Circadiane = vlaams, komt van circa dies.
Het circadiane systeem in de mens, heel universeel systeem, van de bacterie tot mens is eigenlijk de Biologische klok. In 2017 heeft dat de nobel prijs gewonnen, voor geneeskunden en fysiologie, omdat we behoorlijk goed weten hoe zo’n circadiaan ritme werkt. Dat zijn ritmes met periodes van ongeveer een dag, en die worden vanuit je lichaam gegenereerd. Er is 1 biologische klok vanuit je hersenen, dat kun je aantonen: de SCN dat is een deel onder in de hypothalamus, midden in je hersenen onderin achter je ogen, daar zit een celkern en die produceert zelf ritmes met een periode van ongeveer 24 uur. Dus als je mensen in een constante omstandigheden houdt, zonder afwisseling van licht en donker, dan zie je nog steeds hele mooie 24 uur ritmes in je lichaam. Dit zie je
bijvoorbeeld in je lichaamstemperatuur, je weet zelf als je ziek bent dat je dan aan eind van de dag koorts hebt. Je hebt eigenlijk altijd hogere temperaturen in de avond, dat is gewoon jouw circadiane ritme. Andersom heb je melatonine, het hormoon van de nacht, (niet het slaaphormoon noemen, ‘s nachts in het donker is het hoog en overdag is het laag, maar dat is altijd zo. Als je dieren hebt die ‘s nachts actief zijn, dan is het ook bij hen nog steeds ‘s nachts hoog, ook al slapen ze dan niet). Is biologische klok vooral gefocust op licht? Hebben blinde mensen een biologische klok?
Blinde hebben nog steeds een 24 uurs klok, het is echt iets wat in je zit, het is endogeen, het is een klok in je hersenen. En wij weten tegenwoordig zelfs dat alle cellen een klok kunnen hebben en ook dat verschillende organen ook een klok hebben, bijvoorbeeld je lever hebben ook een klok.
Effect van dag en nacht ritme op de organen?
Dus je organen hebben allemaal eigen klokken, die klok in je hersenen, die SCN, dat noemen we de baas, de master, soort dirigent. Alle organen hebben ook een klok, die klok in je hersenen loopt een
beetje af van 24 uur, ongeveer 24,2 uur bij gezonde mensen. Dat betekent dat als je dat niet gelijk zou zetten je elke dag ongeveer 12 minuten uit de pas zou lopen. Dat je iedere dag 12 minuten later naar bed zal gaan en 12 minuten later wakker wordt, en dat je dus na 5 dagen een uur uit de pas loopt. Dat kan niet, dus je klokje moet elke keer een beetje bijgesteld worden en dat is wat licht doet. Licht zet die klok een beetje gelijk, vooral in de ochtend, want het is afhankelijk van de tijd van de dag dat je licht ziet. Dan denkt die klok, “oh het is te laat, ik moet me even een beetje bijstellen, ik moet een beetje versnellen”. Dat is wat licht in de ochtend doet, die zorgt dat je klok een beetje versneld, beetje bijstellen. Verschuift hem naar een vroeger tijdstip. En licht in de avond, dan denkt je klok, “oh het is nog steeds dag, ik loop voor, ik moet een beetje vertragen”. Afhankelijk van de tijd van dag, draait dat licht aan dat endogene klokje.
Heb je in de winter dat je biologische klok meer verkeerd loopt?
Je hebt nog steeds je endogene klok, het volgt niet geheel de licht donker cyclus want dan zou het veel meer uit de pas lopen (winter 9-5, zomer 5-11). Het is wel zo dat je in winter meer moeite hebt met op tijd in slaap vallen, omdat je ‘s morgens dat licht te kort mist. Je valt later in slaap in de winter en je valt laat in slaap. Een van de redenen van de zomer/wintertijd discussie, dat we de midden-Europese tijd willen, onze wintertijd willen. Want anders wordt het 4 maanden lang pas na 9 uur licht.
Hebben kinderen een sterkere biologische klok, omdat kinderen geen klok kunnen lezen en dus nog meer naar het licht kijken?
Jonge kinderen kunnen inderdaad geen klok lezen, ik betwijfel of dat cruciaal is. Meer vanuit hun interne klok hebben kinderen dit sterker, niet zo zeer meer naar het licht kijken. Je merkt ook goed dat je een interne klok hebt als je naar het buitenland vliegt, want je licht/donker cyclus veranderd. Want je hebt op andere tijden honger, hetzelfde voel je zo bij zomer/wintertijd, je krijgt op andere momenten slaap, en kinderen laten zich daar wel meer door leiden. We houden onszelf ook alleen maar voor de gek door de klok op een andere tijd te zetten, want hebben een interne klok. Als je de licht/donker cyclus veranderd door naar een andere tijdzone te gaan, kan je gemakkelijker je interne klok mee verschuiven. Maar als die licht/donker cyclus niet veranderd, zoals bij ons zomer en winter
tijd, blijft de licht/donker cyclus hetzelfde, dan heb je meer moeite om je interne klok te verschuiven.
Hoe belangrijk is die alles in relatie tot winterdepressie?
Melatonine is niet het slaaphormoon, maar het wordt wel afgebroken door computerschermen, toch?
Ja, melatonine, het is de wijzer van onze klok. Het gaat stijgen als onze interne klok zegt dat het moet gaan stijgen, niet omdat het donker wordt.
Het heeft niks met donker/licht te maken?
Nahhh, dat zeg ik niet. Als je klok zegt dat het moet stijgen gaat het stijgen en als je klok zegt dat het moet worden afgebroken wordt het afgebroken. Maar dat enzym wat melatonine maakt, kan niet werken als het licht is. Dus op het moment dat die klok zegt het moet nu gemaakt worden, maar het is licht ( door een computer scherm of buitenlicht, of kunstlicht ). Licht zorgt ervoor dat je geen melatonine kan maken, als je in de nacht zit, die klok geeft dan aan, het is nu biologische nacht. Onthoud: geen slaaphormoon, maar wijzer van de klok. Melatonine geeft aan dat het nacht is, voor ons betekend dat “ga slapen”, voor een nachtdier betekent dat “ga dingen doen”.
Maar als je het licht aan doet, dat onderdrukt dat die melatonine.
Maakt het uit of dat echt licht is of kunstmatig?
Nee maakt niet uit, wel des te hoger de intensiteit, des te hoger de onderdrukking. Dus bij een beetje licht onderdrukt het niet. En vooral blauw licht, korte golflengte, licht ontstaat uit
verschillende kleuren, zoals je de regenboog ziet en dat blauwe stuk. Er zitten speciale receptoren in je oog die die informatie doorgeven naar je hersenen, niet om te zien maar om dit soort effecten. Dat zijn vooral receptoren die gevoelig zijn voor blauw licht, voor 480 nm. Nou is het zo, vroeger hadden we een gloeilamp en die geeft maar heel weinig blauw licht, heel veel rood, daarom geeft ie ook zoveel warmte af. Dus die gloeilamp die deed niet zoveel met melatonine en onze klok,
hetzelfde geldt voor onze klok, die cellen onderdrukken melatonine, maar die verschuiven ook je klok. Maar onze nieuwe led-verlichting, heeft altijd veel blauw, onze schermen = led lampen, dus hebben altijd veel blauw, het is niet zo dat mega heftig is, daglicht door het raam geeft nog veel meer blauw dan van de computerschermen. Maar relatief heeft zo’n ledlamp veel, en voor in de avond is het net te veel. Ik heb laatst metingen gedaan, als je een telefoon op lagere intensiteit zet (bijna niemand zet hem op hoogste), dan heb je al snel dat het maar weinig ligt is. die nachtstand op je telefoon is ook echt iets. Maar een computerscherm of tv schermen van 2 meter afstand, dat is wel genoeg ligt om je klok te verstoren en melatonine te verstoren.
De winterdepressies, het viel in het artikel mee wat verschillen waren tussen standaard licht en blauw licht was
Lichttherapie is heel erg effectief bij winterdepressie, ongeveer ¾ mensen reageert positief op lichttherapie. In groningen behandeld Meesters 200 mensen met winterdepressies per jaar, die komen daar 1 week en ¾ van de mensen komt na 1 week opgeknapt terug. waarom weten we niet. Heel lang theorie dat het te maken heeft met je biologische klok. Het is helemaal niet zo dat het perse in de ochtend licht moet zijn. Het lijkt dat licht, tussen de middag en in de avond ook al effectief kan zijn. Dat spreekt een beetje tegen die circadiane hypothese, want het idee is als je ‘s ochtends licht krijgt, dan schuift je klok op en daardoor is het antidepressief. Er zijn vooral amerikanen die dat geloven, incl bewijs (wel zwak bewijs, echt dat biologische klok daaraan ten grondslag ligt). Er zijn echter een paar Europese studies die eigenlijk steeds geen relatie vinden met die biologische klok. Zwitserland heeft gevonden dat je kunt lichttherapie geven, je kunst een faseverschuiving induceren, je kunt een stemming effect bereiken, maar er hoeft geen relatie tussen te zitten. Je kan een klok verschuiven, zonder effect op de stemming. Je kunt ook stemming
veranderen met of zonder effect op de klok. Het lijkt niet echt gerelateerd.
Zelf een eigen, kleine maar zeer intensieve studie gedaan, waarbij mensen in een tijd vrije ruimte werden gezet, 6 dagen verblijven zonder kennis van tijd / dag, zonder klok. Wij bepalen wanneer ze gaan slapen, dan kan je heel precies die biologische klok meten, dat gedaan. Normaal heel lastig, want je leeft in een 24 uurs ritme, heel lastig om te meten wat er uit mensen zelf komt en wat er van buitenaf komt. In die ruimtes kan dat wel, daarbij hebben winter depressieve mensen hebben geen andere fase van de klok in depressieve vergeleken met gewone stemming. Niet vergeleken met een gezonde controlegroep in de winter en niet vergeleken met zichzelf in de zomer. Dus er was eigenlijk helemaal geen bewijs voor een verschoven fase. Uit de studie, standaard fel licht 30 min wit en een lamp met extra blauw, kort na vondst speciale cellen in ogen gevonden. Als we blauw toevoegen en
het is iets van die biologische klok en het is iets van die melanopsine (??) cellen, dan kunnen we die effecten misschien wel groter krijgen.
Hoge dosis standaard wit licht gegeven 30 min lan, of 30 min lang blauw of 20 min met extra blauw. Alledrie doet het even goed, en alledrie heel goed, dus je weet niet waardoor dat komt. Het kans ook zijn dat we al een verzadiging bereikt hebben, met 20 min gewoon fel licht, maakt niet zoveel welke kleur oid. Met 20 min licht al effect.
Hoe gaat lichttherapie te werk?
Je zit gewoon aan een tafeltje, energy lamp van philips fluorescentielampen (tijdens dit onderzoek), stonden gewoon voor de mensen. Ze lezen wat terwijl ze s ochtends voor die lamp zitten, ze moeten wel regelmatig in dat licht kijken. Tegenwoordig heb je ook kleine lampen met blauw licht van philips en die zet je 45 graden, dat is tegenwoordig met de led verlichting, daar wordt je aangeraden niet in te kijken. Led lampjes hebben nogal een beam, de tju fluorescentielampen zijn meer diffuus, de led lampen meer een beamer en dat is niet prettig om in te kijken. Als het maar op je oog valt, licht op de huid heeft geen effect.
Werkt die kliniek van Meesters ook zo? maar zo kort per dag?
Ja ook 30, 45 minuten per dag. Echt kort, maar zo’n groot effect. De studie spreekt niet tegen dat circadiane systeem of melanopsine , maar ondersteund ook niet echt. We hebben nog een andere studie laatst gedaan met Stefan Knape. (Knapen, Stefan E., Marijke CM Gordijn, and Ybe Meesters. "The relation between chronotype and treatment outcome with light therapy on a fixed time schedule." Journal of
affective disorders202 (2016): 87-90.). Hij heeft retrospectief gekeken in alle studies van ons, waaronder deze studie, of het uitmaakt hoe laat je precies licht geeft. Als het iets met de faseverschuiving van het circadiane systeem te maken zou hebben, dan komt dat wel nauw. Want als wij de klok of slaap willen verschuiven dan moet je dat heel precies timen, de hypothese is dus als de klok een rol speelt dat je dat dan heel precies moet doen. Dus iemand die van zichzelf een laat type is, die zou je op een ander tijdstip licht moeten geven dan iemand die een vroeg type is. Deze studie niet op die manier gedaan, wij hebben retrospectief alle data bekeken, we wisten ook of mensen vroege of late types waren. Wij geven mensen altijd op een bepaald moment licht, wat betekent dat je voor niet iedereen goed zit, iedereen doet het even goed blijkt, dus de tijd wanneer je licht toe dient schijnt ook niet zo van belang te zijn bij het behandelen van een winterdepressie. Dus dat spreekt tegen de rol van die klok.
Kan winterdepressie ook voorkomen worden? Bijvoorbeeld mensen die gevoelig zijn hiervoor of al lichte signalen krijgen elke dag een half uur voor een lamp te zetten.
Hier heeft de heer Meesters z’n promotie onderzoek naar gedaan; hij heeft twee studies gedaan. 1 studie waarbij mensen licht kregen voordat ze depressief waren, want winterdepressie is mogelijk mooi: je weet wanneer het er aan zit te komen, sept okt beginnen de eerste winterdepressies te komen. Hij heeft bij iedereen vanaf begin sep, de helft van de groep licht gegeven voordat ze depressief waren en andere helft als ze al depressief waren. Dan zie je dat dat van te voren licht geen effect heeft, als er nog geen klachten zijn kan je winterdepressie niet voorkomen. Als je dat licht geeft als mensen net klachten beginnen te krijgen, dan werkt het snel en beter en langer. Dan wanneer je wacht tot er een full SAD is, dan lichttherapie geven, dan veel minder effectief.
Maar als je iemand van sep-maart licht geeft, dan kan hij toch geen SAD krijgen?
Nee, nee niet nee. Maar dat is dus niet nodig, want je kunt 1 week iemand met beginnend SAD meteen behandelen.
Maar dan heeft iemand wel de klachten gehad?
Ja waar, maar je moet gelijk aan begin van de klachten doen. Of anders iemand iedere dag lichttherapie.
Ons idee: kinderen elke dag lichttherapie geven, inbouwen in klassen. Als kinderen lees half uurtje met een grote lamp voor zich. Zodat SAD wordt voorkomen.
Heel goed uitgangspunt, er zijn al een experimenten in scholen geweest ook, gewoon van licht verbeteren. Want ik ben er nooit een grote aanhanger van geweest, omdat er nooit echt goed data was, maar wij krijgen binnen echt te weinig licht. Daardoor meer depressie klachten. Licht in de ochtend en avond kan je klok verschuiven. Meer licht overdag maakt dat je beter slaapt s nachts. Er zijn dus directe effecten van licht op slaap en er zijn ook directe effecten van licht op de stemming. heel recent, zoek literatuur van professor Samahr Hatter. Hij heeft paar jaar geleden en vorige maand publicaties gepubliceerd waarin hij laat zien dat er in de hersenen verschillende routes zijn. Ook naar andere gebieden in de hersenen, we wisten al dat dat onder andere naar de VLPO was, die ook betrokken is bij slaap waak ritme, recente studie over de perihabenualunuclus, en die is heeft allerlei projecties, die heeft een soort relay station naar allerlei frontale gebieden toe gaan die met stemming te maken hebben.
Er is dus nu ook een verklaring dat lichttherapie werkt op depressieve klachten, het hoeft namelijk niet via de klok. Al die jaren hebben wij gezegd, wij zien geen relatie met de klok, maar het hoeft dus
ook niet. lichttherapie kan rechtstreeks via de habenula (?) in de hersenen de stemming verbeteren. Dat maakt dat het dus echt belangrijk is dat je voldoende licht krijgt en dat dat echt stemming kan verbeteren. Dus je moet er goed voor zorgen dus dat, kinderen in jullie geval, voldoende licht krijgen. Dat ze in de ochtend een goede boost krijgen, zodat je problemen kan voorkomen. Op gebied van Slaap op gebied van Stemming.
We gaan kijken of de prestaties van kinderen door SAD achteruit gaan?
Er zijn onderzoekers / promovendus in groningen die hier naar gekeken hebben, er zit idd een verband is. Ik weet niet of dit al gepubliceerd is. Zeker het geval en zeker goed.
Ik heb tot nu toe verteld over belang van licht en die biologische klok. Aan de andere kant dat winterdepressies niet keihard te maken hoeft te hebben met een verschoven klok, maar dat licht in de ochtend wel werkt.
Er is nog 1 ander ding, wel dat er een relatie is tussen late slaap en depressie, maar dat hoeft niet perse een winterdepressie te zijn. Mensen met een laat chronotype, en bij jongeren heb je die veel, die hebben meer de neiging om depressief te zijn. Dus dat betekent dat die kinderen/jongeren, die van zichzelf geneigd zijn om laat te slapen, ook baat kunnen hebben bij licht in de ochtend, om hun klok in de pas te laten lopen en daarmee op tijd naar bed gaan en zo hun stemming verbeteren. Dus er zijn een aantal aspecten.
- winterdepressie hoeft niet perse aan de klok te lichten
- depressie kan wel gaan correleert zijn aan een verschoven klok licht kan op allerlei manieren werken
- licht kan je klok verschuiven, en zo zorgen dat je op goede moment slaapt en dus zorgen dat je niet zo snel depressief wordt.
- licht kan overdag direct op je stemming werken en direct je stemming verbeteren
Er is een russische studie onder jongen. Rusland heeft in 2011 besloten om permanent zomertijd te hanteren. Daar nam hoeveelheid winterdepressie toe en ook de hoeveelheid sociale jetlag. Sociale jetlag is de verschillen in slaap door de week en in het weekend. Vooral jongeren moet door de week vroeg op, naar school, kunnen niet makkelijk goed slapen vroeg, en slapen in weekend heel lang uit door het slaapgebrek dat ze door de week hebben opgelopen, hierdoor verschuift hun biologische klok continu en dat noemen we wel de sociale jetlag, alsof je tussen verschillende tijdzones heen en weer schuift. Sociale jetlag correleert ook met depressie en neemt toe in de winter, want je mist het
ochtendlicht en je klok schuift en je gaat later slapen, terwijl je nog steeds vroeg op moet. En sociale jetlag en SAD namen dus in rusland toe.
Je gaat in winter dus later slapen? Ook Al is het eerder donker.
In zomer blijf je wel een beetje wakker van het late daglicht, maar in de winter is het gewoon lastig om vroeg in slaap te vallen.
In de zomer klopt je biologische klok beter, melatonine komt s ochtends op het moment dat er