Kalverhouderijcluster 1 Kalverhouderij

De vleeskalverhouderij in Nederland is als gespecialiseerde vorm van veehouderij min of meer ontstaan in de jaren vijftig en zestig op de Veluwe (NVvK, 2005). De vleeskalver- houderij is ook momenteel nog voor een groot deel terug te vinden in Gelderland: ongeveer de helft van de gespecialiseerde vleeskalverbedrijven in Nederland bevindt zich in Gelder- land (Kootwijkerbroek), daarnaast in Overijssel met bijna 15%. Van het aantal vleeskalve-

ren in Nederland komt ongeveer 45% voor in Gelderland en 15% in Overijssel (tabel 2.2). De toename van het aantal bedrijven in Overijssel kan mede worden verklaard door de overgang van vleesstierenhouders (zie overige graasdieren) naar het houden van (ro- sé)vleeskalveren.

De vleeskalverhouderij is de afgelopen jaren een groeiende bedrijfstak gebleken (ta- bel 2.2). Begin 2006 zijn echter voor het eerst vleeskalverplaatsen door Van Drie afgesto- ten (Agrarisch Dagblad, 25 februari). Als aanvulling op het krimpende aanbod vanuit de Nederlandse melkveehouderij worden jonge kalveren ingevoerd uit verschillende andere EU-landen, waaronder Polen, om in Nederland verder tot waarde te worden gebracht (on- geveer 50%). De productie op de primaire bedrijven vindt voornamelijk plaats op basis van contracten, die met integraties worden afgesloten. In de contracten is vastgelegd dat de in- tegratie de houderijen voorziet van nuchtere kalveren en kalvermelkpoeder en dat de hou- derijen - tegen een vergoeding - de kalveren mesten en leveren aan de slachterijen uit de integratie.

De kalverhouderijbedrijven hebben zich in de afgelopen jaren aangepast wat betreft de welzijnseisen door over te gaan op groepshuisvesting. Hierbij is Nederland eerder om- geschakeld dan andere Europese landen, waarbij de op basis van EU-besluiten verplichte groepshuisvesting, vooral in Italië, een deel van de productiecapaciteit is afgebouwd.

De afgelopen tien jaar is het aantal vleeskalverbedrijven toegenomen, zelfs verdub- beld, in Overijssel, terwijl het met ruim 10% daalde in Gelderland bij een vrijwel gelijk gebleven aantal in Nederland (tabel 4.3, dat de blanke vleeskalverhouderij weergeeft). Hierbij heeft de MKZ-uitbraak in 2001, die vooral Gelderland trof, ook tijdelijk invloed gehad, naast dat lokaal de milieugebruiksruimte op is geraakt.

De gemiddelde bedrijfsomvang van de bedrijven in beide provincies is vrijwel gelijk en weinig kleiner dan die gemiddeld in Nederland. Gelderland heeft relatief weinig grote vleeskalverbedrijven. Mogelijk samenhangend daarmee is ook de opvolgingsanimo er wat lager. Het overigens in de gehele vleeskalverhouderij lage opvolgingspercentage doet ver- moeden dat er de komende jaren veel bedrijven zullen worden beëindigd. Hiernaast zullen overigens weer nieuwe bedrijven ontstaan.

Kalverhouderij en reconstructie

Meer structureel is de invloed van milieubeleid (met betrekking tot ammoniak en stank) en planologische beleid, dat beperkingen oplegt aan de bedrijven, vanwege hun grote milieu- belasting. Lokaal is de beschikbare milieu-gebruiksruimte benut, zoals het gebied rond Kootwijkerbroek en Elspeet/Uddel, dat is ingesloten tussen natuurgebieden (vogel- en ha- bitatgebieden). Veel bedrijven liggen hier binnen 250 m. van de EHS of zelfs er in, geen enkelbedrijf in deze zone ligt verder dan 500 meter van de EHS. Zie kaart 6 in combinatie met kaart 2. De reconstructie moet voor deze bedrijven oplossingen vinden. Een andere concentratie ligt in de Gelderse Vallei, reeds in de LOG's (kaart 6 in combinatie met kaart 3).

Tabel 4.3 Ontwikkeling vleeskalverenbedrijven in Overijssel en Gelderland

Overijssel Gelderland Nederland

1994 2000 2004 1994 2000 2004 1994 2000 2004

Areaal op vleeskalverenbedrijven (ha) 260 417 469 1.230 1.204 995 2.664 2.885 3.006

Idem in % van totaal 0,1 0,2 0,2 0,5 0,5 0,4 0,1 0,0 0,2

Aantal nge op vleeskalverenbedrijven 3.154 7.351 11.620 22.427 37.151 42.650 43.610 77.113 93.284

Idem in % van totaal 0,5 1,1 2,0 2,3 3,7 4,9 0,6 1,0 1,3

Aantal nge per vleeskalverenbedrijf 38 54 73 35 56 74 37 60 80

Aantal ha per vleeskalverenbedrijf 3 3 3 2 2 2 2 2 3

Aantal vleeskalveren op vleeskalverenbedrijven 37.073 55.792 74.187 256.072 291.224 285.638 499.024 598.585 616.580

Aantal vleeskalveren per vleeskalverenbedrijf 447 407 464 394 437 493 427 467 531

Aantal vleeskalverenbedrijven 83 137 160 650 667 579 1.168 1.281 1.161

Aantal bedrijven naar grootteklasse:

3 - 50 nge 61 80 68 519 361 221 893 637 422

50 - 100 nge 18 42 47 117 236 220 242 483 408

100 - 150 nge 2 12 32 8 48 103 20 114 226

> 150 nge 2 3 13 6 22 35 13 47 105

Vleeskalverenbedrijven met bedrijfshoofd>50 jr (%) 46 39 47 43 49 45 41 48 45

Vleekalverenbedrijven met opvolging (%) 47 43 31 30 32 32

Vleeskalverenbedrijven met verbreding (%) a) 30 23 25

a) 2003.

4.2.2 Keten rondom de kalverhouderij

De bedrijfstak is sterk op export gericht; 95% van het Nederlandse kalfsvlees wordt geëx- porteerd en voornamelijk op de Italiaanse, Franse en Duitse markten afgezet. De kalversec- tor wordt gedomineerd door enkele grote ketenintegraties: de Van Drie Group, Alpuro Groep, Denkavit/Denkaveal en de Pali Groep. De eerste twee zijn sterk in regio Oost ver- tegenwoordigd (zie kaart 5, waarin overigens ook de varkensslachterijen en runderslachte- rijen zijn opgenomen). In deze groepen zijn houderijen, kalvermelk-poederproducenten en slachterijen opgenomen. Slachterijen vervullen een regiefunctie. De kalverslachterijen zijn voorlopers als het gaat om tracking and tracing systemen.

De Pali Groep handelt in vee en produceert kalfsvlees vanuit het zuiden van Neder- land. Denkavit heeft de basis voor activiteiten meer in het Noorden liggen. In regio Oost ligt de kern van de activiteiten van de Van Drie Group (hoofdkantoor in Apeldoorn, zie kader) en van de Alpuro Group (bestaande uit de ESA slachterij in Apeldoorn, Alpuro kal- vervoeding en Peter's Farm).

Integratie en concentratie in de kalfsvleessector: Van Drie Group als voorbeeld

De Van Drie Group is wereldmarktleider in kalfsvlees. In Nederland neemt het bedrijf ruim 60% van het aantal slachtingen voor zijn rekening. Van oudsher een familiebedrijf, is het uitgegroeid tot een keteninte- gratie. Behalve over 1000 houderijen, beschikt het bedrijf over drie kalvermelkpoederproducenten (Navobi, Ermelo; Tentego, Mijdrecht en Schils, Sittard), drie slachterijen (T. Boer & Zonen, Nieuwerkerk a/d IJssel; Ekro, Apeldoorn en KSA, Aalten), een huidenverwerkerij (Oukro, Apeldoorn) en een voorlichtings- en promotieorganisatie (v3PK). Verder beschikt zij over productiefaciliteiten in Frankrijk (Sobeval). De Van Drie Groep realiseert meer dan de helft van de Nederlandse kalvermelkproductie, die in totaal ongeveer 700.000 ton bedraagt en waarvan ruim een derde wordt geëxporteerd. Verder slacht zij rond de 1 miljoen kalveren, en voorziet zij in ongeveer 20% van de Europese behoefte. De omzet van de Van Drie Group is circa 1 miljard euro en er zijn ruim 1.250 medewerkers in dienst.

Bron: LEB 2005

4.2.3 Perspectieven voor het kalverhouderijcluster

De perspectieven van de sector lijken vrij gunstig te zijn. In een koopkrachtige markt lijkt er redelijk veel vraag voor het product, vooral buiten Nederland. Binnen Nederland is de afzet vooral buitenhuishoudelijk. Bij de afzet op de buitenlandse markten zijn de Europese afspraken over de definities van kalfsvlees (maximumgewicht en leeftijd) van belang. In Zuid- en Oost-Europa, Brazilië en Azië zal de kalfsvleesproductie toenemen.

Anders dan bij de andere intensieve sectoren is de kalversector afhankelijk van de ontwikkelingen in de rundvleesordening van het GLB. Bij een eventuele ontkoppeling van de bestaande Europese slachtpremieF

1

van het houden van dieren, mag verwacht worden dat de productie afneemt en dat de hierdoor de prijzen af-boerderij verbeteren. Een en ander zou per saldo niet ongunstig te zijn voor de Nederlandse vleeskalverhouderij (De Bont et al., 2003). Hoewel de sector voor een groot deel al afhankelijk is van nuchtere kalveren uit

het buitenland, maakt het aandeel van de aanvoer vanuit Nederland wel verschil uit voor de kostprijs.

Het nieuwe mestbeleid beperkt de mate waarin dierlijke mest aangewend kan wor- den, vooral door de druk van de eis van fosfaatevenwichtsbemesting per 2015. Hierdoor zullen mestoverschotten toenemen en de kosten voor de mestafzet hoger worden. Bij de concurrentie op de mestmarkt zal de melkveehouderij het vermoedelijk winnen van de in- tensieve veehouderij. Als de mestwet onvoldoende zou zijn om de doelstellingen van de Kader Richtlijn Water te realiseren, zijn extra maatregelen nodig.

Daarnaast moet de intensieve veehouderij de ammoniak uitstoot verminderen op alle bedrijven in verwevingsgebieden. Door goedkoper wordende technieken zal dit een minder groot probleem zijn voor de bedrijven dan het mestbeleid.

De ketenintegraties zijn inmiddels overgeschakeld naar groepshuisvesting.

Sterkten Zwakten

Regiospecifiek:

- Ketenregie in zeer sterke ketenintegratie; - Slachterijen/uitsnijderijen zijn marktgericht

en koplopers in tracking en tracing;

- Kalverhouderij loopt voorop in EU wat be- treft dierenwelzijn (groepshuisvesting; - De aanwezige concentratie van bestaande

bedrijven

- Collectieve (maar dure) oplossingen ten be- hoeve van mineralenwetgeving door kalver- gierinstallatie op de Veluwe. (Elders: afzet van mest)

Regiospecifiek:

- Er gelden beperkingen door ruimtelijke orde- ning en milieuwetgeving. Ook beperkingen t.a.v. milieuruimte binnen LOG's.

- Afhankelijkheid van kalveroverschotten el- ders in Europa (en ontwikkelingen van vee- transport voorschriften);

- Gevaar voor regio besmetting in geval van dierziekten door hoge veedichtheid, menging met andere diersoorten

- Kwetsbare combinatie met toerisme

- Houderijen kunnen uitwijken naar noorden. Of in noorden worden bedrijven gestart.

Figuur 4.1 Sterkten en zwakten in het kalverhouderijcluster

Ontwikkelingen in het cluster

Al met al betekent dat in de vleeskalverhouderij de daling van het aantal bedrijven laag zal kunnen zijn, mogelijk maar 0,5% per jaar (Silvis en De Bont, 2005). Dit is wel afhankelijk van de mogelijkheid om uit te breiden en de mogelijkheid van (her)vestiging van bedrijven in reconstructiegebieden. Zijn er geen mogelijkheden, dan zullen bedrijven zich vanuit re- gio Oost verder naar bijvoorbeeld het noorden verplaatsen.

Gelet op de sterke concentratie van het vleeskalverhouderijcluster in Gelderland, mag er vanuit worden gegaan dat de betreffende vleesverwerkende ondernemingen voorlo- pig een belangrijk deel van hun activiteiten in het gebied willen blijven voortzetten. Hoe- wel bedrijven laten weten bij verdere daling van Nederlandse aanvoer van nuchtere kalveren aangegeven voor de productie te zullen wijken naar locaties buiten Nederland (Van Drie Groep, Agrarische Dagblad, 25 februari).

4.3 Varkenshouderijcluster