2 Analyse en beschrijving van de impacts van het invoeren van een statiegeldsysteem
2.2. Impact op zwerfvuil
2.2.1 Impact invoeren statiegeldsysteem op hoeveelheden zwerfvuil
Voor de inschatting van de hoeveelheden zwerfvuil beschouwen we enkel de hoeveelheid afval die in de omgeving is terug te vinden, en niet de hoeveelheid afval in de straatvuilbakjes. Deze hoeveelheid zwerfvuil bedroeg in 2013 17.500 ton voor Vlaanderen [8].
Door het invoeren van statiegeld op eenmalige drankverpakkingen kunnen we ervan uitgaan dat de eenmalige drankverpakkingen grotendeels uit het zwerfvuil verdwijnen. De consumenten hebben een incentive om de eenmalige drankverpakkingen terug te brengen naar een teruggavepunt (nl. het terugvorderen van het betaalde statiegeldbedrag). Daarnaast zullen eenmalige drankverpakkingen onder het statiegeldsysteem – indien ze toch in het zwerfvuil belanden – door anderen worden opgeraapt om zo het statiegeldbedrag op te strijken33. Dit is
32 De meeropbrengsten voor materialen in het statiegeldsysteem zijn afhankelijk van eventuele hogere opbrengsten door een hoger retourpercentage en een zuiverdere kwaliteit van het materiaal. Het is niet mogelijk geweest de hogere opbrengsten in deze studie te kwantificeren.
33 Dit is evenwel niet mogelijk op autosnelwegen.
zeker mogelijk indien de verpakkingen nauwelijks zijn vervormd (terugnamemachines nemen verpakkingen aan die tot 30 % van hun oorspronkelijke volume zijn verkleind34), maar bij de handmatige terugname kan dit ook indien ze reeds meer zijn vervormd. Dit is evenwel minder evident voor de eenmalige glazen verpakkingen.
Deze redenering wordt door vele actoren in landen met statiegeld op eenmalige drankverpakkingen gevolgd. Metingen van de hoeveelheid eenmalige drankverpakkingen voor en na invoering van statiegeldsystemen zijn niet of nauwelijks te vinden.
Studies uit de VS in de jaren ’70 en ’80, gebaseerd op voor- en nametingen van het zwerfvuil, laten zien dat het aantal drankverpakkingen in het zwerfvuil langs de weg gemeten in aantallen met ongeveer 51 % – 83 % is afgenomen na invoering van statiegeld. De totale hoeveelheid zwerfvuil werd gereduceerd met 10 % tot 39 %. In volume-eenheden was de reductie voor de staat Iowa respectievelijk 78,7 % (t.o.v. het totaal aan verpakkingen in het zwerfvuil) en 38,1 % (t.o.v. het totaal volume aan zwerfafval) (Tabel 10) [9].
In een recentere studie voor de staat Maryland wordt ook naar deze cijfers verwezen [10].
Natuurlijk moet hier rekening gehouden worden met de situatie voor het invoeren van het statiegeldsysteem. In de Verenigde Staten was er nog geen selectieve inzameling ten tijde van het invoeren van het statiegeldsysteem, terwijl dit in de huidige situatie in Vlaanderen uiteraard wel het geval is. Hoe dit de eventuele vermindering in zwerfvuil zou kunnen beïnvloeden, is onbekend.
Tabel 10: Resultaten studies VS – impact invoeren statiegeldsysteem op zwerfvuil
Staat Jaar Reductie aantal verpakkingen in het zwerfvuil (%)
Reductie totaal zwerfafval (%) monitoringcampagne naar plastic afval in de oceaan heeft men gevonden dat het meeste van dit afval afkomstig is vanop het land met grote concentraties dicht bij de grote steden. Men stelde vast dat er in Zuid-Australië, waar een statiegeldsysteem van kracht is, op eenmalige drankverpakkingen tot één derde minder plastieken flesjes (afkomstig van land) in de oceaan te vinden waren (1 op 10 plastic items was een plastieken flesje t.o.v. 3 op 10 items in andere delen van Australië). Ook al betreft het slechts een significant verband en geen bewezen oorzakelijk verband (waarvoor een voor en nameting noodzakelijk is), verwijst men toch naar het beleid m.b.t. eenmalige drankverpakkingen (statiegeld) om deze verschillen te verklaren.
Beleidsmakers gebruiken deze resultaten om ook in andere delen van Australië een statiegeldsysteem in te voeren als onderdeel van het beleid om vervuiling van de oceanen tegen te gaan. Het aandeel ‘container lids’ t.o.v. het aantal eenmalige flesjes was dan weer significant hoger dan in andere staten; wat verklaard wordt door het feit dat er geen statiegeld geheven worden op de ‘container lids’. Hieruit leidt men af dat het effect in het afval dat gezien werd (nl.
minder eenmalige drankverpakkingen) niet te wijten is aan minder consumptie.
34Cfr. Informatie TOMRA tijdens werkbezoek in Duitsland (19 03 2015). Machines kunnen ook worden aangepast om verpakkingen die nog meer vervormd zijn ook te aanvaarden. Dit moet dan vanaf het begin zo voorzien worden.
Op basis van deze bevindingen gaan we ervan uit dat het volume zwerfvuil in de verschillende scenario’s maximaal kan verminderen met het aandeel eenmalige drankverpakkingen te vinden in dit zwerfvuil waarop in het betreffende scenario statiegeld op van toepassing is. Om deze inschattingen mogelijk te maken, zijn gedetailleerde cijfers nodig omtrent de samenstelling van de PMD-fractie gevonden in het zwerfvuil (opsplitsing naar materiaal en volume van de verpakkingen). Deze ontbreken grotendeels.
Uit een analyse van het zwerfvuil op verschillende proefstroken (2006) [11] wordt gesteld dat de drankverpakkingen in aantal stuks 10 % van het herkenbaar zwerfvuil uitmaken (of 4 % van het totale aantal stuks zwerfvuil). In gewicht is dit ongeveer één derde van het verpakkingsafval in het zwerfvuil – of 33 % van het totale gewicht van het zwerfvuil.
Een kleinere maar meer recente studie werd uitgevoerd door IOK Mol [12] waarbij via vrijwilligers en netheidsverantwoordelijken op een totaal van 268 km bermen gemiddeld 36 kg
Figuur 2: Concentratie plastics gevonden aan de kustlijn in Australië (links) en de delen van Australië waar statiegeld op eenmalige drankverpakkingen van toepassing is (donkergroen) of waar men statiegeld zal invoeren vanaf 1 januari 2017 (rechts)[9]
Figuur 3: Aandeel eenmalige drankverpakkingen gevonden in het zwerfvuil in de oceaan nabij de Australische kust (verschil in verschillende staten) [9]
afval per km per jaar werd ingezameld, waarvan ongeveer 81 gewichts% restafval en 19 gewichts% PMD (hoofdzakelijk drankverpakkingen).
In volume maken drankverpakkingen 40 % uit van de totale hoeveelheid zwerfvuil. Cijfers uit Nederland geven aan dat ca. 50 % van het totale zwerfvuilvolume bestaat uit drankverpakkingen. Men stelt er dat gemiddeld 3,5 % van de op de markt gebrachte plastic flesjes en blikjes in het zwerfafval terecht komt [13].
Geen informatie is beschikbaar over het aandeel kleinere of grotere verpakkingen in het zwerfvuil. We gaan ervan uit dat het merendeel van de drankverpakkingen bestaat uit kleinere drankverpakkingen (PET, blik, glas, drankkarton – nl. afkomstig van out-of-home consumptie).
Dit wil dan ook zeggen dat de verschillende scenario’s voor het invoeren van statiegeld ongeveer dezelfde impact zullen hebben op de hoeveelheid zwerfvuil in Vlaanderen, nl.
maximaal steeds een verlaging van 10 % van het aantal stuks herkenbaar zwerfvuil (en 4 % van het aantal stuks zwerfvuil) en 33 % van het gewicht / 40 % van het volume van het zwerfvuil.
Van het totale initiële gewicht van het zwerfvuil (17.500 ton) zou maximaal dus 5.575 ton vermeden worden door de invoering van statiegeld op eenmalige drankverpakkingen.