De NRC heeft maar enkele artikelen met het human-interest-frame. Uit het onderzoek blijkt dat tijdens de beide acties in totaal maar 9 artikelen het frame dragen. De NRC versloeg vooral het harde nieuws en niet de meer toegankelijke, emotionele berichten. Er was geen verslaggever die bewust verhalen maakte in Nederlands-Indië over de menselijke kant van de oorlog.
De gepubliceerde verhalen die wel human-interest kenmerken hebben gingen over de radiotoespraken die er vanuit het leger werden gedaan. Doordat deze toespraken een persoonlijke invalshoek hadden, kreeg het artikel het human-interest-frame. Zoals toespraken gericht tot de thuisblijvers, de moeders en vrouwen van de soldaten. [..]Gen. Spoor had woorden van lof voor de wijze, waarop de jongens zich gedragen hebben en de landgenoten kunnen trots op hen zijn. Van de gevallenen zei hij, dat zij hun plicht als soldaat met blijmoedigheid hadden gedragen en hun offer in grootheid hadden gebracht.
De toespraken zijn gericht tot het thuisfront dat getroffen wordt door de afwezigheid en onzekerheid van hun mannen in het conflictgebied. Daarnaast heeft de toespraak een emotionele toon, waardoor de woorden bepaalde gevoelens oproepen bij familieleden. Daardoor hebben die berichten het human-interest-frame. U heeft zich, zo vervolgde de spreker, vermoedelijk wel al gerealiseerd, dat de nieuwe omstandigheden het voor de militairen moeilijker maken, om regelmatig contact met thuis te onderhouden. Er zal voorlopig minder gelegenheid zijn, om rustig brieven te schrijven. Al zult u misschien minder post krijgen dan u gewend was – hun gedachten zullen nog meer bij u zijn. Schrijft u daarom vaker en inniger dan ooit.[..] Weest sterk en vol vertrouwen. En toon dat in uw brieven”.296
Naast de vele gepubliceerde toespraken was er één bericht dat echt een verslag was met een human-interest-invalshoek. De krant versloeg geen eigen bedachte invalshoek, maar publiceerde een bericht over de van tevoren aangekondigde protestantse kerkdienst voor de militairen in Indonesië, de kerkdienst werd daar via de radio uitgezonden. Meer dan ooit hebt gij thans de behoefte aan onze steun, zeide de heer Nort, en wij zullen u die volledig geven.
67
Wanneer gij straks de kinderen zult horen zingen, weet dan, dat dit uw kinderen zijn. En aangezien het bijna Kerstmis was, werd daar ook nog bij stilgestaan. De ware stemming om Kerstmis te vieren ontbreekt, omdat men zich ongerust maakt over het lot van kameraden, die in actie zijn. Ook wij in Nederland zullen door de noden en gevaren, waarin ge u bevindt, moeite hebben om het Kerstfeest onbevangen te vieren. Het thuisfront denkt en leeft intens met u mee en bidt voor u. 297
5.2.3. Conflictframe
Het conflictframe komt logischerwijs veel voor, aangezien het een conflictsituatie was in Nederlands-Indië. Het frame komt iets minder voor dan het Verantwoordelijkheidsframe, namelijk 61 artikelen tijdens de eerste actie en48 bij de tweede. Ondanks dat liggen de twee frames dicht bij elkaar. Meestal hadden artikelen ook wel beide frames in zich, maar was de ene net iets beter vertegenwoordigd dan de andere.
De NRC publiceerde als onafhankelijke krant berichten over het conflict waarin beide partijen aan bod kwamen, waardoor het geen eenzijdig, Hollands, verhaal werd. De krant hield hiermee de lezer op de hoogte van de ontwikkelingen. [..]Het vliegveld bij Malang is door drie Nederlandse vliegtuigen aangevallen, waarbij schade werd aangericht aan gebouwen. Het republikeinse afweergeschut kwam in actie. Generaal Soedirman, opperbevelhebber der Republikeinse strijdkrachten, richtte zich heden tot het Indonesische volk met de woorden: “Thans is het ogenblik voor alle Indonesiërs aangebroken om hun land te verdedigen tegen de Nederlandse aanval. Het betreft de verdediging van onze natie”[..] dat de Nederlanders de aanval waren begonnen zonder enige voorafgaande oorlogsverklaring.298
De onafhankelijkheid van de krant bleek ook uit de artikelen waarin alleen aandacht was voor de kant van de republikeinen in Indonesië. De krant hoefde niet perse het Nederlandse standpunt te benoemen omdat ze geen verplichting hadden tegenover een politieke partij en dus geen standpunten hoefden te verspreiden. Zoals in een artikel over de radiotoespraken van Indonesische leiders. Hij stelde de vraag of de Nederlanders hebben bedacht, dat door “dit optreden de verbinding tussen het Indonesische volk, welke met veel moeite was gevormd, geheel zal worden verbroken en dat deze verbinding mogelijk voor immer zal zijn verbroken”. En de toespraak van Soekarno. Deze zeide, dat de Nederlandse aanval met wapengeweld een aanval was “op onze vrijheid en op de rechtvaardigheid”. Hij
297
NRC, Kerkdienst voor de militairen in Indonesië. 27-12-1948.
68
noemde het een betreurenswaardige daad, gebaseerd op vertrouwen in geweld.299
De correspondent voor de NRC in Nederlands-Indië maakte geen Human Interestverhalen, maar een analyse van het conflict. Optimisten in het Nederlandse kamp alhier spreken van “de militair-politionele wandeling”. Zij die spreken van de “wandeling naar Djokja”, gaan klaarblijkelijk bewust of onbewust uit van de veronderstelling, dat deze stad het doel van de opmars onzer troepen is, opgemerkt dient echter te worden, dat de gewapende actie niet noodzakelijkerwijs als direct doel behoeft te hebben de bezetting van Djokja, maar zich bijvoorbeeld kan beperken tot het doormidden snijden van Java op twee plaatsen, waardoor het hart der republiek zou worden geïsoleerd.300
Het intellectuele karakter van de krant kwam ook voor in een analytische voorbeschouwing van het conflict, met een verwachting van de duur van de strijd. Indonesische legerkringen maken zich geen illusies over de duur en de afloop van het eigenlijke gewapende optreden. [..] Veel eerder zal de republiek vermoedelijk haar kracht zoeken in een guerrilla. Deze is evenwel slechts vol te houden als de bevolking hiermede sympathiseert en op alle mogelijke wijzen hulp verleent.301 Opvallend is dat de correspondent het benoemen van het gewapende optreden niet schuwt. De krant laat op die manier zijn positie zien, door niet klakkeloos de regering na te praten en het een politionele actie te noemen, wat minder klinkt als een oorlog dan ‘gewapend optreden’.
5.2.4. Morele frame
Het morele frame komt niet heel vaak voor. Net als bij het human-interest-frame is er niet gekozen voor het schrijven van een verhaal met een morele invalshoek. De verhalen die het frame dragen zijn radiotoespraken, zoals die van het leger en de koningin, die de krant de dag na de uitzending publiceert. Maar dat zijn kant en klare verhalen die van zichzelf al een morele boodschap dragen. Beseft, dat gij geen krijgsvolk zijt, doch brengers van recht en veiligheid aan de bevolking, die reeds te lang zuchtte onder terreur en onderdrukking. Verlicht haar noden, vermeerdert deze niet. Onthoudt u dus van elke daad, die niet de toets van sterke critiek zou kunnen doorstaan. Zijt beslist doch tevens menslievend en ontziet andermans eigendom. Ik stel mijn volle vertrouwen in uw houding. Moge God u leiden en behoeden in de komende dagen”.302
299 NRC, Radiotoespraken van Indonesische leiders. Een betreurenswaardige daad, zegt Soekarno. 22 juli 1947.
300 NRC, Sterkte en opstelling van de Nederlandse troepen. 21 juli 1947.
301
NRC, Sterkte en opstelling van de Nederlandse troepen. 21 juli 1947.
69
Een van de columns in NRC had wel een Moreel frame, maar in dat verhaal gaat het vooral over de verschillen in moraal tussen het westen en het oosten van de wereld, wat weer meer in het intellectuele karakter van de krant past. Als voorbeeld wordt de situatie in Birma aangehaald, maar het onderwerp slaat ook op de toestand in Indonesië. In het Verre Oosten geldt een andere moraal dan in West-Europa. Dit maakt een goede verstandhouding zo moeilijk, nu zovele Oost-Aziatische volken op voet van gelijkheid met hun vroegere meesters behandeld willen worden. Slechts bij een zeer kleine minderheid hebben de Westerse opvattingen van leven en wijze van denken wortel geschoten. [..]303
5.2.5. Economische-gevolgen-frame
Ondanks dat de NRC pretendeert een zakelijke en intellectuele krant te zijn, waren er opvallend weinig artikelen met het economische-gevolgen-frame. Uit het onderzoek is gebleken dat in totaal dertien berichten het frame hebben, acht bij de eerste actie en vijf bij de tweede. Er waren wel wat meer berichten waar de economie even werd genoemd, maar dat was niet kenmerkend genoeg voor het frame.
De economische berichten die wel werden gepubliceerd waren zakelijk en gingen met name over de toestand van de ondernemingen, zoals de mijnen. De publicatie van die economische verhalen is te verklaren uit het zakelijke karakter van de liberale krant en het lezerspubliek dat voor een groot deel bestond uit handelaren. Naar door een Ned.-Indische ambtenaar van economische zaken werd verklaard, zal door de bezetting van de kolenmijnen van Boekitasem de steenkoolvoorziening van de gehele Nederlandse kust- en zeevaart in de Indonesische wateren kunnen worden verzekerd. [..] De productie in deze periode bedroeg ongeveer 1000 ton per dag.304
Andere economische berichten gingen over maatregelen die andere landen wilden treffen om de conflicterende landen te raken, om zo een staakt het vuren af te dwingen. Dat zijn zakelijke en intellectuele kenmerken van de NRC. [..] zijn de Verenigde Staten overgegaan tot de uitoefening van economische druk op Nederland als een direct gevolg van de politiële actie. [..] legde hij, naar ik verneem, er de nadruk op, dat de maatregel uitsluitend door economische overwegingen is ingegeven. [..]Volgens cijfers, mij door de ECA verstrekt, bedroegen de toewijzingen over het eerste ECA-jaar ten behoeve van Indonesië tot dusver 68 millioen dollars, waarvan voor 61 millioen reeds machtigingen werden verleend en voor
303
NRC, De vlag van het nationalisme … en de lading. 27 juli 1947. 304 NRC, De kolenmijnen van Boekitasem bezet. 28 juli 1947.
70
ongeveer 54 millioen contracten werden gesloten. [..]Waarover men zich op het State Department bijzonder ongerust maakt, is de uitwerking welke het Nederlandse optreden in geheel Zuid-Oost-Azië zal hebben.305
5.2.6. Bad guys-frame
Het Bad guys-frame, waarin de nadruk ligt op het aanwijzen van een schuldige en op het benoemen van een schurk, komt maar één keer voor in NRC. Hiervoor was de berichtgeving in de krant te gebalanceerd. De krant wees expliciet geen schuldige van het conflict aan, maar zorgde voor afgewogen, onafhankelijke berichtgeving waarin beide partijen aan bod kwamen. In het enige bericht met het Bad guys-frame, kwam het citaat over een slechterik van dr. Beel. Dr. Beel heeft Zaterdag voor Radio Batavia mededeling gedaan van het besluit van de regering, het bestand met de Republiek op te zeggen en een zuivering te beginnen tegen terroristen op Republikeins gebied. [..]“Deze zuivering zal vastberaden en grondig worden uitgevoerd. Wij zullen met alle beschikking staande politionele en militaire middelen onverpoosd de terroristenbenden achtervolgen en wij zullen hen niet langer hun praktijken laten voortzetten [..]”.306
5.2.7. Good guys-frame
In totaal komt het Good guys-frame in NRC twaalf keer voor. Het frame is te vergelijken met het human-interest-frame omdat het ook gericht is op het verhaal van de slachtoffers en het leed dat zij moeten doorstaan. Het grote verschil is, dat in het Good guys-frame ook een vraag zit over het vragen om hulp. De berichten in NRC die het Good guys-frame hebben gaan dan ook vaak om de hulp die gevraagd wordt bij het beëindigen van het conflict. Bij zo’n bericht gaat het dus niet om de emotionele toon en het leed van de slachtoffers. De vraag om hulp gaat over internationale betrekkingen en steun van andere landen of de Verenigde Naties. Voor zijn vertrek naar New Dehli heeft Sjahrir te Calcutta de hulp verzocht van een internationale brigade “naar het model van de brigade, die in 1934 Spanje heeft geholpen”.307
Opvallend is dat er niet erg uitgewijd werd in de berichten met het Good guys-frame. Het zijn voornamelijk kleine berichtjes, van twee of drie alinea’s. De republikeinse
305 NRC, De Amerikaanse hulpverlening aan Indonesië gestaakt. 23 december 1948.
306
NRC, Extra Editie: Dr. Beel kondigt te Batavia de zuiveringsactie aan. 20 december 1948.
71
president, mr. Amir Sjarifoeddin, heeft gisteren, volgens Reuter, in een radio-rede een beroep gedaan op de gehele wereld, in het bijzonder op onze vrienden in Australië, om hun pogingen
tot het voorkomen van verder bloedvergieten te vermeerderen.308
Een enkele keer publiceerde NRC wel een beschrijving van het leed van de slachtoffers. Ondanks dat de invalshoek dichtbij het Human Interestframe ligt, was er toch sprake van het Good guys-frame, omdat de berichten zo klein waren dat alleen het verhaal van de slachtoffers aan bod kwam. Aneta’s bijzondere correspondent te Malang meldt, dat de stad een woestenij is. Vele publieke gebouwen, fabrieken, het klooster, de bioscoop en de sociëteit heeft men in de lucht laten vliegen of zij zijn afgebrand. Reeds dagen geleden waren de winkelstraten leeggeplunderd. De stad is uitgestorven. Van de bevolking waren meer dan honderdduizend zielen gevlucht.309
308
NRC, Sjarifoeddin over Nederlandse maatregelen. 23 juli 1947.
72 Conclusie
In dit onderzoek is een vergelijking gemaakt tussen het profiel en de berichtgeving van twee kranten, Het Vrije Volk en de Nieuwe Rotterdamsche Courant. Aan de hand van frames kon worden onderzocht of het profiel van de krant in de berichtgeving naar voren kwam. Aan de hand daarvan kon een koppeling worden gemaakt tussen het wel of niet aanwezige verzuilde karakter van de krant. Uit de frames moest blijken of de kranten het onafhankelijk-liberaal en het verzuild-sociaaldemocratisch karakter hadden dat de twee kranten pretendeerden te hebben.
Er is in het onderzoek gekozen voor berichten over politionele acties, omdat het conflict in de Tweede Kamer voor verdeeldheid zorgde. Uit de nieuwsberichten kon worden opgemaakt of de PvdA-partijkrant Het Vrije Volk de partij steunde in dit conflict en of de onafhankelijke NRC, met het liberale gedachtengoed, ook daadwerkelijk objectievere verhalen publiceerde.
De probleemstelling in het onderzoek is: In hoeverre tonen de profielen van NRC en Het Vrije Volk de verschillen tussen de zuilen aan, met hun berichtgeving over de twee politionele acties?
Naast het feit dat Het Vrije Volk de partijkrant was van de Partij van de Arbeid, profileerde de krant zich als gezinsblad. Dit is te verklaren doordat de krant als doel had de arbeidersklasse te verheffen en te onderwijzen. De krant moest voor iedereen in het gezin leesbaar zijn. Met name dat kenmerk komt duidelijk naar voren in de berichtgeving over de politionele acties. De partijkrant maakt meer ruimte voor human-interestverhalen, die geschreven werden door een correspondent in Nederlands-Indië. De verwijzing naar het thuisfront dat verslaggever Ton Beers benadrukte in zijn verhalen, zorgden voor een emotionele invalshoek. Het refereren naar moeders en echtgenotes die maanden zonder hun zoon en man zaten, was aansprekend voor de vrouw des huizes waar de krant ook voor bedoeld was.
Die emotionele toon komt ook tot uitdrukking in de berichten met het morele frame en het good guys-frame. Het morele frame richt zich op de thuisblijvers. Houd moed en zoek steun bij elkaar of bij God. Bij het good guys-frame gaat het om verhalen over de onschuldige, inheemse bevolking die slachtoffer is geworden van het conflict. De socialisten richten zich voornamelijk op gelijkheid in de samenleving, het verheffen van de arbeider en het daarbij opkomen voor de ‘zwakkeren’ in de samenleving. Het inleven in een bericht over arme slachtoffers in een conflict geeft dus ook het emotionele karakter van de krant weer.
73
Als partijkrant had Het Vrije Volk de taak om de achterban te informeren over de politieke besluitvorming en die waar nodig uit te leggen. Die functie is terug te zien in de grote hoeveelheid berichten met het conflictframe. Berichten met dat frame waren er op gericht om het ingewikkelde conflict tussen de Nederlandse regering en de Republiek Indonesië uit te leggen. Ook had de krant de taak om de standpunten en beslissingen van de Partij van de Arbeid uit te leggen aan de lezers. Ook hier staat het verheffen van de arbeider weer centraal. Daarop aansluitend past het verantwoordelijkheidsframe, dat vooral terug te vinden is in de berichten over PvdA-bijeenkomsten, Kamerverslagen en verklaringen van de Ministerraad. In een enkele column wordt nog extra aan de lezer uitgelegd wat voor zware verantwoordelijkheden en lasten de regering, en dus coalitiepartij PvdA, heeft. Op die manier werden de beslissingen van de regering verantwoord tegenover de achterban.
Het economische-gevolgen-frame komt niet veel voor in Het Vrije Volk doordat de krant niet als doel had de economie te verslaan. Daarvoor was het te veel een partijkrant en gezinsblad en niet een zakelijke krant. Opvallend is dat bij de tweede politionele actie wel wat meer economische berichten werden gepubliceerd dan tijdens de eerste. Dit is te verklaren door het nieuws dat gebracht werd. Die economische berichten gingen namelijk over de schade na alle gevechten, zowel aan bezittingen als het leed van slachtoffers. Die invalshoek past weer goed bij het persoonlijke en emotionele karakter van de krant. Het Bad guys-frame komt nauwelijks voor, maar dat past ook niet bij een krant die zich profileert als gezinsblad. Het profiel van Het Vrije Volk komt in de berichtgeving duidelijk naar voren. Ondanks de verschillende frames hebben de berichten veelal dezelfde karaktereigenschappen van de socialistische partijkrant.
NRC was een zakelijke, intellectuele en bovenal onafhankelijke krant. Dat wil zeggen, niet partijgeboden, want de journalisten hadden wel degelijk informele contacten met liberale politici. Het zakelijke en internationale karakter van de krant komt duidelijk naar voren in het verantwoordelijkheidsframe. De krant publiceerde nauwelijks letterlijk regeringsverklaringen. De berichten over de politieke besluitvorming waren veelal analytisch van aard. Daarnaast was er veel aandacht voor de internationale kant van het conflict, met een belangrijke rol voor de Verenigde Naties. De krant publiceerde veel over de besluitvorming over het conflict in de Veiligheidsraad en de bemoeienis van andere mogendheden.
De artikelen met het conflictframe laten de onafhankelijke kant van het dagblad naar voren komen. De krant publiceerde berichten waarin beide partijen werden besproken of aan het woord werden gelaten. Door deze hoor-en-wederhoor laat de krant de onafhankelijkheid
74
zien. Dit is ook terug te vinden in de paar artikelen met het Bad guys-frame. NRC was een gebalanceerde krant, waarin het beschuldigen van een van de partijen in het conflict nauwelijks voorkwam. Het aanwijzen van een slechterik paste niet in het onafhankelijke profiel.
Opvallend is het aantal berichten met het economische-gevolgen-frame. Hoewel NRC er iets meer aandacht voor heeft dan Het Vrije Volk, komt het frame vrij weinig voor. Gezien de zakelijke, internationale kant van de krant en de doelgroep die onder andere bestaat uit