Naast het gegeven dat vrienden soms geen zorg willen of kunnen dragen, stellen we in de gesprekken ook vast dat het soms net vrienden zijn die door hun gedrag de jongere kwetsen of schade toebrengen. De intentie van de vriend die het gedrag stelt kan kwaadwillig zijn, maar is dat niet noodzakelijk.
We benoemen dit gedrag als ‘grensoverschrijdend’ en begrijpen dit ruim: van licht, over ernstig tot zwaar grensoverschrijdend gedrag64. We lazen zowel over fysiek, emotioneel als over seksueel grensoverschrijdend gedrag door vrienden.
Zowat alle grensoverschrijdend gedrag dat hier vernoemd wordt is in de eerdere delen al aangehaald. De grote verwevenheid met de andere thema’s is mogelijk een indicatie voor het belang van het thema grensoverschrijdend gedrag in de vriendschappen van jongeren die Awel contacteren.
Vooral emotioneel grensoverschrijdend gedrag komt aan bod in de gesprekken.
Er zijn de schendingen van vertrouwen (p.27) zoals het doorvertellen van geheimen, het lachen met gevoeligheden van een vriendin of het verspreiden van roddels. We vernoemden bij communicatie ook nog het uithalen van foute grappen (p.29).
“Ik heb een vriend waar ik goed mee overheen kom, maar soms plaagt die mij met dingen die echt kwetsen”
(Jongen, leeftijd ongekend)
Sommige jongeren worden bijvoorbeeld geconfronteerd met homofobe of racistische uitspraken van vrienden. Zo zien we dat verschillen (p.22) met betrekking tot sociale (on)gelijkheid ook tot breuklijnen in vriendschappen kunnen leiden.
“Vrienden uit mijn klas hebben mij zien kussen met mijn vriend en nu weten ze dat ik op jongens val. Die lachen mij nu vak uit en zijn zeer homofobisch en ik weet niet wat ik moet doen om ze te stoppen.”
(Jongen, leeftijd ongekend)
We zagen bij het zorg dragen ook de jongeren die negatieve emoties onrechtmatig botvieren op vrienden (p.43).
“Wat er ook de laatste tijd nogal veel voorkomt dat ze mij als een soort boksbal gebruikt.”
(Meisje, leeftijd ongekend)
In de gesprekken komt ook ‘opdringerigheid’ aan bod, in de vorm van het opdringen van vriendschap (p.10, p.33); maar ook het opdringen van normen en waarden (p.13, p.36), eventueel via afgedwongen beloftes (p.35).
Er is ook de tegenpool uitsluiting, die we verder zullen bespreken bij het thema afwijzing (p.47).
“Awel: Kan je me vertellen wat ze doen precies allemaal hebben gezegd?
Jongere: ze hebben vuile woorden gezegd en zo van we willen jou niet meer zien ga maar weg , niemand hoef jou hier te hebben enzoo”
(Meisje, leeftijd ongekend)
Dan is er ook nog het negeren van een vriendin, dat we reeds vermeldden bij het wegvallen van de verbale communicatie (p.30) en ook onder afwijzing (p.47) zullen herhalen.
“Elke keer als we op school zijn negeert ze mij voor dood. [;..] Ze doet alsof ze mij niet kent.”
(Meisje, leeftijd ongekend)
Merk op dat we een deel van dit gedrag zoals het uiten van emoties, afwijzen en negeren ook zullen behandelen als coping (p.50) als manieren waarop een jongere zelf probeert om te gaan met problemen in zijn vriendschap.
Jongeren vernoemen ook fysiek agressief gedrag door vrienden.
“Mijn vrienden zijn boos op mij en die willen mij slaan op school maar ze zijn met heel veel maar ik ben maar aleen wat moet ik doen?want ik ben een beetje bang.”
(Jongen, leeftijd ongekend)
Ook seksueel grensoverschrijdend gedrag door vrienden komt aan bod in de gesprekken met Awel.
We vernoemden dit eerder bij de onderliggende noden (p.15).
Een deel van het hierboven aangehaalde gedrag kunnen we kwalificeren als pesten65. Dit in de mate dat de bedoeling ‘kwaadwillig’ was, bijvoorbeeld het willen verhogen van de eigen status ten koste van de ander66 of wraak willen nemen67, er een machtsverschil is68, en het gedrag herhaald en over langere tijd plaatsvindt69.
“EN ook met he onderscheid tussen blank en zwart. Ze zegt tegen mij van ja jullie hebben een
En we zagen ook dat een machtsonevenwicht (p.32) in de vriendschap soms de deur opent voor agressief, verwaarlozend, uitbuitend of manipulatief gedrag70.
Tot slot hadden we het ook al over het inschakelen van de ruimere peergroup bij grensoverschrijdend gedrag zoals bij het doorvertellen van geheimen, het verspreiden van leugens en roddels(p.38), al dan niet met de bedoeling de reputatie van een vriendin te beschadigen, wraak te nemen…
“Maar nu zit mijn beste vriend aan heel de school te vertellen dat ik [seksuele handelingen wil verrichten met die jongen].”
(Meisje, leeftijd ongekend)
AFWIJZING
In heel wat van de geselecteerde gesprekken komt het thema afwijzing aan bod. Het antwoord op de vraag “Zijn we vrienden?” of ruimer “Hoor ik erbij?” is: “Nee.” In dit gedeelte gaan we enkel in op het ‘krijgen van een afwijzing’. Bij coping (p.50) zullen we zien dat het ‘geven van afwijzing71’ evenmin gemakkelijk is. Daar zoomen we ook in op de vele manieren waarop jongeren trachten te copen met het krijgen van afwijzing.
Het thema afwijzing zit duidelijk sterk op de wip tussen problemen in de vriendschap en het copen met die problemen. Een afwijzing kan het oorspronkelijke probleem zijn waar de jongere bij Awel mee aanklopt, maar de afwijzing kan ook het gevolg zijn van de manier waarop de jongere met een ander probleem in de vriendschap probeerde te copen (p.53).
TABEL 9 | KRUISTABEL VAN HET AANTAL GESPREKKEN WAARIN ‘AFWIJZING KRIJGEN’ WORDT VERNOEMD VERSUS HET GESLACHT VAN DE OPROEPER.