Van 1 juli tot en met 31 december 2016 zijn er 532 mensen in contact geweest met de
afdeling Advies. Van deze adviesverzoeken heeft de afdeling Advies 70 zaken aangemerkt als klokkenluiderszaak en van 183 zaken is nog niet bekend of deze klokkenluiderswaardig zijn. Er zijn 65 klokkenluiders, dus 5 personen hebben geen melding gedaan. Hiervan geven 3 klokkenluiders aan niet te zijn benadeeld en van 12 klokkenluiders is dit onbekend. De resterende 50 klokkenluiders geven aan negatieve gevolgen te hebben ervaren als gevolg van de melding. Eind 2016 zijn 28 zaken gesloten. In een aantal gevallen door terugtrekking van de klokkenluider. Eind 2016 is het Huis bezig met de voortgang van 42 meldingen.
4.4.2 Afdeling Onderzoek209
Van 1 juli tot en met 31 december 2016 heeft de afdeling Onderzoek 12 verzoeken ontvangen, waarvan 2 inzake een misstand, 8 bejegeningsverzoeken en bij 2 ging het en om misstand en om een bejegeningsverzoek. Van deze verzoeken zijn er 4 ontvankelijk verklaard, 6 behoeven nog aanvullende informatie om ontvankelijkheid/bevoegdheid vast te kunnen stellen en de overige 2 voldoen niet aan de wettelijke eisen.
205 Kamerstukken II 2012/13, 33258, 7 pagina 18; Ktr. Rotterdam 8 april 2014, ECLI:NL:RBROT:2014:2730, tweede ontbindingsverzoek toegewezen, omdat het ook niet meer in zijn belang is art. 7:671b lid 6 sub b BW 206 Artikel 213 en 260 Wetboek van Strafvordering
207 Rb. Utrecht 23 november 2012; LJN BY4036; ECLI:NL:RBUTR:2012:BY4036 208 Jaarverslag 2016 Huis voor klokkenluiders hoofdstuk 2
34 4.4.3 Afdeling Kennis & Preventie210
Deze afdeling heeft publicaties met praktische tips ontwikkeld. Aangezien in het begin de meeste vragen over de verplichte klokkenluidersregeling gingen, heeft deze afdeling een
brochure ‘integriteit in de praktijk: ‘De meldregeling’ gepubliceerd. In het eerste half jaar is de afdeling Kennis & Preventie 300 keer per email of telefoon
benaderd door werkgevers met individuele vragen inzake professionalisering en
integriteitmanagement. Voorts heeft deze afdelingen lezingen en presentaties gehouden om kennis en ervaringen met vakgenoten te kunnen delen. Tenslotte heeft deze afdeling als kennisinstituut de taak bij te dragen aan preventie. Daartoe verzamelt de afdeling nationale en internationale inzichten en voeren ze onderzoeken uit inzake integriteitsbevordering en klokkenluiden.
4.4.4 Resultaten op een rijtje
• Aantal verzoeken afdeling Advies - 532 verzoeken
- Waarvan 70 vatbaar zijn voor onderzoek = 13.3 % • Uiteindelijk verzoeken afdeling Onderzoek
- Zeker 4 van de 70 = 5,70 %
- Tot 10 maximaal van de 70 = 14,30 %
• Benadeling
- 3 personen niet benadeeld = 4,30 % - 50 personen wel benadeeld zijn = 71,50 %
Gelet op bovenstaande gegevens constateer ik, dat weinig verzoeken door de afdeling Advies gehonoreerd zijn als klokkenluiderswaardig. Bovendien van de verzoeken die
klokkenluiderswaardig zijn bevonden, valt slechts 5,7 % - 14,3 % binnen de bevoegdheid van het Huis. Voor mogelijke verklaringen verwijs ik naar paragraaf 3.2
Uit het bejegeningsonderzoek volgt, dat maar liefst 71,5 % benadeeld is, waarbij ontslag het hoogst scoort (23 van de 50) gevolgd door pesten (11 van de 50) en zelf-ontslag (8 van de 50).
35
5 Conclusies
De WHK heeft als doelstelling de arbeidsrechtelijke211 bescherming van de klokkenluider te verbeteren om zo een andere doelstelling te bewerkstelligen, namelijk een bijdrage te leveren aan het oplossen van misstanden. De WHK ziet dus op de arbeidsrechtelijke en niet de civielrechtelijke noch strafrechtelijke bescherming. Deze rechtsbescherming is allereerst afhankelijk van de wijze waarop de klokkenluider heeft gehandeld inzake een vermeende misstand en dan pas volgt het onderzoek naar de ernst van de misstand dan wel het maatschappelijke belang dat in het geding is. Gelet op paragrafen 3.2 en 3.3 is de
onderzoekersrol van het Huis beperkt tot misstanden zoals die geformuleerd zijn in de WHK. De rechtsbescherming van de klokkenluider is afhankelijk van strikte voorwaarden waaraan de klokkenluider dient te voldoen wil het Huis überhaupt een onderzoek instellen naar een vermeende misstand ongeacht of de misstand een gevaar kan opleveren voor een
maatschappelijk belang. Is de klokkenluider hierin geslaagd dan kan zijn arbeidsrechtelijk bescherming alsnog te niet gedaan worden indien het Huis beslist het onderzoek te staken, omdat de ernst van de misstand kennelijk onvoldoende is of een leidinggevende/bevoegde instantie de melding naar behoren heeft behandeld. Zo beschouwd kan de rechtsbescherming van de klokkenluider uitsluitend gelden indien voldaan is aan de zorgvuldigheidscriteria in combinatie met de strikte definitie van ernstige misstand in de WHK. De WHK draagt werkgevers op om de definitie van een vermoeden van een misstand conform de WHK te formuleren212, terwijl juist de strikte formulering in de zin van de WHK ertoe leidt dat melders van een vermeende misstand niet de klokkenluiders-status en derhalve niet de arbeidsrechtelijke bescherming krijgen die door de WHK wordt beoogd. Bovendien zal de strikte invulling van een misstand ertoe (kunnen) leiden, dat de klokkenluider wiens
vermeende misstand niet binnen de interne procedure past logischerwijs ook niet onder het bereik van de WHK vallen. Dit leidt op haar beurt tot het noodgedwongen zwijgen wegens het ontbreken van (arbeidsrechtelijke) bescherming of in andere gevallen melding aan de media. Dit is precies wat de WHK niet heeft beoogd! Aangezien de klokkenluider niet terug kan vallen op de WHK, zal hij terug moeten vallen op de rechtsbescherming van vóór de inwerkingtreding van de WHK die de indieners/voorstanders juist onvoldoende vonden.
211 Artikel 7:658c BW
36 Mocht tenslotte de klokkenluider de rechtsbescherming jegens zijn werkgever genieten
conform de WHK, dan kan hij desondanks door de werkgever, collega’s en derden213 civiel- of strafrechtelijk aansprakelijk gesteld worden214. Als ik terug ga naar mijn centrale
vraagstelling
“biedt de WHK de klokkenluider arbeidsrechtelijke bescherming en levert het daadwerkelijk
een bijdrage aan het oplossen van ernstige misstanden”
kan ik met terughoudendheid concluderen, dat de rol van de afdeling Onderzoek klein/beperkt is gelet op het feit, dat van de 532 verzoeken in beginsel slechts 4 de eindstreep hebben gehaald. Ten eerste kan ik stellen, dat door de WHK zowel relatief als absoluut gezien weinig tot geen arbeidsrechtelijke bescherming wordt geboden aan de melders van misstanden die niet vallen binnen het toepassingsbereik van de WHK. Ten tweede blijkt uit de jaarcijfers, dat ruim 71 % zich benadeeld voelt na het melden van een misstand. Kanttekening hierbij is wel, dat dit percentage215 slaat op de 70 “klokkenluiders” die door afdeling Advies
klokkenluiderswaardig zijn bevonden. Hiervan zijn uiteindelijk slechts 4 ontvankelijk bevonden. Of deze 4 klokkenluiders benadeling hebben ondervonden zegt het Jaarverslag niet. Kortom ik kan constateren dat het doel een bijdrage te leveren aan het oplossen van misstanden op het eerste oog mager is te noemen, maar niet dat de klokkenluider geen of minder arbeidsrechtelijke bescherming geniet onder de WHK eenvoudigweg omdat de WHK gericht is op de klokkenluider én misstand in de zin van de WHK. Geconstateerd kan worden, dat feitelijk alleen de klokkenluider die in het Huis blijft rechtsbescherming verkrijgt, terwijl de andere melders die het Huis vroegtijdig verlaten, terug dienen te vallen op de procedures en bescherming van vóór de inwerkingtreding van de WHK. Hierbij is het risico niet onaannemelijk, dat sommige meldingen alsnog via de media zullen geschieden. Ter
voorkoming hiervan kan de afdeling Preventie & Kennis een grote rol spelen door adequate voorlichting, ondersteuning en stimulering van de werkgever bij zijn zorg naar een
vertrouwelijk en veilige organisatiecultuur216, waarin de werknemer zich veilig voelt een misstand intern te melden juist uit loyaliteit jegens zijn werkgever, opdat deze in staat is de misstand zelf te onderzoeken.
213 Artikel 1 lid d WHK
214 A.F. Verdam, Het wetsvoorstel Huis voor klokkenluiders bezien vanuit de organisatie en ondernemingsrecht, uitgeverij Paris 2015, als voorbeeld onrechtmatige daad, pagina 68
215 Jaarverslag 2016 Huis voor klokkenluiders hoofdstuk 2 pagina 8 216 Jaarverslag 2016 Huis voor Klokkenluiders hoofdstuk 4 pagina 13
37 Ik vind dit een zwaarwegend argument voor werkgevers om een effectieve interne
klokkenluidersregeling vast te stellen, want deze regeling kan als instrument ingezet worden om misstanden binnen zijn bedrijf te beëindigen of te voorkomen, waarbij de werkgever zelf de controle en regie houdt over alles inzake de misstand217. Dit kan leiden tot een veilige en transparante organisatiestructuur, waarbij de werknemers
zich niet gedwongen zien de geheimhoudingsplicht te schenden218. Bovendien kan de
werkgever juridische en bedrijfseconomische schade voorkomen. Hierdoor zal de rol van de afdeling Onderzoek weliswaar nog meer afnemen, maar dan kan het Huis zich richten op de
miststanden in de zin van de WHK. Tenslotte wil ik besluiten met een aantal aandachtspunten. Allereerst wil ik opmerken, dat
men uit het jaarcijfer van het Huis inderdaad kan concluderen, dat 4 onderzoekwaardige verzoeken uit 532 erg teleurstellend klinkt. Echter, het zou juist uitermate verontrustend zijn geweest als het resultaat andersom zou gelden. Anders geformuleerd, dat de uitkomst 528 ernstig misstanden zou betreffen waarbij een maatschappelijk belang in het geding zou zijn. Ten tweede is reparatiewetgeving aangekondigd betreffende uitbreiding van groepen inzake het benadelingsverbod, hetgeen ik vreemd vind, want het benadelingsverbod is gestoeld op boek 7 titel 10 waarbij uitgegaan wordt van een arbeidsrechtelijke relatie. Ten derde vind ik, dat de WHK ondanks taalfouten219 verwarrende termen220 en tekortkomingen221 een
belangrijke aanvulling zou kunnen zijn voor alle betrokkenen onverlet of de afdeling Onderzoek een beperkte rol speelt. Immers juist daarom kan het Huis haar volle aandacht richten op misstanden waarbij een maatschappelijk belang in het geding is en gaat geen kostbare tijd verloren aan misstanden die door de bedrijven zelf opgelost kunnen worden of een arbeidsconflict behelzen, dan wel waartoe een andere instantie bevoegd is en daarmee wordt de kritiek dat deze afdeling te lang bezig is met haar onderzoek grotendeels
ondervangen. Alle betrokkenen zullen op grond van de WHK hun steen(tje) bij dienen te dragen om misstanden te voorkomen dan wel te beëindigen.
217 H.G. de Jong, Juridisch kader klokkenluiden in een notendop, in Handboek OR strategie en beleid 218 https://huisvoorklokkenluiders.nl/wp-content/uploads/2015/03/Juridisch-kader-klokkenluiden-in-een- notendop.pdf
219 Taalfouten in WHK: afdeling onderzoek is een “het” artikel 7, artikel 15 lid 1 deskundigheden in plaats van deskundigen, een afdeling is een ”hij” artikel 17 lid 1, de werkgever is een “het” artikel 17 lid 6, vervolg in plaats van gevolg artikel 17c
220 Het begrip klokkenluider klinkt negatief, is oneigenlijk gebruikt en staat alleen in de titel van de wet
38 Hiertoe staan aan alle betrokkenen de afdelingen Advies en Kennis & Preventie ter
beschikking om op adequate manier preventief risico’s te voorkomen, waarbij de kans op (ernstige) misstanden verkleind wordt en daarmede ook de kans op gerechtelijke procedures van welke aard dan ook. Kortom de WHK richt zich op klokkenluiders en misstanden in de zin van de WHK -
behoudens uitzonderingen222- en elke bijdrage van het oplossen of voorkomen van een dergelijke misstand is winst voor iedereen in de maatschappij, incluis de klokkenluider, ondanks het feit, dat de WHK niet is gericht op bevoordeling van de klokkenluider, maar ter voorkoming van arbeidsrechtelijke benadeling. Het Huis bestaat pas 10 maanden, dus hele harde conclusies kan ik niet trekken. Echter als ik de wetstekst strikt lees, kan ik concluderen, dat de WHK doet waartoe deze geschreven is, immers het Huis onderzoekt misstanden in de zin van de WHK en biedt de klokkenluider die valt binnen de bevoegdheid van het Huis arbeidsrechtelijke bescherming. Door de afdelingen Advies en Kennis & Preventie kunnen bijdragen worden geleverd aan het oplossen én
voorkomen van (ernstige)misstanden, zodat er organisatieculturen (kunnen)ontstaan waarin iedereen zich veilig voelt een misstand intern te melden223. Ik vind dat door de WHK een stap in de goede richting is gezet om werkgevers én werknemers(organisaties) te wijzen op hun verantwoordelijkheden misstanden te voorkomen dan wel te verhelpen. Zij zullen tezamen eventueel met de ondersteuning van de afdeling Advies en Kennis & Preventie de
vervolgstappen moeten zetten op weg naar een veilige(re) en transparante(re) organisatiecultuur en in het verlengde daarvan veilige(re) maatschappij.
222 Paragraaf 1.2.5 pagina 12 van deze scriptie