n (Verkeerd) bodemgebruik kan een belangrijke invloed hebben op de bodembiodiversiteit. Fysische processen zoals erosie en bodemverdichting vernietigen in meer of mindere mate een gezonde bodemstructuur die noodzakelijk is voor een evenwichtig bodemleven. Een ver-dichting van de bodem belemmert bovendien de ontwikkeling van het wortelstelsel.
n Om aan de voedselbehoefte van de maatschappij te voldoen is het noodzakelijk (geweest) om natuurlijke gebieden als bos om te vormen tot akker. Deze ingreep heeft echter een verlaging van het gehalte aan organisch materiaal in de bodem tot gevolg, wat de bodembiodiversiteit doet dalen.
n Biotische ingrepen zoals de keuze voor een specifiek landgebruik (akker, grasland, bos) en bin-nen het landgebruik de keuze voor een welbepaalde teelt of natuurtype, zijn bepalend voor de potenties voor C-opslag via de impact op het bodemleven.
n Verstoring van de natuurlijke stofkringlopen, door bv. vermesting, verzuring en verdroging, zorgt voor problemen in het bodemecosysteem. Bij een te hoge nutriëntenvoorziening zal er een verlies aan biodiversiteit zijn van de soorten die gespecialiseerd zijn om te groeien onder nutriëntenarme omstandigheden, omdat zij onder nutriëntenrijke omstandigheden hun com-petitief voordeel kwijt zijn.
n Toepassing van bepaalde pesticiden vormen een bron van toxiciteit die direct en indirect een impact heeft op de overleving van bodemorganismen.
[ 135 ] Biodiversiteit als basis voor ecosysteemdiensten > Nutriëntencyclus
4
Huidige trend
Hoewel er momenteel weinig gegevens over bekend zijn, groeit de be-zorgdheid omtrent een dalende bodembiodiversiteit. Maar gezien de actuele versnelde daling van de gekende bovengrondse soortenbiodi-versiteit, lijkt het meer dan waarschijnlijk dat ook de biodiversiteit van de bodemorganismen sterk onder druk staat.
Het risico op verlies van bodemdiversiteit door toedoen van de mens is het grootst in gebieden met een hoge bevolkingsdichtheid en/of een intensieve landbouw. Bodemdegradatie en bodemerosie zijn het gevolg van onaangepaste landbouwpraktijken zoals overbegrazing, het onaan-gepaste gebruik van pesticiden en meststoffen, de inzet van zware ma-chines, de intensifiëring van de landbouw door het omzetten van bos en weiland in akkerland. De opwarming van de aarde en een gewijzigd neerslagpatroon zullen een impact hebben op de bodembiodiversiteit, net zoals de chemische bodemverontreiniging ten gevolge van industriële activiteiten. Ook GGO’s en invasieve soorten kunnen de biologische evenwichten tussen organismen beïnvloeden. De regio’s die het sterkst worden bedreigd in Europa zijn de Benelux, grote delen van Groot- Brittannië en Noord-Frankrijk.
[ 136 ] Biodiversiteit als basis voor ecosysteemdiensten > Nutriëntencyclus
5
Maatregelen om de relatie tussen biodiversiteit en
ecosysteemdienst te versterken
Herstelmaatregelen
Maatregelen gericht op het behoud van de bestaande organische stof en op het herstel en de opbouw van organische stof in de bodem leveren een belangrijke bijdrage aan een evenwichtige biodiversiteit in de bodem:
n Gebruik van organische mest, bekalking en groenbemesters
n Inplannen van gewasrotaties, vlinderbloemigen
n Minimale grondbewerking en het voorkomen van bodemverdichting om de bodemstructuur te vrijwaren
Neveneffecten van maatregelen op andere ecosysteemdiensten
Maatregelen die het organische stofgehalte van de bodem verhogen, kunnen negatieve effecten tot ge-volg hebben:
n Niet-kerende bodembewerking kan de lachgasemissie verhogen via het denitrificatieproces in de bodem onder anaerobe omstandigheden die via eventuele bodemverdichting kunnen ontstaan.
n Door de vorming van macroporiën en gangen van pendelende regenwormen vergroot het risico op uitspoelen van bestrijdingsmiddelen naar het grondwater via preferentiële stroom-banen.
n Minder goed gecontroleerde, want weersafhankelijke vrijzetting van nitraat bijvoorbeeld, met een verhoogd risico op uitspoeling.
Bronnen
Faber J.H., Jagers op Akkerhuis G.A.J.M., Bloem J., Lahr J., Diemont W.H. & Braat L.C. (2009). Ecosysteemdiensten en transities in bodemgebruik; Maatregelen ter verbete-ring van biologische bodemkwaliteit. Wageningen, Alterra, Alterrarapport 1813. Jacobs S., Staes J., De Meulenaer B., Schneiders A., Vrebos D., Stragier F., Vande-venne F., Simoens I., Van Der Biest K., Lettens S., De Vos B., Van der Aa B., Turkelboom F., Van Daele T., Genar O., Van Ballaer B., Temmerman S. & Meire, P. (2010). Ecosys-teemdiensten in Vlaanderen: een verkennende inventarisatie van ecosysEcosys-teemdiensten en potentiële ecosysteemwinsten. University of Antwerp, Ecosystem Management Research Group, ECOBE 010-R127.
http://www.vilt.be/Bodembiodiversiteit_in_Benelux_bedreigd
Jeffery S., Gardi C., Jones A., Montanarella L., Marmo L. ,Miko L., Ritz K., Peres G., Römbke J. & van der Putten W.H., (eds.) (2010). European Atlas of Soil Biodiversity. European Commission, Publications Office of the European Union, Luxembourg. Moolenaar S.W. & Hanegraaf, M.C. (2007). Bodembeheer en Bodembiodiversiteit. Nu-triënten Management Instituut NMI, in het kader van het project Kans voor Klei. Platteau J., Van Gijseghem D. & Van Bogaert T. (reds.) (2010). Landbouwrapport 2010, Departement Landbouw en Visserij, Brussel.
Potschin M. & Haines-Young R. (2011). Ecosystem services: Exploring a geographical perspective. Progress in Physical Geography 35(5) 575–594.
Turbé A. , De Toni A., Benito P., Lavelle P., Ruiz N., Van der Putten W.H., Labouze E. & Mudgal S. (2010).Soil biodiversity: functions, threats and tools for policy makers. Bio Intelligence Service, IRD, and NIOO, Report for European Commission (DG Environ-ment).
Review
An De Schrijver (UGent) Roel Merckx (KU Leuven)
Expertise in Vlaanderen
• Vlaamse Instelling voor Technologisch
Onderzoek (VITO)
• Instituut voor Natuur- en Bos-onderzoek
(INBO): Onderzoeksgroep Milieu en
Klimaat
• UGent: Vakgroep Bos- en Waterbeheer, Labo Bos & Natuur; Vakgroep Bodembe-heer; Vakgroep Toegepaste Analytische en Fysische Chemie
• KU Leuven: Afdeling Bodem- en Waterbe-heer
• UA: Departement Biologie
Fotoverantwoording
Y. Adams/Vildaphoto
Rollin Verlinde/Vildaphoto pag. 136
Deze fiche is onderdeel van de publicatie
Meiresonne L. & Turkelboom F. (2012). Biodiversiteit als basis voor ecosysteem-diensten in regio Vlaanderen. Medede-lingen van het Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek 2012 (1). Instituut voor Na-tuur- en Bosonderzoek, Brussel.