Dit officiële bezoek is uitvoerig door zowel de Nederlandse uit Duitse pers besproken. Net zoals bij de voorgaande bezoeken in de jaren negentig was de berichtgeving bij dit bezoek meer opiniërend en gekleurd. De Nederlandse dagbladen citeerden de Duitse kranten en
berichtten dat de Duitse media erg lovend waren over het optreden van Kohl in Nederland.251
De Nederlandse en Duitse dagbladen gaven (deels) de speech van Kohl bij de Erasmus Universiteit in Rotterdam weer. Alle kranten waren positief over de manier waarop Kohl zijn speech bracht, als ook over de inhoud van deze speech. In de berichtgeving over het bezoek van Kohl lag de nadruk op drie onderwerpen; de Tweede Wereldoorlog, de Nederlands-Duitse betrekkingen en Europa. Kohl werd bij deze drie onderwerpen regelmatig geciteerd en zijn visie hierop werd weergegeven. Opvallend was dat het in de berichtgeving leek alsof de Nederlands-Duitse betrekkingen altijd al slecht waren, terwijl in de jaren tachtig en zelfs ook in 1993 de betrekkingen goed genoemd werden. Een aantal kranten benoemden wel dat de betrekkingen op politiek en economisch gebied al jaren sterk waren, maar dat de Duitse en Nederlandse bevolking onderling weinig met elkaar op hadden. Een aantal Nederlandse, maar ook de Duitse kranten blikten terug naar 1979 en bespraken de groei die Kohl had doorgemaakt. Ook werd over Kohl persoonlijk nog geschreven, wat een groot contrast was met de berichtgeving in jaren tachtig aangezien die bezoeken zakelijk beschreven werden. Henk Raijer van die Tageszeitung gaf aan dat het bezoek van Kohl aan Nederland in de
maand mei voor ‘Gemischte Gefühle’ zorgde onder de Nederlandse bevolking.252
Allereerst zou Kohl het bevrijdingsfeest bijwonen, maar dit werd twee weken verschoven. Raijer schreef
dat geen Europees volk in Nederland ongeliefder was dan de Duitsers.253 Ook de auteur van
de Frankfurter Allgemeine Zeitung berichtte dat het voor Duitsland moeilijk was om weer goede betrekkingen met Nederland te krijgen na de Tweede Wereldoorlog. Hoewel de landen
250 ‘Ministerpräsident Kok: Besuch Kohls hat Verhältnis‘, DPA-Meldung 23.05.1995, Konrad Adenauer Stiftung; bas472 2 pl 379 vvvb dpa 0532.
251 ‘Duitse media zijn lovend over bezoek Helmut Kohl’, Trouw 24 mei 1995. 252
Geciteerd in: Henk Raijer, ‘Gemischte Gefühle’, Die Tageszeitung 23 mei 1995.
253
54
op economisch en Europees gebied goed bij elkaar aansloten was er een discrepantie tussen
de Nederlandse en Duitse bevolking.254 Volgens Siggi Weidemann van de Süddeutsche
Zeitung was de Nederlandse bevolking nuchter, maar als het om de Duitsers ging irrationeel en kwam de oorlog keer op keer terug.255 Herbert Kremp van Die Welt gaf aan dat de Nederlanders zich als weerloze slachtoffers van de Duitse oorlogspolitiek voelden en mede daardoor konden zij het verleden maar moeilijk achter zich laten. Hij gaf aan dat Kohl met
zijn bezoek de bitterheid van de Nederlanders over de Duitsers zou wegnemen.256 Hoewel alle
Duitse kranten dit verleden benoemden, gaven zij wel aan dat Kohl met zijn bezoek en indrukwekkende speech een stap in de goede richting had gezet wat betreft de Nederlands- Duitse betrekkingen op maatschappelijk niveau.
Waar bij de Duitse dagbladen de nadruk lag op hoe gevoelig de Duitse bezetting nog was voor de Nederlandse bevolking, berichtten de Nederlandse kranten vooral hoe Kohl de Duitse
bezetting en het bombardement afkeurde en zelfs een ‘criminele daad’ noemde.257
Henny de Lange van dagblad Trouw schreef een artikel over een vrouw die concentratiekamp Ravensbrück overleefde en bij de kranslegging van Kohl bij het monument van Zadkine aanwezig was. In dit artikel kwam duidelijk naar voren dat de vrouw geen moeite had met de het bezoek van Kohl.258 Wel klonk door in de Nederlandse artikelen dat zij tevreden waren over hoe Kohl over de bezetting sprak en dat hij het onderwerp niet uit de weg ging. Het opvallende was dat geen enkel Nederlands artikel aangaf dat de verbittering over de Tweede Wereldoorlog lang aanhield. Of dat Nederland als enige land in Europa nog zoveel moeite had
met de oorlog.259 Het laatste kwam namelijk wel duidelijk naar voren in de Duitse dagbladen.
De Nederlandse kranten keken niet kritisch naar het eigen land, terwijl de Duitse dagbladen niet anders deden. Ook volgens Ernst Levy van de Frankfurter Allgemeine Zeitung was de Nederlandse pers niet helemaal onschuldig aan het feit dat de Nederlanders Duitsland
wantrouwden.260 Het opvallende van deze Nederlandse, niet kritische, berichtgeving is dat bij
254 g-n.’Deutsche und Niederländer’, Frankfurter Allgemeine Zeitung 23 mei 1995.
255 Siggi Weidemann, ‘Kohl kam, sprach- und zerbrach kein Porzellan’, Süddeutsche Zeitung 24 mei 1995.
256 Herbert Kremp, ‘Blick nach vorn’, Die Welt 23 mei 1995. 257
Guido van de Kreeke, ‘Bondskanselier legt krans in Rotterdam’, De Telegraaf 23 mei 1995.
258 Henny de Lange, ‘Ik ben hier om te vergeven, laat me er nu door’, Trouw 23 mei 1995. 259 Henk Raijer, ‘Gemischte Gefühle’, Die Tageszeitung 23 mei 1995.
260
Ernst Levy, ‘Zeichen der Hoffnung für die deutsch-niederländischen beziehungen’, Frankfurter Allgemeine Zeitung 23 mei 1995.
55
het bezoek van Kohl in januari 1995 wel een kritische noot te lezen was. Daar gaven NRC Handelsblad en Trouw aan dat het eens afgelopen moest zijn met de haat jegens Duitsland.
De eerste dag van het bezoek van Kohl aan Nederland stond in het teken van de Tweede Wereldoorlog. De kranslegging bij het monument van Zadkine door Kohl was volgens de auteur van een artikel in de SZ een teken van schuld en boetedoening. Maar het was ook een teken van een hoopvol begin van een verbetering van de Nederlands-Duitse betrekkingen. Dit
bezoek zette een streep onder het historische verleden.261 Ook Weidemann van de SZ gaf aan
dat Kohls optreden en speech een weg naar verzoening waren en de Nederlands-Duitse
betrekkingen verbeterden.262 Een auteur in de FAZ schreef: ‘Kohl tat gut daran, dies chronisch
gewordene Nichtverhältnis der beiden Völker als eine politische Aufgabe zu entdecken und direkt anzugehen’.263
Niet alleen Duitse dagbladen schreven over een verbetering van de Nederlands-Duitse betrekkingen door het optreden van Kohl. De Telegraaf kopte bovenaan een artikel van Guido
van de Kreeke: ‘Duits-Nederlandse relatie verbeterd’.264 De auteurs van de Duitse dagbladen
gaven zelf aan dat het bezoek en het optreden van Kohl de betrekkingen tussen Nederland en Duitsland verbeterden. Terwijl de Nederlandse dagbladen de positieve woorden over de Nederlands-Duitse betrekkingen van premier Kok en bondskanselier Kohl alleen citeerden. Kees Versteegh van NRC Handelsblad citeerde wel verschillende Nederlandse politici om aan te geven hoe zij dachten over een verbetering van de Nederlands-Duitse betrekkingen door dit bezoek, zoals VVD’er Weisglas: “Kok maakt op een goede manier een nieuwe start, en Kohl is daar op constructieve wijze op in gegaan.”265
De auteur van Trouw verwees in zijn stuk naar Duitse dagbladen die aangaven dat de Nederlands-Duitse betrekkingen door dit bezoek
verbeterd waren.266 Willem Beusekamp van de Volkskrant haalde ook de Duitse pers aan en
schreef dat zij begrip hadden voor de Nederlandse achterdocht.267 Het opvallende bij de berichtgeving over de Nederlands-Duitse verhoudingen was dat de Nederlandse auteurs geen
261 Kohl bedauert deutsche Besetzung der Niederlande, “Bombenangriff auf Rotterdam war verbrecherisch”’,
Süddeutsche Zeitung 23 mei 1995.
262 Siggi Weidemann, ‘Kohl kam, sprach- und zerbrach kein Porzellan’, Süddeutsche Zeitung 24 mei 1995.
263
Geciteerd in: g-n.’Deutsche und Niederländer’, Frankfurter Allgemeine Zeitung 23 mei 1995.
264 Geciteerd in: Guido van de Kreeke, ‘Duits-Nederlandse relatie verbeterd’, De Telegraaf 24 mei 1995. 265 Geciteerd in: Kees Versteegh, ‘Het bezoek van Kohl is ‘heel bijzonder’, NRC Handelsblad 23 mei 1995. 266
‘Duitse media zijn lovend over bezoek Helmut Kohl’, Trouw 24 mei 1995.
267
56
standpunt innamen en in dat opzicht feitelijker berichtten dan de Duitse auteurs die wel stelling namen in deze kwestie.
Over Kohls optreden tijdens het bezoek in Nederland en zijn politiek en persoonlijk handelen, namen zowel Nederlandse als Duitse dagbladen een standpunt in. De kranten spraken vol lof over Kohls speech en zijn handelen tijdens het bezoek. Volgens Weidemann van de SZ straalde Kohl eerlijkheid uit en was hij niet bang om zijn emoties te laten zien. Zijn overtuiging werd in Nederland goed ontvangen.268 Levy van de FAZ gaf juist aan dat Kohl niet hoefde te rekenen op beleefdheden van de Nederlandse dagbladen. Hieruit bleek dat Levy dacht dat Kohl in Nederland nog niet zo’n grote populariteit genoot, ondanks Kohl toch de eerste bondskanselier was die op deze manier stilstond bij de Duitse bezetting in
Nederland.269 Ook de Bild sprak vol lof over Kohl. Mainhardt Graf Nayhauß kopte: ‘Kohl und
die Holländer: Aus Pfiffen wurde freundlichen Applaus’.270
Hiermee trok de auteur de vergelijking met Kohls tv-optreden in 1979 waar hij uitgejoeld werd. Zestien jaar later kon Kohl wel rekenen op applaus. Graf Nayhauß gaf aan dat het bezoek van Kohl aan Nederland niet alleen goed verliep omdat er tijd verstreken was sinds de Tweede Wereldoorlog, dit had
ook te maken met het veranderende imago van de bondskanselier in het buitenland.271
Ook de Nederlandse kranten spraken over een verandering van imago bij de bondskanselier. Een auteur van de Volkskrant blikte terug op de tv-uitzending in 1979 en de soms wat moeilijke relatie tussen Nederland en Helmut Kohl. Hij schreef: ‘meer nog dan de betrekkingen tussen de twee landen als zodanig heeft de relatie tussen Helmut Kohl en de
Nederlanders vaak een moeizaam karakter gehad’.272
Kohl had in 1979 een slechte ervaring met het Nederlandse volk, maar ook andersom schrokken de Nederlanders soms van de uitspraken van de Duitse bondskanselier. Kohl werd door de auteur omschreven als ‘een olifant in de porseleinkast… Dat imago heeft de geroutineerde staatsman en overtuigde
Europeaan Kohl tijdens dit bezoek weten te doorbreken’.273
Ook Pekelder gaf aan dat Kohl
268 Siggi Weidemann, ‘Kohl kam, sprach- und zerbrach kein Porzellan’, Süddeutsche Zeitung 24 mei 1995.
269 Ernst Levy, ‘Zeichen der Hoffnung für die deutsch-niederländischen beziehungen’, Frankfurter Allgemeine
Zeitung 23 mei 1995.
270 Geciteerd in: Mainhardt Graf Nayhauß, ‘Kohl und die Holländer: Aus Pfiffen wurde freundlichen Applaus’,
Bild 23 mei 1995.
271 Mainhardt Graf Nayhauß, ‘Kohl und die Holländer: Aus Pfiffen wurde freundlichen Applaus’, Bild 23 mei
1995.
272
Geciteerd in: ‘Het gebaar van Kohl’, de Volkskrant 23 mei 1995.
273
57
het imago van ‘olifant in een porseleinkast’ van zich afschudde. De bezoeken in 1995 hadden
een goede uitwerking op de Nederlands-Duitse betrekkingen.274 Dat blijkt ook uit de
berichtgeving in zowel Nederlandse als Duitse dagbladen.
Bron: Horst Haitzinger, Berliner Zeitung 23 mei 1995 in: Jacco Pekelder, Nieuw Nabuurschap: Nederland en Duitsland na de val van de muur (Amsterdam 2014) aldaar 15.
Een ander artikel in de Volkskrant van Ewoud Nysingh ging meer in op de persoonlijkheid van Kohl. Nysingh schreef over de bondskanselier: ‘Kohl was na Rotterdam de staatsman, die zich niet bezighoudt met details. Hij wilde filosoferen over zijn Europese droom, zijn strijd tegen de eurosclerose. Herinneringen ophalen aan zijn oorlogsjeugd in Ludwigshafen’.275 Daarbij gaf Nysingh aan dat Kohl de voorkeur gaf aan personen van een wat simpelere afkomst. Van Mierlo maakte een vergelijking met het verleden. Hij gaf aan enthousiast te zijn over hoe de bondskanselier zijn ‘diepere gedachten’ verwoorde, terwijl hij eerst niet zoveel op
had met Kohl als oppositieleider.276 Nysingh trok ook de vergelijking met het imago van Kohl
aan het begin van zijn carrière. Hij citeerde PvdA-lid Van Traa: “Kohl was vroeger geen
‘goede’ Duitser. Het verschil tussen ‘goede’ en ‘foute’ Duitsers is nu weg.”277
Hierin klonk wel door dat Kohl wellicht niet zo zeer veranderde, maar dat Duitsland vooral een ontwikkeling doormaakte. Versteegh van NRC Handelsblad schreef, met een kleine
sarcastische ondertoon, hoe zowel het publiek als Nederlandse politici Kohl adoreerden.278 De
274
Pekelder, Nieuw Nabuurschap, 15.
275 Geciteerd in: Ewoud Nysingh, ‘Kohl is nu een gemakkelijke gesprekspartner’, de Volkskrant 24 mei 1995. 276 Geciteerd in: Ewoud Nysingh, ‘Kohl is nu een gemakkelijke gesprekspartner’, de Volkskrant 24 mei 1995. 277
Geciteerd in: Ewoud Nysingh, ‘Kohl is nu een gemakkelijke gesprekspartner’, de Volkskrant 24 mei 1995.
278
58
auteur van Trouw citeerde Duitse dagbladen om aan te geven hoe positief zij waren over Kohl. Volgens hem waren de Duitse kranten wellicht zelfs verbaasd over het goede optreden van hun bondskanselier.279
Zowel de Nederlandse als Duitse kranten waren positief over het officiële bezoek van bondskanselier Kohl aan Nederland. De Duitse kranten blikten terug op het oorlogsverleden en gaven aan dat de Duitse bezetting voor de Nederlanders nog erg gevoelig lag. De Nederlandse dagbladen waren op hun beurt positief over Kohls omgang met dit verleden tijdens het bezoek. Opmerkelijk bij de Nederlandse berichtgeving was dat geen enkele auteur vraagtekens zette bij het feit dat de Nederlanders, als enige bevolking in Europa, nog zoveel
moeite hadden met de bezetting, waardoor het invloed had op de betrekkingen.280 De
Nederlandse en Duitse dagbladen schreven beiden over een positief effect van dit bezoek op de Nederlands-Duitse betrekkingen. De Duitse auteurs waren op dit punt gekleurder dan de Nederlandse auteurs, aangezien de Nederlandse dagbladen alleen citaten weergaven, maar zelf geen stelling namen. Op het gebied van Kohl en zijn politiek en persoonlijk handelen, waren zowel de Nederlandse als Duitse dagbladen gekleurder. Verschillende dagbladen trokken een vergelijking met Kohls optreden in het verleden en spraken over een positieve ontwikkeling. Kohl was in de ogen van de Nederlanders een staatsman geworden van formaat en werd bejubeld om zijn Europese inzichten.281 Vanaf 1993 was de berichtgeving over de bondskanselier al positief, maar bij dit bezoek was de berichtgeving een en al lof. Daarbij had Kohl een groot aandeel in het verbeteren van de Nederlands-Duitse betrekkingen.
Het grote verschil in berichtgeving tussen Nederlandse en Duitse kranten, was dat wanneer het op Nederland aankwam de Nederlandse auteurs vooral zakelijk berichtten over het bezoek en daardoor niet of nauwelijks een standpunt innamen, terwijl de Duitse dagbladen het wel aandurfden om kritisch naar het eigen land te kijken. Als het vervolgens aankwam op het optreden van Kohl of zijn persoonlijkheid werd door Nederlandse dagbladen uitvoerig en gekleurd verslag gedaan. Een ander opmerkelijk feit was dat zowel de Nederlandse als Duitse dagbladen de inhoud van de speech van Kohl beschreven alsof het heel vernieuwend was.
279 ‘Duitse media zijn lovend over bezoek Helmut Kohl’, Trouw 24 mei 1995.
280
Henk Raijer, ‘Gemischte Gefühle’, Die Tageszeitung 23 mei 1995.
281
59
Maar in januari 1995 sprak Kohl ook al over het verleden en dat mensen daar niet in moesten blijven hangen.282
7.2 1997
Bij het officiële bezoek van Kohl in mei 1995 was de berichtgeving in de Nederlandse en Duitse dagbladen uitvoerig. Op donderdag 13 maart 1997 bracht Kohl wederom een kort bezoek aan Nederland. In tegenstelling tot het bezoek in mei 1995 publiceerde alleen De Telegraaf een artikel over dit bezoek. Premier Kok was in maart 1997 voorzitter van de Europese Unie en had in die hoedanigheid bondskanselier Kohl uitgenodigd om de situatie en een eventuele expeditie naar Albanië te bespreken. De auteur van het artikel, Guido van de Kreeke, beschreef alleen de inhoud van het bezoek. Hij gaf aan dat Kohl tegen het sturen van soldaten naar Albanië was, maar dat de situatie snel besproken moest worden door de
Veiligheidsraad van de Verenigde Naties.283
Opvallend is ‘het grote contrast’ tussen het bezoek in mei 1995 en maart 1997. In 1995 hadden zowel Nederland als Duitsland de prioriteit om de bilaterale betrekkingen te verbeteren. Bij de berichtgeving over het bezoek in 1997 lijkt het alsof dit klusje geklaard was. Er werd geen aandacht gegeven aan de betrekkingen of aan Kohl. Wellicht kwam dit doordat het bezoek geen publiekelijk karakter had. Het bezoek van bondskanselier Kohl aan het CDA-congres in 1989 kreeg meer aandacht dan dit bezoek. Terwijl de inhoud er politiek gezien minder toe deed.
282 Positives Echo aus Kohl-Besuch in den Niederlanden, DPA-Meldung 25.01.1995, Konrad Adenauer Stiftung;
bas291 3 pl 250 vvvb dpa 0292.
283
60
8 Conclusie
In deze scriptie is onderzoek gedaan naar de berichtgeving over de bezoeken die Helmut Kohl in de periode van 1979 tot 1998 aan Nederland bracht. Kohl had zijn eerste ervaring met een Nederlands publiek op 22 februari 1979 tijdens de televisie-uitzending Bürger fragen – Politiker Antworten. Het publiek in deze uitzending stond kritisch tegenover Duitsland en Kohl, mede omdat zij de Tweede Wereldoorlog nog niet vergeten waren, maar ook omdat zij het op bepaalde politieke punten niet eens waren. Helmut Kohl was van de generatie die de oorlog wel bewust had meegemaakt, maar door zijn jonge leeftijd daarin geen actieve rol speelde. Hij was in de ogen van de progressieve Nederlanders de typische, conservatieve Duitser.284
In Duitsland zorgde deze uitzending voor veel ophef. De kranten stonden vol met artikelen over ‘het schandaal’ en de Nederlands-Duitse betrekkingen. Volgens de Duitse kranten waren de Nederlanders de Tweede Wereldoorlog nog lang niet vergeten. De berichtgeving was emotioneel en uitvoerig. CDU-leider Kohl was het vuur aan het schenen gelegd, maar dit had uiteindelijk in Duitsland voor hem een gunstige uitwerking. De kranten waren positief over zijn optreden en de manier waarop hij zich tegen de Nederlanders had geweerd. De Nederlandse kranten waren wat minder uitvoerig in hun berichtgeving. Zij reageerden vooral op de Duitse pers. Ook waren de Nederlandse kranten niet uitgesproken positief, maar eerder negatief over Kohl zelf. Ondanks het verschil in berichtgeving waren Nederlandse en Duitse kranten het eens dat de Nederlandse vragenstellers niet representatief waren voor het Nederlandse volk. Opvallend was ook de wisselwerking tussen de Nederlandse en Duitse dagbladen. Het effect van deze wisselwerking was dat de Nederlandse kranten reageerden op de ophef in Duitsland, maar zelf in eerste instantie niet in gaten hadden hoeveel beroering de televisie-uitzending teweeg bracht.
Drie jaar na ‘het schandaal’ bezocht Kohl opnieuw als CDU-leider Nederland. Een groter contrast was nauwelijks mogelijk, aangezien geen enkele Duitse krant aandacht besteedde aan dit bezoek. Alleen het Nederlandse dagblad de Volkskrant berichtte dat Kohl een uur had
284
61
moeten wachten op de Nederlandse premier Van Agt.285 Dit bezoek had geen publiekelijk karakter en werd dus grotendeels genegeerd. In 1987 was dat een ander verhaal. Kohl was inmiddels bondskanselier en hij bracht voor de eerste keer een officieel bezoek aan Nederland. Zowel de Nederlandse als Duitse kranten besteedden aandacht aan een aantal Europese zaken die werden besproken tijdens het bezoek. Ook werden de goede Nederlands- Duitse betrekkingen vaak genoemd. Over Helmut Kohl persoonlijk schreven de kranten nauwelijks iets. In 1989 bracht Kohl een bezoek aan het CDA-congres. De Duitse kranten negeerden dit, maar de Nederlandse kranten hadden wel wat aandacht voor het bezoek van de bondskanselier. De kranten berichtten neutraal en een enkele keer positief over Kohl.
Waar in 1979 de berichtgeving in Duitse kranten uitvoerig en emotioneel was, werden de