. 50. Issue. 4 pp. 1029-1057
Desai, H., Hogan, C., Wilkins, M.,(2006). The Reputational Penalty for Aggressive Accounting: Earnings Restatements and Management Turnover Accounting Review vol. 81 issue. 1 pp. 83-112
Engel, E., Hayes, R.M., Wang, X., (2003). CEO turnover and properties of accounting information.
Journal of Accounting & Economics Vol. 36 issue. 1-3 pp. 197–226.
Fee, E., Hadlock, C., (2003). Management turnover across the corporate hierarchy Journal of Accounting
and Economics vol. 37 issue. 1 pp. 3-38
Feng, M., Ge, W., Luo, S. Shevlin, T., (2011). Why do CFOs become involved in material accounting manipulations? Journal of Accounting & Economics vol. 51 issue 1-2 pp. 21-36
Geiger, A., North, S., (2006). Does Hiring a New CFO Change Things? An Investigation of Changes in Discretionary Accruals. Accounting Review vol. 81 no. 4 pp. 781-809
Hayes, R., Oyer, P., Scheafer, S.,(2002) Stability of top management teams. Unpublished working paper, Stanford University
Hazarika, S., Karpoff, J., Nahata, R.,(2012) Internal corporate governance, CEO turnover, and earnings management. Journal of Financial Economics vol. 104 issue. 1 pp. 44-69
45 Healy, P., Wahlen, J.,(1999) A review of the earnings management literature and its implications for standard setting. Accounting Horizons, 13(4), 365-383.
Hennes, K., Leone, A., Miller, B.,(2008) The Importance of Distinguishing Errors from Irregulatiries in Restatement Research: The Case of Restatements and CEO/CFO Turnover. Accounting Review vol. 83 issue. 6 pp. 1487-1519
Huson, M., R. Parrino, and L. Starks (2001). Internal monitoring mechanisms and CEO turnover: A long term perspective. Journal of Finance Vol. 56 pp. 2265-2297.
Kaplan, S., Minton, B., (2012) How Has CEO Turnover Changed? International Review of Finance vol. 12 issue. 1 pp. 57-87
Li, C., Sun, L., Ettredge, M.,(2010) Financial executive qualifications, financial executive turnover, and adverse SOX 404 opinions. Journal of Accounting & Economics Vol. 50. Issue 1. pp. 93-110
Metajka, M.,(2007). CFO compensation and incentives survey. Working paper, The University of Michigan
Mian, S., (2001). On the choice and replacement of chief financial officers. Journal of Financial
Economics vol. 60 no.1 pp. 143-175
Murphy, K., Zimmerman, J., (1993). Financial performance surrounding CEO turnover Journal of Accounting & Economics vol. 16 issue. 1-3 pp. 273-315
Pfeffer, J., Salancik, G. R., (1978). The external control of organizations: A resource dependence perspective. New York: Harper and Row.
Srinivasan, S.,(2005) Consequences of Financial Reporting Failure for Outside Directors: Evidence from Accounting Restatements and Audit Committee Members. Journal of Accounting Research Vol. 43. Issue 2. pp. 291-334
Taylor, L,.(2010). Why Are CEOs Rarely Fired? Evidence from Structural Estimation. Journal of
Finance vol. 65 issue. 6 pp. 2051-2087
Wang, H., Davidson, W., Wang, X.,(2010) The Sarbanes-Oxley Act and CEO tenure, turnover, and risk aversion. Quarterly Review of Economics & Finance vol. 50 issue. 3 pp. 367-376
Wang, X.,(2010) Increased Disclosure Requirements and Corporate Governance Decisions: Evidence from Chief Financial Officers in the Pre- and Post–Sarbanes-Oxley Periods Journal of Accounting
Research Vol. 48, Issue 4, pp. 885–920
Wang, Y., Chou, L.,(2011) Impact of Restatement Characteristics and Subsequent Earnings Management on Post-Sox Executive Turnover Review of Business Vol. 31. Issue 2. pp. 24-50
Watts, R., Zimmerman, J., (1978). TOWARDS A POSITIVE THEORY OF DETERMINATION OF ACCOUNTING STANDARDS Accounting Review vol. 53 issue. 1 pp. 112-134
46
Appendix A ; Overzicht steekproef ontslagen
Jaar Naam CFO Onderneming Reden
2004
Fritz Fröhlich AkzoNobel pensioen
Judy Boynton Shell ontslagen na schandaal reserves Gerard Docherty SBM Offshore pensioen
Maarten henderson KPN CFO Nuon
J.P. van leeuwen corio opstappen op verzoek van RvC Koos Kramer Wessanen CFO Vendex
J.P. Zeeman NSI Vz van RvC/pensioen 2005
Jan hommen philips pensioen
J.L. docter (a.i.) corio ad interim Robert de Bakker ASMI pensioen Doede vierstra Wessanen CFO Nuon 2006
Hannu Ryopponen ahold CEO/CFO Stora Enso John Kuik Corio Vertrek na half jaar
Henk van dalen DSM CFO TNT
Cees Maas ING pensioen
Jan Haars TNT Verschil van mening over het beleid Roelof Hendriks CSM CEO AON tak europa
Ron Icke USG People CEO USG People
Fred hermans Qurius Hermans was CEO laat taak als CFO vallen John de Die Unibail teruggetreden
2007
Stef Stevens Macintosh pensioen
Jaap Lock Ten Cate pensioen
Logsdon Antonov Logsdon was CEO en CFO, CFO wordt een aparte functie Erik van de Merwe Unibail ad interim
Rudy Markham Unilever pensioen
John Riston Ahold Riston wordt CEO 2008
Rob Frohn Akzo Nobel Treedt terug als CFO, meer operationeel
Ben Vos Brunel CFO Vos Logistics
Eelkman Rooda Mediq CFO Wessanen Ronald Latenstein v. V. SNS Reaal CEO Sns Reaal Stefan Malfliet Dockwise Goed overleg
Jan Norman Lbi Vertrek Norman op eigen verzoek Han Wagter Wessanen goed overleg
2009
Jos Streppel AEGON pensioen
47
Marcel Smits KPN CEO Sara Lee
Peter Voser Shell Voser wordt CEO Naud van der Ven ASMI gedwongen ontslag
Erik Meinders Brunel Meinders 1 jaar gezeten, op non-actief gesteld Dick van der Kroft Heijmans Slecht bestuur/pensioen
Hans den Hartog Ordina toe aan een nieuwe uitdaging Jan Wegstapel TenCate Vertrek discutabel
Erik van der Woude Beter Bed Opgestapt Claudia Mennen (a.i.) Dockwise ad interim Douwe van der Werf Grontmij Zelf opgestapt John van Scheijndel KAS Bank goed overleg Willem Badendorp Nedap goed overleg
Anka Reijen Nieuwesteen Nieuw bestuur na overname door iraelische partij Tom Stolk Qurius Slechte prestaties
Peter Tytgadt Xeikon Tytygadt wordt elders CEO 2010
Jan Haars Corio pensioen
Henk van Dalen TNT(express) CFO Vimpelcom
James Lawrence Unilever CEO Rothschild North America Ben van der Klift Arcadis CFO corio
Rob Ruijter (a.i.) ASMI ad interim
Peter Kok Delta Lloyd gezondheids redenen
Rein Strijker Pharming Vertrek na afstoten voormalig bedrijf Strijker Rob Zandbergen USG People Zandbergen wordt CEO
Stephane Holvoet Acomo Holvoet was CEO en CFO laat taken als CFO vallen Jan Willem Ruinemans BESI CFO Hanssen International
Jim Kent Exact Persoonlijke redenen 2011
Kimberly Ross Ahold CFO Avon
Pierre-Jean Sivignon Philips CFO Carrefour
Seamus Keating Logica Persoonlijke redenen,CEO Benelux van Logica Cees van Rijn Nutreco Pensioen
Jaap Lock (a.i.) TenCate Pensioen
Theo Bruijninckx Ballast Nedam Bruijninckx wordt CEO
Mel Zuydam Grontmij Intern gerommel, slecht beleid Zuydam geslachtofferd Eelkman Rooda Wessanen transformatieproces,nieuw financieel beleid, vertrek Rooda
Gedwongen ontslag 20
Ongedwongen ontslag 49