Totaal der gevaceineerden en gerevaccineerden 50,904
VII. LANDSGEBODWEN EN WATERSTAAT
Door de Regering is als beginsel aangenomen, dat de houten bruggen, bij eventuele vernieuwing, ter besparing van djattiehout en tevens zoowel tot vermindering der kosten van onderhoud als ter bevordering van duurzaamheid, geheel of ten deele van steen zullen worden daargesteld, indien dit in verband met plaatselijke omstandigheden mogelijk en nuttig wordt geacht. . _
Van de werken, welke in 1852 door de civile genie werden ten uitvoer gebragt of on-dernomen , verdienen de volgende als de voornaamste te worden vermeld.
Pakhuizen. (Met uitzondering van de zoutpakhuizen.) Entrepôt-locaal te Batavia. (Verbetering.)
Pakhuis-etablissement te Bantam. (Voltooijing.) Koffij-pakhuis te Wanaijasja (Krawang).
Tweede suiker-pakhuis te Samarang. (Voltooijing.) Derde koffij-lombong te Samarang. (Voltooijing.) Entrepôt-locaal te Samarang. (Verbetering.) Tweede koffij-pakhuis te Panaroekan (Bezoekie).
Verandering van de gevangenis te Padang in een provisie-pakhuis. (Voortzetting van het in 1849 geautoriseerde werk.)
Koffij-pakhuis aldaar. (Voltooijing.)
Steenkolenpakhuis te Pontianak. (Vernieuwing.) -Idem te Bandjermassing.
Kantoren, geldkamers enz.
Post-etablissement te Weltevreden (Batavia).
Stadhuis te Batavia. (Verbetering.)
Eesidentie-kantoor en geldkamer te Bezoekie.
Havenkantoor te Macassar. (Verbetering.) Geldkamer te Muntok.
Eesidentie-kantoor en geldkamer te Bandjermassing.
Ambtenaars- woningen en andere gebouwen.
Woning voor den havenmeester te Anjer.
Eesidentiehuis te Pekalongan. (Verbetering.)
Adsistent-residents-woning te Keboemen (Bagelen). (Verbetering.) Idem te Tjilaljap (Banjoemaas). (Voltooijing).
Residentiehuis te Djokjokarta. (Verbetering.) Kweekschool te Soerakarta. (Voltooijing.)
Adsistent-residents-woning te Ponorogo (Madioen). (Vernieuwing.) Eegentswoning te Ngrowo (Kedirie).
Controleurs-woning te Poelong Agong (Kedirie).
Residéntshuis te Bezoekie. (Herstelling.)
Gouverneurs-woning Batoe Gadjah (Molukko's). (Voltooijing.) Idem te Macassar. (Kapitale verbetering.)
Gezaghebbers-woning te Bonthain (Celebes).
Idem te Croë (Benkoelen). (Voltooijing.)
- Eesidentiehuis te Muntok (Banka). (Voltooijing.) Administrateurswoning te Batoeroesak (Banka).
Idem te Koba (Banka).
( 73 )
Hospitalen, gevangenissen.
Gevangenis te Eangkas Betoeng (Bantam).
Idem te Pandeglang (Bantam).
Idem te Weltevreden (Batavia). (Verandering en vergrooting.) Krankzinnigengesticht in het militair hospitaal te Samarang.
Gevangenis te Temangong (Kadoe).
Idem te Bandjar Negara (Banjoemaas). (Vergrooting.) Idem te Trengalek (Kedirie).
Idem te Koedoes (Japara). (Voltooijing.) Idem te Passaroean. (Verbetering).
Idem te Saparoea (Molukko's).
Idem te Bonthain (Celebes).
Idem boven het poortgebouw van den kraton te Palembang. (Kapitale reparatie en verbetering.) Bruggen, waterstaatswerken enz.
Brug over de Kalie Baroe op den weg van Batavia naar Buitenzorg.
Idem te Babatan Tagal. (Herstelling.)
Diverse bruggen en duikers in de- residentie Pegalongan. (Herstelling.) Twintig steenen bruggen in de residentie Samarang.
Townsbrug over de rivier Proge (Kadoe). (Voltooijing.) , Twee steenen bruggen in de residentie Soerabaija.
Brug te Porrong (Soerabaija). (Vernieuwing.) Idem te Wonokromo (Soerabaija). (Voltooijing.)
Idem over de rivier Brantas (Passaroean). (Vernieuwing.)
Verleggen van den postweg tusschen Soemedang en Karang Sambong (Preanger regent-schappen).
Verdere bevaarbaarmaking van de rivier Tjitaroen (Preanger regentschappen).
Overlaat in de rivier Tjimanok en afdamming van den rivierarm Eambothan (Cheribon).
(Voltooijing).
Stroomleider aan de monding der Solo-rivier.
Groote waterwerken in de residentie Soerabaija.
Uitdieping van de rivier Krambangan (Idem).
Uitdieping der Padangsche rivier en daarstelling eener steenen kade aan den regter oever derzelve. (Voortzetting).
Kaaimuur langs den linker rivieroever te Rijswijk (Batavia). (Voltooijing.)
Kaaimuur langs de beide rivieroevers van de sluisbrug tot Goenong Saharie (Batavia).
(Voltooijing).
Havenhoofden aan het kanaal Karang Lirtoe (Bantam).
Verlenging der zeehoofden te Batavia. (Voltooijing.) Verbetering van de havenlos- en laadplaats te Tagal.
Bruggenhoofd te Koetjoer (Patjitan). (Vernieuwing.) Zeehoofd te Grissee. (Gedeeltelijke vernieuwing.) Idem te Panaroekan (Bezoekie). (Vernieuwing.) Idem te Macassar. (Verbetering.)
Daarstelling van twee kranen op hetzelve.
Landingsbrug voor het residentiehuis te Palembang.
Zoutpakhuizen en loodsen.
Ten gevolge van de bij besluit van 16 December 1851, n°. 2 , bepaalde vermeerdering van het aantal binnenlandsche zoutverkoop-pakhuizen, werden in den loop van 1852 zoodanige pakhuizen daargesteld in de navolgende residentien, als:
2 in de residentie Cheribon, 5 1 " » » Tagal, 2 » » „ Pekalongan, 1 » » » Kadoe,
!> Bagelen, 1
5 » » » Madioen, 5 » « » Kedirie, 2 » » » J a p a r a , 8 » » " » Pasoeroean, 4 » » » Bezoekie.
Te zamen 35 pakhuizen.
19
( 7 4 )
Behalve de hier voren vermelde," zijn nog zoutverkoop-pakhuïzen daargesteld in de navol-gende residentien, als:
9 in de Preanger regentschappen ; 2 » Kembang;
1 ter hoofdplaats Samarang ;
Te zamen 12.
Wijders werd nog een doorvoerpakhuis in de residentie Madioen, een pakhnis te T j a -pak (Boender) en een te Paleboean (Sumanap) in de residentie Soerabaija gebouwd, terwijl de in 1851 geautoriseerde vernieuwing in steen van twee hoofddepôt-pakhuizen te Tanara (Bantam) in 1852 afliep, en met de vernieuwing van twee andere hoofddepôt-pakhuizen aldaar op dezelfde wijze een aanvang werd gemaakt, en eindelijk de bestaande verkoop-pakhuizen te Tangeran en Bekas sie (residentie Batavia) werden vergroot.
I n den aanvang van 1850 werd de hoofdingenieur van den waterstaat aangeschreven om door tusschenkomst van den directeur der cultures te dienen van consideratien en . advies omtrent de oorzaken van de aanzienlijke schade, toegebragt aan den dam in de Tjisangarong (residentie Cheribon), en omtrent de middelen van voorziening welke zouden kunnen worden aangewend.
V a n de zes plannen voor geheel of gedeeltelijk herstel van het verlorene door de ver-nieling des dams in de rivier Tjisangarong kwam een, als de meeste voordeden aanbie-dende en blijkens de elders verkregene ondervinding uitvoerbaar en aan de vereischte voldoende, het meest aannemelijk voor. Dit plan kwam neder op het maken van een gemetselden overlaat naast de rivier, en daarna de geheele rivier af te dammen door een aarden dijk, waardoor het water twintig voet zal worden opgestuwd en over de geheele omliggende landstreek benuttigd zal kunnen worden. Het werk werd berekend in 1854 voltooid te kunnen zijn. Dit plan werd in den aanvang van 1852 gearresteerd.
I n het vorige overzigt werd aangeteekend, dat in 1851 last werd gegeven tot den on-verwijlden bouw van twee steenen overlaten, een aan den linker oever derPorrong-rivier en een aan den regter oever der Kalimaas, en tevens tot het onderzoeken en overwegen van een ontwerp tot waterverdeelirig in die streken.
Uit het in voldoening aan dezen last door twee waterstaatkundigen uitgebragte verslag bleek dat een belangrijk gedeelte der residentie Soerabaija telken jare niet alleen aan over-stroomingen is blootgesteld, maar zelfs met groote onheilen wordt bedreigd, en daarom eene spoedige voorziening in den bestaanden toestand dringend vereischt werd. Het ont-w e r p , tot ont-welks beoordeeling die deskundigen ont-waren gecommitteerd, ont-werd door hen met geringe wijzigingen aangenomen en dienovereenkomstig onderscheidene werken voorgesteld, welker uitvoering voor het behoud van een groot gedeelte der residentie Soerabaija en ter verzekering van vele duizenden menschenlevens nog vóór het invallen van de toen ophanden zijnde west-mousson noodzakelijk werd geacht. Dien ten gevolge werd dan ook in Juny 1852 door de Begering eene beschikking genomen waarbij :
1°. werd aanp-eteekend dat, in stede van een grooten steenen overlaat aan den regter-oever van de Kalimaas heneden de brug bij Wonokromo, waartegen zich bezwaren hebben voorgedaan, voornamenlijk ontspruitende uit onteigening der benoodigde gronden, in be-werking is de begrooting van eene andere waterloozing door eene oude en nu geslotene -aftapping uit de Soerabaija-rivier nabij Tawang Sarie en weinig beneden de fabriek
Ketegan ;
2°. werd bepaald, dat in de residentie Soerabaija nog zullen worden daargesteld : a. een stuwdam in de Porrong-rivier, beneden de sluis te Melierip; b. eene sluis boven dienzelfden stuur dam in de Porrong-rivier, beneden Melierip; c. een gegraven kanaal langs de Porrong-rivier, aanvangende bij de bovengemelde sluis, strekkende tot kanalisering van de Porrong-rivier en tot verlegging van de mondingen der Mangoetan- en Sinkalang-rivier; d. eene verbetering aan de tlijken der Porrong-Sinkalang-rivier; e. eene penant-overlaatsluis
;aan de monding der Gedeh-rivier ; ƒ . eene penantsluis aan de monden van de Geding-Soro.
I n voldoening aan eenen daartoe ontvangen last, om een onderzoek in te stellen naar de mogelijkheid eener afdamming van de rivieren Toentang en Tangoelangien, in de resi-dentie Samarang, ten einde het water uit dezelve in de regen-mousson onschadelijk en in den droogen tijd dienstbaar te maken aan de besproeijing van de uitgestrekte vlakte van Demak, bood de resident van Samarang, in den aanvang van 1851, een rapport aan van