‘Struwwelpeter’-auteur Heinrich Hoffmann - welke kritiek tegen het eind van de
eeuw zou aanzwellen tot een frontale aanval op het burgerlijk-rationalistisch
opvoedingsideaal. Met als gevolg dat de in dit hoofdstuk besproken cognitieve
kinder-en jeugdboekkinder-en, ondanks hun dikwijls schitterkinder-ende vormgeving, compleet uit het
zicht van onze literatuurgeschiedschrijvers geraakt zijn.
Eindnoten:
1. Zie over deze educatief-encyclopedische kinderboeken: Buijnsters-Smets, ‘Onvermoede rijkdom’. 2. Neues Bilderbuch für Kinder, enthaltend Gegenstände aus dem Reiche der Natur, der
Wissenschaften, der Künste und Handwerken, getreu abgebildet und in vier Sprachen fasslich beschrieben, aldus aangeduid in Thieme's ‘Plan van Intekening op een Nieuw Printenboek voor
Kinderen’ uit 1798 (BKVB, prospectussen Cahais, deel E, nr. 13).
3. Doop Evert Maaskamp: RA Zwolle, DTB xeroxen inv. nr. 483, p. 100. Lidmatenboek N.H. Kerk Vollenhove: RA Zwolle, DTB xeroxen inv. nr. 488b, p. 292. Willem Maaskamp stierf, 60 jaar oud, op 14 aril 1796. Zijn weduwe overleed als ‘renteniersche’ op 30 maart 1812. Everts vader trad blijkens de volkstelling in 1795 tevens op als ‘representant’ in het Vollenhovense stadsbestuur. Uit het huwelijk van het echtpaar Maaskamp werden tien kinderen geboren, van wie alleen Evert en twee van zijn zusters, Sibilla en Gerrigje, de volwassen leeftijd bereikten. 4. Huwelijk E. Maaskamp: GA Amsterdam DTB nr. 645, p. 407.
5. In het dossier Maaskamp, gedrukte stukken, in de BKVB bevindt zich een ‘Berigt van E. Maaskamp in de Kunstprentgallerij’ voor modellen om na te borduren, borduurwerken voor kleding en patronen voor Gros- en Petit Point.
6. Dongelmans, p. 64.
7. De Gildenarchieven bevinden zich in de BKVB, B 70, folio 209. Over deze Atlas staat in het dossier Maaskamp (BKVB): op aandringen van ‘verscheidene Liefhebbers van alles wat tot verbreiding van den ouden roem des Vaderlands strekken kan’ heeft Maaskamp 31 platen hiervoor laten tekenen engraveren door D. de Jong en M. Sallieth, terwijl Cornelis van der Aa een volledige beschrijving heeft gemaakt.
8. Jaarboek Amstelodamum 11 (1913), p. 123.
9. J.N. Jacobsen Jensen, Reizigers te Amsterdam. Beschrijvende lijst van reizen in Nederland door
vreemdelingen vóór 1850. Amsterdam 1919, nrs. 235, 255, 261.
10. Over Maaskamps schenking aan zijn geboortestad, zie: P. Datema, ‘Vollenhove-Amsterdam’, in Kondschap. Historisch kwartaalbericht van de Stichting Oudheidkamer Bredewiede, sept. 1997, p. 3; de begeleidende brief berust in RA Zwolle (met dank aan drs. Js. Mooijweer te Amsterdam die mij hierop attendeerde). De brief aan Van Hangst ligt in de KB, sign. 121 D2/75. Een andere brief van 19 december 1822 in de BKVB heeft als afzender notaris J.H. Zilver en behelst een protest over de betaling van een wissel aan J. Bohn te Londen.
11. In GA Rotterdam bevinden zich nog 25 topografische tekeningen en die aan Maaskamp worden toegeschreven. Zie verder: H.C.H. Moquette, Portretten in het archief der Gemeente Rotterdam, Amsterdam 1917; Van Someren, Portretten III, p. 779; Muller, Portretten; Kramm IV, p. 1034; Waller, Biogr. woordenboek, p. 211.
12. Inv. mut. nalatenschap d.d. 17/18 februari 1834 voor notaris Van der Voort van Zijp. De veilingcatalogus ligt in de BKVB.
13. Gelukkig is er nu een dissertatie over Maaskamp in voorbereiding door Eveline
Koolhaas-Grosfeld met als voorlopige titel: De kunstenaar/uitgever Evert Maaskamp. Een
bijdrage aan de geschiedenis van het Nederlandse nationaliteitsbesef.
14. Onder andere in de Almanach der Muzen en Gratiën van 1816-1817 en in de Almanak voor
Nederlandsch roem, liefde en Hoop van 1816.
15. Uit het gedrukte prospectus in het dossier Maaskamp in de KVBB te Amsterdam blijkt dat dit werk om de drie maanden in afleveringen van vier nummers verscheen. Voor de diverse uitgaven van dit kostuumboek zie W.J.A. Arntz, ‘Maaskamp's book of costume-prints’, in: Quaerendo I, Jan. 1971, p. 9-13.
16. Wegehaupt I, nr. 1529.
17. Aanschouwlijk onderrigt voor de eerste aandacht der kinderen. Met 36 gekleurde Plaatjes.
Amsterdam, E. Maaskamp, [1812]. 5 × 7 cm.. 78 tekstpp.; alleen aangetroffen in coll. F.J. Booy, Baarn.
18. Gumuchian I, nr. 1858 en nr. 4366; Gumuchian II, afb. 265. François Maradan was kopergraveur rond 1800 en M. Prêtre, emailschilder in de 19e eeuw. Zie Thieme-Becker XXIV, 49 en XXVII, 386.
19. Saakes 4 (1808), p. 424, 438, 455; Saakes 5 (1809), p. 55.
20. In 1828 verscheen een bijgewerkte druk met iets andere titel: Mythologie für Schüler und zum
Selbstunterricht. Zie verder: Brüggemann, ‘Mythologie’.
21. Saakes noemt voor het eerste deel 12 platen. Het boekje kostte f 3.50 ongekleurd en f 4.50 gekleurd.
22. I.H. van Eeghen gaat uitvoerig op deze Maaskamp-uitgave in: ‘Problemen rondom een oude Amsterdamse uitgaaf’, in: maandblad Amstelodamum 1968, p. 56-62.
23. De archivalische gegevens over Pieter Hendrik Trap werden mij welwillend ter beschikking gesteld door de heer H.J. Trap, te Heerjansdam, nazaat en beheerder van het familie-archief Trap. Zie verder zijn artikel ‘Patriot en Stadsdrukker. Een oprechte Leidenaar tijdens de Bataafse Republiek’, in: Genealogische Bijdragen van N.G.V. Rijnland, jrg. 10 (1995), nr. 3, p. 57-68. 24. Dirrik Onderwater, 10 mei 1768 r.k. gedoopt in de Franciscanerkerk te Leiden als zoon van een
gezeten melkveehouder uit Oegstgeest en overleden 12 april 1818 te Leiden. Beroep: ‘Ontvanger bij de Gemeente Middelen van de stad Leiden’; lid van het Departement Leiden van het ‘Nut’. Publiceerde naast gedichten en uit het Duits vertaalde toneelstukken: De Vriend der kinderen,
of een Bundeltje gedichten voor het opkomend geslacht (Leiden, P.H. Trap, 1808) en
Verlustigingen voor de Jeugd, of bundeltje gedichten voor het opkomend geslacht (tweede druk,
Leiden, P.H. Trap, 1819). Over Dirk Onderwater maakte Mathilde Talens een bijscriptie (Instituut Nederlands KU Nijmegen, 1995) met gebruikmaking van archivalia uit GA Leiden.
25. De volledige titels, in volgorde van verschijning:
Leerzaam Mengelwerk voor de Jeugd. Bevattende eene verscheidenheid van onderwerpen tot nut en vermaak der Kinderen. Leyden 1811. Tweede druk, Leyden 1820.
•
• Nuttig Tijdverdrijf voor Kinderen. Of verzameling van verschillende onderwerpen, tot leering en vermaak der Jeugd. Leyden 1812.
• Aangename Tijdkorting voor de Jeugd. Of verscheidenheid van onderwerpen, tot nut en vermaak der kinderen. Leyden 1814. Tweede druk 1828.
• Leerzame Uitspanningen voor de Jeugd. Bevattende eene verscheidenheid van onderwerpen, tot nut en vermaak der kinderen. Leyden 1817.
• Aangename Verlustiging voor Kinderen. Of verzameling van verschillende onderwerpen, tot leering en vermaak der Jeugd. Leyden 1819.
• Leerzaam Tijdverdrijf voor de Jeugd. Of verscheidenheid van onderwerpen tot nut en vermaak der kinderen. Leyden 1821.
• Onderhoudend Geschenk voor Kinderen. Of verzameling van verschillende onderwerpen tot leering en vermaak der jeugd. Leyden 1823.
• Leerrijk Onderhoud voor de Jeugd. Bevattende eene verscheidenheid van onderwerpen, tot nut en leering der kinderen. Leyden 1826.
Leyden, P.H. Trap, 1805-1811. Plaat LV, LVI, LX en LXI laten het proces van het boter en kaas maken zien. cf. ook: J. Landwehr, Boekenpost, jrg. 8/nr. 47 (2000).
27. Het vernieuwde Prentgeschenk, voor Kinderen. Leyden, P.J. Trap [1848]. 6 ongenummerde
deeltjes. kl. 8vo. Bedrukte omslag; met handgekl. houtgravures.
28. Weliswaar was er al in 1802 bij G. Roos en J. Weege te Amsterdam een boekje in verhaalvorm over ambachten verschenen met veertien (slordig gekleurde) kopergravures, dat volgens de anonieme schrijvers ‘eenig in zijn zoort’ was. Maar de veelbelovende titel: Middelen van
bestaan, of Ambachten, konsten en handwerken, voorgesteld ter opwekking voor kinderen, om zich in een of ander derzelver bekwaam te maaken: doormengd met leerrijke vertellingen en bijzonderheden dekte hier een schamele lading en een echt educatief-encyclopedisch werkje
kan men het niet noemen.
29. Zie J.H. Landwehr, ‘Hergebruik van boekillustraties in de Lage Landen’, in: De Boekenwereld, 14/2 (december 1997), p. 70-77.