HUIS VAN BOURGONDIE

1428-1482.

58. Schitterend is de opkomst van de Hertogen van Bourgondië geweest. Uit Fransen koningsbloede, hebben zij, in vijftig jaren, reeds vóór ze Holland, Zeeland en Henegouwen hadden geërfd, de rang van de machtigste Europese Vorsten bereikt.

Filips de Stoutmoedige (1341-1404), broeder van Karel V, de Koning van Frankrijk (1864 — 1330), grondlegger van de grootheid van dit linie; door a. het hertogdom Bourgondië , dat zijn broeder hem, na het uitsterven van het eerste Stamhuis (1301), in leen gaf; M zijn huwelijk, in 1369, met Margaretha,erfgename van Frans-Comté, Vlaanderen, Artois, Mechelen en Antwerpen. Kon niet reeds Vlaanderen alleen tegen menige bezitting opwegen, vooral nu het met vaste hand in toom gehouden werd? — Zijn zoon, Jan- zonder-vrees (1371-1410), die Margaretha van Beijeren had getrouwd, was, tegen het Huis van Orleans, hoofd van een van de partijen die in Frankrijk, tijden, Koning Karel gewoed hebben, Oom des minderjarige Dolfijns was hij meermalen meester van Parijs; soms werd hij rebel verklaard en nam naar de Nederlanden de wijk.

59. De twee Vorsten uit dit Huis, na de vergroting van het Bour gondische erfgoed met Holland, Filips en Karel, regeerden met veerkracht. Schoon ze dikwerf gedwongen waren bij de Staten van de Gewesten onderstand te zoeken, geschiedde het hulpbetoon niet ten koste van het landsheerlijk gezag.

Filips de Goede, 1428 — 1467; Karel de Stoute, 1467 — 1577; Maria 1477 — 1482.

Bijeenroeping (om de menigvuldige oorlogen, waarvoor gedurig Beden werden vereist) van de Staten, maar zonder eigen gezag of deel aan het Landsbestuur. In Holland, waar vóór 1428 die naam onbekend was, bestond het College van de Staten uit de Edelen en de zes grote steden (Dordrecht, Haarlem, Delft, Leiden, Amsterdam, Gouda).

In 1445 vaardigde hertog Filips een streng bevelschrift uit ter beteugeling van de hebzucht van de Geestelijkheid. Ook ving hij aan haar vrijdon van schatting te beperken.

60. De staatkunde van de Bourgondische Vorsten was, ten gevolge van de familietwisten in het huis van Valois en uit zucht om van de machtigen nabuur en leenman onafhankelijk te zijn, doorgaans tegen Frankrijk gericht, Aldus, en om het Vlaamse handelsbelang, werden zij telkens tot het bondgenootschap met Engeland gebracht.

1415. Inval van de Engelsen in Frankrijk, door de Hertog van 13ourgondië geroepen overwinning bij Azincourt. — 1420. Traktaat van Trayes, waarbij (met miskenning dor Salische wet, die de vrouwelijke lijn uitsloot) de Koning van Engeland, Hendrik V, erfgenaam van de Kroon en Regent wordt. De Bour gondische invloed alleen geeft hem het overwicht.

— De vrede met Engeland onmisbaar voor de bloei van de Vlaamse fabrieken. — (Ook uit Holland en Zeeland werd Hendrik V ondersteund; 800 vaartuigen aan heen verkocht of verhuurd )

De Koningen van Frankrijk hadden dikwerf in de verstandhouding met het Huis van Gelder veel steun. — 1410 — 1473. Arnold van Egmond (1423 r.), een zwak Vorst, wiens vijftigjarige regering de vergroting van het Huis van Bour gondië met Gelderland voorbereid heeft. — Zijn zoon, Adolf, trouweloos en overmoedig, sneuvelt (1477) in een strijd tegen de Fransen. Dien ten ge• volge Bourgondische overmacht en heerschappij.

61. Door de heerschappij dezer, niet Frans gezinde, evenwel Franse Dynastie, werd de toegang voor de Franse taal, beschaving en zeden, opengesteld. De Hertogen van Bourgondië, opgevoed in al de luister, in al de weelde en ongebondenheid van het Parijse Hof, werden in

pracht en ridderlijke glans door bijna geen andere Vorsten geëvenaard. Ook openbaarde zich de Franse invloed in zedenbederf.

Menigvuldige aanleiding om, bij de ontkieming onzer Letterkunde, betoog naar Frankrijk te richten; de vermaardheid van de Troubadours; de roem van de Parijse Hogeschool; de eigenaardige klaarheid en bevalligheid der Franse geschriften: de pracht der tornooien, waardoor de uitheemse Adel derwaarts gelokt werd; het leenverband op Vlaanderen; de goede verstandhouding door huwelijks en vriendschapsbetrekking. Maerlant, de vader van de Hollandse dichters, vertaalde zijn Spiegel Historiële uit Latijnse werken, door Fransen opgesteld. Ridderromans ook in de Nederlanden overgezet, of (zoals wellicht Urzijn en Valentijn en de Ridder met de Zwaan) oorspronkelijk samengesteld. Onder Bourgondië taal- en letterkunde, door talloze bastaardwoorden, verfranst — Kamers van de Rederijkers (gilden ter beoefening van dicht- en rijmkunst als liefhebberij en spel), in navolging van de Colleges de Rétorica Zinnebeeldige voorstellen of spelen van zinnen. Bij de aanneming van Franse dichtsoorten en vormen, minder lichtzinnigheid van inhoud. — De Nederlandse Gewesten drongen meermalen aan op het gebruik van de landstaal in het bestuur

Het Bourgondische Hof geen voorbeeld van ingetogenheid. De overvloed van wereldse goederen weinig geschikt om aan de wereldse begeerlijkheden paal en perkte stellen.

62. Filips VAN BOURGONDIË, Heer van bijna gans Nederland, heeft, door veerkracht en beleid, in Holland de Hoeksen bedwongen; in Vlaanderen de overmoed van de steden aan banden gelegd ; na meer dan honderdjarige krijg, de vrede tussen Frankrijk en Engeland be-werkt; de belangen van de Christenheid, ook toen Constantinopel door de Turken ingenomen was, behartigd; de machtigste koningen overtroffen door milddadigheid en pracht ; onder velerlei tegenstand en bezwaar, de roem verworven van schranderheid, moed, edelmoedigheid en volharding, in één woord, de bijnaam van de Goede, verdiend.

Filips (geb. 1396 te Dijon, lieg. 1419) verkreeg in 1427 Name n, in 1143 Luxemburg, door koop, in 14:30 Brabant en,Limburg, door erfrecht. In 1446 werd (losheid van zeden heeft he m ontsierd) een van zijn bastaarden, David van Bour gondië, op de Bisschopszetel van Utrecht geplaatst; met geweld, nadat de keus van het kapittel op Gijsbrecht van Brederode was gevallen.

Voortsmeulen van de binnenlandse verdeeldheden. In 1437 oproer te Brugge en Gent ; twisten tussen Leuven, Mechelen en Brussel; 1445, woelingen van de Hoeksen te Leiden, te Amsterdam; 1451 — 1453, nieuwe onlusten te Gent, niet zonder Franse opstoking en Engelse hulp; geweldige krijg; honderden dorpen verbrand. Filips verslaat de opstandelingen bij Rupelmonde en Gaveren. Aug. 1453, vrede en vergiffenis, op vernederende voorwaarden.

Een deel van het land, bekend onder de naam van het Vrije, wordt als vierde Lid in de Staatsvergadering, bij de drie steden van Vlaanderen gevoegd. 'De stedelijke inrichtingen nader geregeld; algemeen wording van de Vroedschaps Collegiën.

Betrekkingen op Frankrijk. — 1419. Filips erkent het vermeend recht van Hendrik V op de Franse Kroon; ondersteunt de Engelsen; behaalt in 1421 een overwinning; doet 1430 zijn intrede in Parijs; sluit in 1435 te Utrecht een afzonderlijke en eervolle vrede. Na zestienjarige krijg ongezind de oorlog te verlengen, om zijner bondgenoten buitensporige eis. Spoedig was, nu de kans voor de Engelsen gekeerd; van hun veroveringen hielden zij na weinige jaren, niets over dan Calais, — 1444. Filips door de Dolfijn (later Lodewijk XI) in Bourgondië bestookt; 1466, in de Nederlanden, met de Luikenaars tot opstand te brengen.

1453. Het Griekse Keizerrijk door de Turken vernietigd; Constantinopel veroverd; Hongarije en Duitsland bedreigd. — Filips tracht de Keizer en de overige Vorsten tot kruis tocht te brengen. Hierin niet geslaagd, zendt hij, nog in 1464, een twaalftal galeien met 10,000 man, naar de Middellandse zee.

Filips gehuwd met, a. Michelle van Frankrijk, dochter van Karel VI.; b. Bonne weduwe van de Hertog van Nevers; Izabelle van Portugal, moeder va n Karel de Stoute. Aan gastmalen en Ridderfeesten ontbrak het niet. De rijkdom en weelde ging alle denkbeeld te boven. Zelfs het volk en de lijfknechts droegen wambuizen van zijde en fluweel; de klederen van de Groten met sieradiën overdekt, schitterend va n goud en diamant;

Holland la nd van belofte. Met weinig geld werd veel gedaan. Te Hoorn verteerden de Burge-meesters bij het onthalen van 's Hertogen zoon op het stadhuis, in 1464, drie stuivers; bij het kiezen van de stadsofficieren, aan maaltijd en bier 8 stuivers; de jaarwedde van de pensionaris was f 18-4). — In 1431 Orde van het Gulden Vlies; met zinspeling wellicht op de wolhandel, hoofdbron van de Nederlandse bloei. De plechtigheid te 's Hage, in het, koor van de Grote Kerk, waar de wapens der Ridders in het gewelf werden gehouwen.

Ondanks het schitterende van de hofhouding, liet Filips schatten achter, de liefde van de handzaten was het beste bewijs dat hij ze niet afgeperst had.

Was het vreemd dat hij de De Goede genoemd werd! „Die goede Vorst,” schreef in 1574 Junius, vertrouwd raadsman van Prins Willem I, was liever bemind of geliefd en een vader zijns Volks genaamd, dan te zeer ontzien of ge vreesd, aangezien bij wist dat de liefde het rechte fondamant van de rechte bewaarster van alle gouvernementen en regeringen is."

Volgens gelijktijdige schrijvers, bij zijn dood "minder woorden dan tranen; het was als of ieder een Vader begraven had."

63. Zijn zoon, KAREL DE STOUTE of ONVERSAAGDE, was minder dan zijn vader op het geluk van de onderdanen, en meer nog dan hij op uitbreiding zijnen Staten bedacht. Hij had ten oogmerk Bourgo ndië en Nederland, door verovering van wat er tussen lag, samen te voegen en alzo, tegenover Frankrijk en Duitsland, een macht ig Konink rijk te stichten. Dit eerzuchtig plan werd verijdeld ; de tie njarige rege ring was aaneenschakeling van oorlogen, van ellende voor vriend en vijand; na zijn afsterven, oorzaak van de vernedering van het landsheerlijk gezag en van de vernieuwing van bloedige verdeeldheid.

Geb. 1433, geeft vroeg reeds menig blijk van krijgshaftige, maar wrede en woelzieke aard. 1453, neemt deel aan de oorlog tegen bent, ondanks zijn Vader: „beter voor de landzaten mij jong te verliezen, dan naderhand een laf heer aan mij te hebben.” — 1464.

Onbarmhartige strafoefening over Dinant (met Luik in verbond); 800 ingezetenen, twee aan twee gebonden, in de Maas geworpen.

Karels hand tegen allen en de hand van allen tegen hem. Zijn meest geduchte tegenstander de Koning van Frankrijk, Lodewijk XI, die, door sluwheid en geweld, de machtige vazallen wil noodzaken, als vroeger (§ 16), onderdanen te zijn. Ongeduldig vooral over de macht van de fiere Vorsten, wier leenheer hij was voor Bourgondië, Vlaanderen en Artois, was hij altijd hun in de weg. Reeds vroeg door hem getergd, voegde Karel zich, in 1965, bij het Verbond van de Franse Groten, voor het alge meen welzijn, zo het heette, belegerde Parijs, en streed met levensgevaar, te Monthery. Na de vrede zette Lodewijk telkens de Luikenaars tegen he m op.

In 1467, zodra Karel was gehuldigd, werden zij ve rslagen, met verlies van 9000 doden, 6000 gevangenen en vele stukken geschut. In 1568 Lodewijk bij het uitbreken van de opstand, onder schijn van vriendschap, in de legerplaats van Karel, gedwongen zijn bondgenoten te verloochene n en getuige te wezen van hun nederlaag en straf. Luik verbrand, duizenden ter dood gebracht, of omgekomen door koude en gebrek. — 1471. Opschuddingen van de Hoeksen te Hoorn, Zierikzee, Utrecht. — De Hertog mengt zich in de burgerkrijg van de Engelse tussen de Huizen van Lancaster en York. Na de dood van Isabella van Bourbon (moeder van de Hertogin Maria), was hij hertrouwd met Margaretha van York. Eduard IV, haar broeder, in 1461 Koning, in 1470 verjaagd, door Warwick, die met Lodewijk XI in verstandhouding en vijand van Bourgondië was. Nederlandse schepen door Warwick aangetast. Hertog Karel schreef aan de Fransen vlootvoogd: „bij St. Joris, zo men hierin niet

voorziet, zal ik er, met Gods hulp, in voorzien; zonder te wachten naar uw verlof, of redene n, of rechtspleging; zij zijn te willekeurig en te langwijlig.” Hendrik van Borselen, Karels Admiraal, versloeg Warwiek in hevige strijd; Eduard met Nederlandse hulp hersteld. — Nu verbindt Karel zich met Engeland tegen de erfvijand van zijn huis; richt de Benden der Ordinantiën op, om de grenzen te dekken, doet zware Beden (in 1471 een van f 120,000 kronen het volgende jaar tot f 500,000 geklommen), verovert in 1472 enige plaatsen in Frankrijk en heeft het oog op Champagne ge richt; koopt Gelderland en Zutphen van Hertog Arnold van Egmond, door de ontaarden Adolf, zijn eigen zoon, gevangen, en heeft te ieder een bijeenkomst net Keizer Frederik III, en hem het verheffen zijner Statten tot Koningrijk van Bourgondië toegezegd had. Nu scheen het toppunt zijner wensen bereikt, toen de Keizer, na- ijverig en wantrouwend, de stad heimelijk verliet. — Straks, in 1475. Duitsland en Frankrijk tegen Karel verenigd. Beleg van Nuys, met 60,000 man; vrede met de Keizer. — inval in Lotharingen, vlucht van Hertog René; vermeestering van Nancy — 1476. Wat is de eerzuchtige genoeg? Hij wendt zich tegen de Zwitsers; wil meester zijn van de gehele Rijn en, in 't voorbijgaan, dit boerenvolk tuchtigen, dat zijn vijanden bijgestaan heeft. Hovaardij is vóór de verbreking en hoogmoed des geestes vóór de val." Hij trekt op met 30,000 man, een ontzettende legertrein en weelderige hofstoet. Onmenselijkheden tegen de gevangenen gepleegd. 3 Maart; slag bij Granson de Zwitsers deden knielend het gebod (onze ziel verbeidt de Heer, Hij is onze hulp en ons schild"); de Bourgondiërs, meende dat zij genade smeekten, barstten uit in ho nend gelach, dat hun echter spoedig verging. De nederlaag volkomen;

legerplaats en kostbaarheden veroverd; de hertogelijke hoed met krans van robijnen en diamanten, de zilveren en gouden bekers, het overfijne lijnwaad, en veelkleurige prachtige zijden stoffen; ook de relikwieën waarvan de Hertog een geheel stel (een stuk van het kruis, van de doornenkroon, van het spotkleed) met zich gevoerd had. — Vier maanden later, 22 Juni, behalen de Zwitsers, bij Marten, een tweede overwinning. — 1477, 6 jan. sneuvelt Karel, bij hernieuwde aanval op Lotha ringen, in de nabijheid van Nancy. — Lieve Neef,"

zeide Hertog René, „gij hebt ons veel kwaads berokkend; moge uwe ziel rust vinden bij God.”

— Er blijft bij GOD een rust over, ja, maar voor het volk Gods!

64. MARIA, enige dochter en erfgename, weerloos en troosteloos achtergebleven, stond weldra, om het roembejag en de krachtverspilling van haar vader, aan de vijandelijkheden van Frankrijk en aan de grenzenloze: aanmatigingen (Ier oproerige steden ten doel. Door huwelijk met MAXIMILIAAN, Aartshertog van Oostenrijk, werd zij uit deerniswaardige toestand gered. Deze uitmuntende Vorst, telkens in de grootste moeilijkheden door de vergunningen vroeger aan zijn Gemalin afgeperst, heeft haar en de Landen verdedigd tegen de overmoed van een deel van de Landzaten en tegen buitenlands geweld.

Marie, geb. te Brussel in 1457, bevond zich te Gent, te midden van een bevolking, in wier schatting het wettig gezag dwingelandij was. Hoe zou de arme Prinses iets hebben geweigerd?

Zij haastte zich met bevende hand te onderschrijven wat voorgelegd werd. In Maart, met miskenning van de aloude Graaflijke rechten, aan. Holland en Zeeland het Groot-Privilegie verleend, waarbij, zonder goedvinden van de Staten, de Vorstin geen huwelijk mocht sluiten en geen krijg voeren; de Staten zouden vergaderen zo dikwijls en waar het hun goed dacht.

Welke waren de gevolgen? „Verwarringen, beroeringen, rebellieën, tweespalten, Hoekse en Kabbeljaauwse moordenarijen, voetlichtingen van Regenten aan Regenten, burgerlijke wapeningen, de hulproeping van krijgsvolk, zelfs van buitenlandse macht, door de ingezetenen; daaruit ontstane benodigdheden van soldijgelden en subsidies, dure tijden, rijzingen en dalingen van geldspeciën, gebrek aan alles, knellende armoede en hopeloosheid van de smalle gemeenten, inland se oorlogen tussen steden en Steden." (3)

Lodewijk XI vleide zich nu van de Bourgondische macht geheel ten onder te brengen. Al wat leen was van de Franse Kroon, verklaarde hij vervallen; Bourgondië werd vermeesterd; Artois besprongen; Vlaanderen bedreigd. De Gentenaars, door het gevaar verbitterd, brengen een groot deel van de stedelijke Magistraat met beulshanden om; uit na-ijver en wantrouwen, ook twee raadslieden van de Hertogin, Imbercourt en Hugonet, onschuldige slachtoffers van het woedend gepeupel, wier redding Maria, met loshangend hair en in rouwgewaad op de markt gekomen, vruchteloos, door tranen en gebeden beproeft. — De Vlamingen stellen Adolf van Gelder aan het hoofd hunner troepen; zij willen Maria dwingen zich met die woestaard in de echt te begeven. De Nederlandse Edelen doen de aanspraak gelden van Aartshertog Maximiliaan. — 1477. 19 Aug. Huwelijk met dezen (geb. 1459) nevens Maria, als voogd en beschermer, gehuldigd. — De Hoeksen in Holland bedwongen. — 1479. 7 Aug.

Overwinning op de Fransen bij Guinegates, waar zich de dappere Vorst in levensgevaar bevindt, — 1482, 27 Maart, Dood van Maria, ten gevolge van een val van het paard.