Kuyper en Reid

Van Woudenberg (1999:6) sit eerstens sy eie siening van 'n Foundationalist epistemologiese denkraamwerk uiteen. Hy verduidelik Foundationalism as die teorie wat aandui of beginsels geldig of ongeldig is. Hierin stem hy ooreen met Depaul (vergelyk Hoofstuk Twee, punt 2.2.2) - beginsels is slegs geldig indien dit basisbeginsels is of geregverdigde beginsels wat daarop gebou is.

Maar wat kwalifiseer as legitieme basis- en geregverdigde beginsels?

Denkers soos Descartes sou onbetwyfelbare self-evidente idees neem wat rasioneel-deduktief vasgestel is. Locke sou onbetwyfelbare idees aanvaar wat evident vir die eksterne sintuie was. Die vereistes wat Descartes en Locke onderskeidelik daarstel, gee aanleiding tot wat bekend staan as Klassieke Foundationalism. Van Woudenberg (1999:7) beskryf laasgenoemde se vereistes vir basis- en geregverdigde beginsels as: According to classical foundationalism a belief (beginsel) is permissible if it is either self-evident, or evident for the senses, or an incorrigible report from experience...

In Hoofstuk Drie is genoem dat Grenz, Franke, Murphy en Harris die onbetwyfelbare eerste beginsels van Thomas Reid se eie Foundationalist epistemologiese denkraamwerk terugherlei na Descartes en Locke se

Klassieke Foundationalism wat na onbetwyfelbare basisbeginsels vra.

Van Woudenberg kom egter tot interessante konklusies van sy eie. Hy sien op sy beurt ooreenkomste tussen Kuyper en Reid weens die feit dat Reid se eerste beginsels ook nie die toets van Klassieke Foundationalism slaag nie. Hoewel Reid daarop aanspraak gemaak het dat sy eerste beginsels onbetwyfelbaar en self-evident is, en daarom neig na die invloed van Descartes en Locke, is dit te betwyfel of sy eerste beginsels Descartes se toets sou slaag vir onbetwyfelbare self-evidente basisbeginsels. Beide Reid en Kuyper is in die opsig baie meer toegeeflik teenoor dit wat as basisbeginsels kwalifiseer al dan nie. Van Woudenberg (1999:7) se: As a

matter of fact, I know of no member in the foundationalist family that is so close to Kuyper as is Thomas Reid.

Van Woudenberg gaan nou voort om die Foundationalist epistemologiese denkraamwerk van Reid met die van Kuyper te vergelyk:

• Een van Reid se eerste beginsels behels dat die mens se natuurlike vermoens waarmee waarheid van valsheid onderskei word, betroubaar is. Hiermee het hy die vermoens van persepsie, geheue en logiese redevoering in gedagte. Van Woudenberg is van mening dat Kuyper dieselfde standpunt inneem.

• Nog een van Reid se basisbeginsels hou in dat die werklikheid bestaan en dat dit inderdaad is soos ons dit met ons sintuie ervaar. Ook hiermee, glo Van Woudenberg, het Kuyper saamgestem.

• Reid en Kuyper het egter ook op 'n belangrike punt van mekaar verskil. Kuyper het geen probleem daarmee gehad om die bestaan van God as basisbeginsel te neem nie, as gevolg van palingenesis. Die betrokke basisbeginsel spruit, met ander woorde, uit die vernuwende werk van die Heilige Gees en rus op blote geloof vir die aanvaarding daarvan. Reid het nie dieselfde pad gevolg nie en deel daarom nie die wetenskaplike wereld in twee nie.

Van Woudenberg (1998:9). sluit af met die volgende opsomming: It is clear that Kuyper's foundationalism is much more like Reidian than like classical foundationalism. It is no part of my thesis that Kuyper was actually influenced by Reid, although he may have been... My thesis is only that Kuyper's foundationalism is much more like Reid's than Locke's (or Hume's). Kuyper's epistemology displays striking parallels with Reid's common sense realism. Given the fact that Kuyper is often considered as deeply influenced by German Idealism, this seems a strange and implausible thing to say. Rather than arguing from standard views of Kuyper, I have tried to let the textual facts speak for themselves. And they indicate, to repeat myself once more, that Kuyper is an epistemological foundationalist much in the spirit of Thomas Reid.

5.3.4 Samevatting

Van Woudenberg maak enkele waardevolle opmerkings wat kan help dat my studie duidelik aan sy doel beantwoord. Dit is

• die feit dat Kuyper van 'n Foundationalist epistemologiese denkraamwerk gebruik gemaak het met geloofstandpunte as basisbeginsels;

• die feit dat Kuyper die bestaan van God as basisbeginsel aanvaar; • die feit dat Kuyper nie geglo het dat die mens in staat is om God self te

bewys of self tot kermis aangaande God te kom nie; dit moet deur die Heilige Gees gegee word;

• die feit dat Kuyper geglo het dat die mens in staat is om die werklikheid te ken en te bestudeer; en

• die feit dat Kuyper se Foundationalism in baie opsigte ooreenstem met die Foundationalism van Reid.

'n Bydrae tot die huidige gesprek

Waarmee word ons gelaat?

Met die waarskynlikheid dat die Betrokke Teoloe wat in Hoofstuk vier onder oe geneem is vanuit 'n Kuyperiaanse Foundationalist epistemologiese denkraamwerk arbei. Dit sou baie van die onsekerhede verklaar.

Dit verklaar veral die verskille:

Dit verklaar die feit dat die Betrokke Teoloe duidelik vanuit 'n Foundationalist epistemologiese denkraamwerk arbei wat nie met onbetwyfelbare self- evidente idees in die lyn van Descartes, of idees wat evident is vir die sintuie in die lyn van Locke werk nie. Hulle volg ook nie 'n Reidiaanse Foundationalism wat poog om vanaf 'n stel eerste beginsels as onbetwyfelbare self-evidente basisbeginsels te werk nie. Die Betrokke Teoloe werk vanuit 'n Kuyperiaanse Foundationalist epistemologiese denkraamwerk wat geloofstandpunte as basisbeginsels neem en die bestaan van God as basisbeginsel beskou.

Dit verklaar die feit dat die Betrokke Teoloe hulleself nie as objektiewe wetenskaplikes beskou nie. Subjektiwiteit is hulle sterkpunt. Dit gee hulle 'n staanplek in die wetenskaplike wereld naas die sekulere wetenskappe. Die sekulariste het hulle eie geloofstandpunte en die gelowiges hulle eie, met oorvleueling tussenin. Nie een is die produk van demonstrasie of bewyse nie maar hang af van die subjektiewe geloofsaanvaarding van die wetenskaplike self.

Dit verklaar die feit dat die Betrokke Teoloe nie die rol van die Heilige Gees in teologiebeoefening verskraal nie. Inteendeel, hulle roem hulle in die feit dat

hulle subjektiewe Gees-geleide teoloe is. Dit is 'n sterk punt.

Dit verklaar die feit dat die Betrokke Teoloe nie met godsbewyse of bewyse vir die gesag van die Bybel wou werk nie. Aan die een kant omdat daar nie geglo is dat die mens in staat is om voldoende bewyse te lewer nie, maar aan die ander kant omdat bewyse die Betrokke Teoloe verhoed om die bestaan van God en die Bybel as God se openbaring as basisbeginsels te gebruik. Dan staan die twee basisbeginsels nie meer op eie bene nie, maar word hulle geregverdigde beginsels wat van ander beginsels afhanklik is vir hulle regverdiging. Dit kan nie. So 'n standpunt sou bots met palingenese.

Dit verklaar egter ook die ooreenkomste:

Dit verklaar die feit dat die Betrokke Teoloe eksegese in die praktyk ontmenslik. Met ontmenslik bedoel ek dat die eksegeet se eie kultuur, tydsgewrig, omstandighede en persoonlikheid blote lippediens betoon word in die eksegese van Bybeltekste. Die Betrokke Teoloe se dat die mens 'n aandeel het, dat sy konteks tel, maar dan word dit daar gelaat.

Die ontmensliking is die byproduk van die vernuwing van die Heilige Gees op die denke van die eksegeet. Die eksegeet se voorveronderstellings word miskien in ag geneem in soverre dit palingenese aangaan, maar dan word die klem op die vernuwende werk van die Heilige Gees geplaas en nie die mens self nie. Mens kry die idee dat die eksegeet so bes moontlik moet probeer luister na wat die Heilige Gees se sonder om met die proses in te meng. In die praktyk kan dit dus lyk na 'n positivistiese teologiebeoefening waar die ontmenslikde eksegeet stil luister na 'n feiteboek-Bybel.

Hier vra ons onmiddellik: Maar roem die Betrokke Teoloe hulleself juis nie op die feit dat hulle subjektiewe teoloe is nie? Ja, maar nou moet die onderskeid mooi gemaak word. Die Betrokke Teoloe wil nie in eg Post-moderne styl kennis relativeer deur op die subjektiewe aard van wetenskaplike arbeid klem te le nie. Dis nie 'n geval van jy hetjou onbewysbare voorveronderstellings en ek myne en nou werk ons op gelyke voet elkeen vanuit sy eie paradigma nie. Die Betrokke Teoloe is steeds oortuig dat hulle alleen die regte beskouing beet het en dus oor die ware kennis beskik. Die Betrokke Teoloe gebruik die voorveronderstellings van die eksegeet dus vir 'n ander doel. Subjektiwiteit in die opsig word gebruik om 'n legitieme fondasie te midde van 'n sekulere wereld uit te kerf. Omdat die eksegeet ook nie die bron van die subjektiwiteit is nie, maar dit juis die Heilige Gees is wat sekere geloofstandpunte in die eksegeet inwerk, kry die voorveronderstellings van die eksegeet in terme van sy kultuur, tydgewrig en persoonlikheid self nie veel aandag nie.

Daarbenewens leen 'n Foundationalist epistemologiese denkraamwerk horn daartoe dat daar meermale op ontmenslikde wyse van die basisbeginsels na geregverdigde beginsels gewerk word. Die onkritiese gebruik van 'n Foundationalist epistemologiese denkraamwerk kan in die praktyk op fundamentalistiese teologiebeoefening neerkom. Van Wyk (2002:613) se: 'n

Teoloog wat horn tuisvoel in die geloofstradisie en denklyn van Augustinus- Calvyn-Bavinck, wat algemeen as die "reformatoriese tradisie" bekend staan, sal 'n "hoe visie" van die Skrif daarop nahou. Maar juis in so 'n benadering dreig die gevare van fundamentalisme lewensgroot en sal dit noulettend vermy moet word.

Dit verklaar die feit dat die Betrokke Teoloe die menslike karakter van die Bybel in die praktyk negeer. 'n Werklike erns met die menslike karakter van die Bybel gaan noodwendig vra na die gebruik van buite-Bybelse bronne. Foundationalists behoort nie maklik hiermee verlief te neem nie. Dit weens die feit dat buite-Bybelse bronne vra dat daar buite die fondasie gesoek word na kennis en inligting. Sodoende word daar nie meer op egte Foundationalist wyse slegs op die fondasie verder gewerk nie. Weens die feit dat die Bybel as die Woord van God, waarop die geloof gerig word, as 'n basisbeginsel geneem word, is dit onwaarskynlik dat die hulp van ander denkskole, modelle en teoriee ingeroep sal word by die verstaan van die Bybel. Sodoende geskied eksegese op naiewe wyse weens die feit dat die eksegeet onbewus die teks met 'n ongekontroleerde konstruksie van die sosio-historiese konteks nader.

'n Bydrae tot die huidige gesprek

Dit verklaar die feit dat die Betrokke Teoloe vanuit 'n foutlose Bybel wou werk. Foundationalism vra sterk fondasies. Hoewel die Betrokke Teoloe die gesag van die Bybel afhanklik maak van die selfgetuienis van die Heilige Gees en daarom nie nodig het om aan te toon dat die Bybel foutloos en daarom van God is nie, is die struktuur net so stewig as die fondasie waarop dit gebou is. In die opsig word die invloed van die Princeton-teoloe wat ook deur WJ Snyman aangehaal word, duidelik. 'n Foutlose Bybel sluit nou aan by 'n neiging tot 'n plenere verbale inspirasieteorie. Die Woord van God is immers foutloos omdat dit woordeliks gemspireer is.