Images bij verschillende identiteiten

Als uitgangspunt juist verschil is, wordt er impliciet al vanuit gegaan dat er ook verschillen zijn in beleving. Vanuit de theorie is dit ook zeer zeker te bepleiten. De beleving van de ruimte zijn representaties geconstrueerd door sociale discoursen en praktijken in plaats van individuele mentale

149

Massey, D. & Jess, P. , 1997, p.88-89

150 Ibid., p. 89 151 Ibid., p.89-92 152 Ibid., p.92-96 153 Ibid., p.96 154 Ibid., p.106 155 Sandercock, L. 1998, p.114-115 156 Sandercock, L. , 1998, p.122-123

schema's. Dat er verschillen kunnen bestaan bij de beleving van de ruimte door diverse culturele groepen klinkt heel logisch, maar hier zijn slechts weinig voorbeelden van te vinden in de literatuur.

‘There is a fairly rich literature on environmental cognitive mapping, and wayfinding, although there is nothing in relation to immigrants’ experience in particular.’

(Ng, C.F., 1998, p. 55)

Deze onderzoeken zouden echter verschillen en overeenkomsten, die te vinden zijn in de case van Beverwijk, kunnen helpen verklaren. Er zijn een aantal onderzoeken te vinden, waarbij duidelijk wordt dat de culturele achtergrond wel van enige invloed is bij de beleving van de ruimte. Verschillende groepen uit de samenleving hebben een verschillende mental map en ‘sense of place’ die is geconstrueerd vanuit hun historie, hun achtergrond en beeld van de wereld en ruimte.

De onderzoeken zijn niet alleen gericht op verschillende culturele identiteiten, maar vooral op migrantengroepen en hun beleving van de ruimte. Al is in vorige hoofdstukken al aan bod gekomen hoe de identiteit van migranten is vormgegeven, § 2.4, alsmede de relatie tussen plaats en migranten, § 3.2 en § 3.4, dit hoofdstuk geeft weer hoe de beleving van de ruimte is vormgegeven. Hier past ook een overzicht van enige onderzoeken naar culturele verschillen bij beleving van de ruimte, omdat dit direct aansluit bij de case in hoofdstuk 6.

5.4.1 Mental maps

"Each individual creates and bears his own image, but there seems to be substantial agreement among members of the same group" (Lynch, K. 1960 ,p.7)

Niet alleen geeft Lynch bij zijn onderzoek aan dat ieder individu een eigen beeld heeft van een stad, maar dat de beelden die leden van eenzelfde groep hebben, op sommige punten overeen kunnen komen. Bij een indeling in groepen kun je denken aan een onderverdeling in culturele identiteiten. Leden van deze groepen delen eenzelfde culturele identiteit. Lynch geeft hierbij al aan dat “cultural differences may extend not only to the features receiving attention, but also to the way in which they are organized”. 157 Ook Walmsley geeft aan dat een image van een stad niet alleen een individueel fenomeen is, maar tevens cultureel. 158

In dit onderzoek worden mental maps gebruikt om een idee te krijgen van het ruimtegebruik van individuen behorende tot de Turkse gemeenschap in Beverwijk. Onderzoek naar mental maps in relatie met verschillen tussen culturele groepen zijn veelal gedaan vanuit de ruimtelijke psychologie. Hierbij wordt aangegeven dat in veel onderzoeken de sociale en culturele context, van de relatie tussen individuen en omgeving, vergeten of nagelaten wordt. Verschillen die er zijn tussen mental maps kunnen het gevolg zijn van verschillen in sociale of culturele achtergrond. Al wordt deze verklaring in onderzoek vaak nagelaten. De reden hiervoor is dat het zeer moeilijk is om verschillen te scheiden naar sociale klasse en culturele achtergrond.159 Zoals ook bleek bij het onderzoek naar dagindeling van allochtonen in § 4.6.1. Het onderzoek van Ramadier en Moser geeft aan dat het nalaten van de sociale en culturele context van de stadsbewoners in onderzoek kan leiden tot het maken van betekenisloze ruimte waarin niemand zich prettig voelt. Antropologen hebben bewezen dat de cognitieve vorming afhankelijk is van menselijke waarden en normen. Verschillen tussen culturen en subculturen leveren andere cognitieve categorieën op. Groepen en individuen refereren naar verschillende aspecten van de omgeving en zullen ook de ruimte anders inrichten op basis van hun normen en waarden. Steden zijn zo op hun beurt ook producten van culturele uitingen. En ook al is het erg lastig verklaringen te geven voor de verschillen in mental maps vanuit culturele achtergrond, we kunnen wel een indicatie geven van de rol die de culturele achtergrond speelt in verschillen in mental maps.160

Het onderzoek wat Ramadier en Moser hebben gedaan over Parijs gebaseerd op verschillen in culturele origine. Respondenten werden gevraagd om een tekening te maken om hiermee een idee te krijgen van hun ruimtelijke representatie en de manier waarop ze de stad gebruiken. Hieruit bleek dat de representatie van Parijs, de manier van het cognitive mapping, geen verschillen had waarbij de 157 Lynch, K. 1960, p. 132 158 Walmsley, 1988, p. 37 159

Ramadier, & Moser, 1998, p.308

160

culturele achtergrond een rol zou kunnen spelen. De manier waarop ze de ruimte gebruiken zou wel gekoppeld kunnen worden aan culturele achtergrond. 161 Zie ook hoofdstuk 4 over onderzoeken in Multicultureel Nederland, over dagindeling.

5.4.2 Sense of place

Dat er verschillen zijn per individu geldt eveneens voor de 'sense of place'. Hierbij geldt echter ook dat er overeenkomsten bestaan bij leden van eenzelfde groep. Eenzelfde culturele identiteit schept niet alleen een band met elkaar, maar dezelfde normen en waarden zorgt ervoor dat je op een aantal punten de wereld hetzelfde bekijkt en ervaart. Steele zijn uitleg over de 'sense of place' laat zien dat er twee ingrediënten nodig zijn om te komen tot een 'sense of place'. Enerzijds is er een directe omgeving,'setting', nodig , datgene waar uiteindelijk iets voor en over gevoeld en gedacht gaat worden, anderzijds is er het individu zelf, die de gevoelens en gedachtes krijgt. Dat de 'setting' er eenmaal is, wil niet zeggen dat deze statisch is, maar juist het individu kan het verschil maken. Deze neemt een hele hoop emotionele en culturele bagage mee naar een plats, waarmee uiteindelijk een 'sense of place' tot stand komt. Leden van eenzelfde culturele groep hebben voor een deel dezelfde bagage; logisch gevolg is dat de 'sense of place' binnen deze groep ook deels overeen zal komen. 162

Zoals al eerder besproken vormt 'sense of place' de gevoelens en gedachten over een plaats die allereerst bepaald wordt door de identiteit van een individu. Omgekeerd kan een 'sense of place' zo sterk zijn dat deze ook mede de identiteit van een individu bepaalt. De gebondenheid of gehechtheid aan een plaats kan onderdeel vormen van de culturele identiteit, zie § 2.3.3.163 Onderzoek naar 'sense of place' heeft vooral als doel te achterhalen of het individu zich verbonden voelt met die plaats; voelt hij of zij zich 'thuis' daar? Hierbij komen we wederom bij de ruimtelijke psychologie uit, waar vooral het onderzoek naar 'sense of place' plaatsvindt.

Gustafson gaat in zijn onderzoek naar de betekenissen van plaats uit van drie polen die de betekenissen vormen. Dat zijn 'self' (het individu), 'others' (anderen) en 'environment' (omgeving). Iedere pool en de relaties tussen de polen draagt op de eigen manier bij aan de uiteindelijke 'sense of place' die een individu heeft. Te beginnen bij 'self', is het feit dat plaatsen veelal zeer persoonlijke betekenissen bevatten. Hierbij is voornamelijk de levensloop van het individu van belang. Een individu voelt zich veelal meer verbonden met een plaats waar hij of zij al lang woont, of vaak terugkomt. Dit heeft te maken met de ervaringen en de herinneringen gekoppeld aan die plaats. Maar ook emoties, thuisgevoel, activiteiten die een individu in een bepaalde plaats ontplooit en als bron van zelfidentificatie is de plaats belangrijk. De tweede pool bestaat uit 'others'. Plaatsen krijgen betekenis door de kenmerken, het gedrag en het ruimtegebruik van de inwoners van die plaats, waardoor plaatsen ook tegen elkaar afgezet worden, wij, hier en zij, daar. De derde pool is de 'environment', de fysieke kenmerken van de plaats, maar ook de specifieke evenementen en elementen van een plaats. Een plaats krijgt betekenis door te refereren naar de specifieke locatie ten opzicht van haar omgeving. Zoals boven al vermeld zijn de relaties tussen de polen van belang bij het construeren van betekenissen van een plaats. 164

Vanuit het onderzoek van Gustafson is goed te beargumenteren dat er waarschijnlijk verschillen op zullen treden bij de ‘sense of place’ tussen individuen van verschillende culturele groepen. Waarbij niet alleen de identiteit van individuen zelf (‘self’) worden bekeken, op grond hiervan zijn individuen allemaal verschillend en heeft de cultuur een speciale plaats in de identiteitsvorming. Maar ook de anderen (‘others’) de specifieke gedragingen en gebruiken van de inwoners van de plaats zelf, kunnen ervoor zorgen dat je je als ‘vreemdeling’ totaal niet op je plaats voelt. De ander heeft een andere culturele identiteit. Hierbij wordt ook gekeken naar andere plaatsen (‘environment’), plaatsen waar je wel thuis bent en waar je vertrouwt mee bent.