INTERVENTIES VOOR EEN GEZONDERE

LEEFOMGEVING

3.1 Inleiding

Verschillende steden proberen met allerlei interventies te werken aan een gezondere leefomgeving. Dat heeft geleid tot een rijk palet aan interven-ties, waar anderen weer van kunnen leren. In dit hoofdstuk gaat de raad in op deze interventies en op de vraag of en hoe deze interventies – als ze goed hebben gewerkt – ook in andere wijken of gemeenten ingezet kunnen worden. Dat blijkt in de praktijk lastig te zijn omdat interventies vaak maat-werk zijn voor de lokale situatie. Om beter te kunnen achterhalen onder welke omstandigheden interventies het beste werken is het nodig vooraf goed te omschrijven wat het beoogde effect is en hoe dat gemonitord gaat worden.

In dit hoofdstuk wordt allereerst geïdentificeerd wat interventies zijn (para-graaf 3.2), gevolgd door een overzicht van de verschillende typen interven-ties in paragraaf 3.3. In paragraaf 3.4 wordt gereflecteerd op mogelijkheden en drempels voor het breder toepassen van interventies op meerdere

plekken. Paragraaf 3.5 beschrijft interventies in enkele steden en het hoofd-stuk wordt afgesloten met conclusies (paragraaf 3.6).

3.2 Wat zijn interventies?

Dit advies kijkt naar uiteenlopende interventies voor een gezondere leefom-geving. Het kan gaan om vernieuwende ruimtelijke inrichtingsmaatregelen zoals waterpleinen in de stad die uitnodigen tot spel en beweging. Het kan ook gaan om nieuwe bestuurlijke formules of nieuwe beleidsinstrumenten zoals de omgevingsvisie, et cetera. Het ‘nieuwe’ of ‘vernieuwende’ is de

gedeelde noemer bij al deze interventies. Vaak wordt hiervoor het woord ‘innovaties’ gebruikt, maar dat schept verwarring op twee manieren. Ten eerste lijkt het in het dagelijks taalgebruik bij innovaties primair te gaan over technologische innovaties, terwijl het advies juist ook bijvoorbeeld ruimtelijke innovaties mee wil nemen. Daarom is ervoor gekozen om in dit advies niet het woord ‘innovaties’ te gebruiken, maar het woord ‘interventies’.

Ten tweede zit het vernieuwende niet zozeer in de interventie zelf, maar in de toepassing ervan in een andere context, vanuit andere motieven of door andere partijen. Interventies zijn vaak al langer bekend en heel gebruikelijk. Een voorbeeld is de aanleg van fietspaden om beweging van mensen en zo de gezondheid te bevorderen. Het nieuwe daaraan is dat het argument van gezondheid aangedragen wordt ter motivatie (in plaats van bijvoor-beeld een gewenste mobiliteitsverschuiving van auto naar fiets) of dat er vaker gekeken wordt naar de aansluiting van zo’n fietspad op het gehele fietspadennetwerk.

Dit advies richt zich op interventies in de leefomgeving die gezondheids-winst beogen. Denk aan de aanleg van wandelpaden die uitnodigen om te bewegen of ontmoetingsplekken die het mentale welzijn ten goede kunnen komen. Zoals in paragraaf 1.3 van Deel 2 vermeld vallen bijvoorbeeld

publiekscampagnes daar dus buiten.

Dit leidt tot de volgende omschrijving van interventies voor een gezondere leefomgeving. Het zijn: maatregelen, processen en/of technieken, zowel

bestaande als vernieuwende, die via een verandering in de leefomgeving beogen bij te dragen aan het beschermen en/of bevorderen van de gezond-heid van mensen.

3.3 Typen interventies

Er zijn verschillende typen interventies: technologische, ruimtelijke, sociale en institutionele interventies. Deze worden hieronder toegelicht. In Tabel 3 zijn voorbeelden opgenomen van elk type interventie. Daarbij is waar mogelijk een onderscheid gemaakt in het primaire doel: gericht op bescher-ming van de gezondheid of op bevordering ervan. Van deze interventies is overigens vaak niet bekend of ze er daadwerkelijk in slagen het beoogde gezondheidseffect te realiseren. Dat komt deels omdat bij interventies vaak niet vooraf omschreven wordt wat het beoogde effect is en hoe dat gemo-nitord gaat worden.

Technologische interventies

De ontwikkeling van technologische interventies lijkt zich in het algemeen te versnellen (Rli, 2015c). Een deel van die vernieuwingen kan bijdragen aan een gezonde leefomgeving. Sensoren die bijvoorbeeld fijnstof, CO₂, temperatuur of luchtvochtigheid meten, worden steeds goedkoper, kleiner en toegankelijker. Hierdoor wordt ook het meten, kwantificeren en screenen van de leefomgeving (hoe gezond is een wijk of buurt?) steeds gemakke-lijker. Software (onder andere apps) om de data van die sensoren te visuali-seren, uit enquêtes, van het Kadaster of uit andere bronnen, of om serious

games te ontwikkelen en te spelen, wordt steeds toegankelijker. Deze

nieuwe mogelijkheden bevorderen bewustwording in de samenleving. Mensen zien hoe hun buurt ervoor staat qua gezondheid. Verschillende technologieën maken voertuigen steeds stiller, schoner en veiliger. Nieuwe materialen voor tegels en bakstenen helpen bij het zuiveren van de lucht (NO_x) of bij het koelen van gebouwen.

Ruimtelijke interventies

Een tweede type betreft ruimtelijke interventies. Dit zijn interventies die via ruimtelijke inrichting bewegen, ontspannen of ontmoeten bevorderen of de gezondheid beschermen, bijvoorbeeld tegen de gevolgen van klimaat-verandering zoals hittestress. Nationaal en internationaal zijn er talloze voorbeelden te vinden van dit soort interventies (zie Kader 4 en Tabel 3 voor voorbeelden). Gezonde ruimtelijke (her)inrichting vertaalt zich dan in bijvoorbeeld de aanleg van fietspaden, waterpleinen of van groen in de stad. Dat laatste kan, mits goed ontworpen, op verschillende manieren verband houden met gezondheid. Bomen kunnen fijnstof afvangen en CO₂ absorberen. Een park kan uitnodigen tot bewegen en tot meer ontmoeting, de aanblik van groen kan stress verlagen.

Kader 4: Internationale voorbeelden van ruimtelijke interventies