Historische Vereniging Die Goude

N I E U W S T E T I J D – R E L I G I E ( 1 7 9 5 - 2 0 0 2 )

voor rooms-katholieke ‘jonge mannen’, die het aangename met het geestelijke combineerden.

Aan de wand waren sfeervolle schemerlampen aangebracht, er waren een biljart en ivoren ballen en de vereniging had een eigen strijkje en een zangclub, ‘De Vrolijke Boys’ geheten. Op zaterdag 22 augustus 1942, de Tweede Wereldoorlog woedde volop, ontving de vereniging een brief van de commissaris voor niet commerciële verenigingen waarin werd medegedeeld dat de ‘Sint Jo-sephs Gezellen Vereniging “Gouda III”’ was opgeheven ‘als niet passend in het kader van de nieu-we tijd’. De vereniging hekelde in een rondschrijven de ‘Sicherheitspolizei, die momenteel in naam van het geweld over ons land regeert’, en had het over de ‘donkere vlerken van de duistere heersers’. Vastberaden klonk het: ‘Wij zullen dan ook buigen, maar breken zullen we nooit’.⁴¹ Het vastberaden voorbeeld van kardinaal J. de Jong is ongetwijfeld mede debet geweest aan deze fiere anti-Duitse houding. En ‘zuinig zijn met h. olie’, zo werd er praktisch aan toegevoegd.⁴² In 1932 kwam de kerk van de parochie van het Allerheiligst Sacrament in de wijk Korte Akke-ren tot stand. De ontkerkelijking had duidelijk nog niet toegeslagen, zo blijkt. In 1936 kende de kerk 1716 parochianen, in 1954 waren dat er 4019, wat vooral veroorzaakt werd door de uit-breiding van de wijk Korte Akkeren. Sinds juli 1940 is de Allerheiligst Sacrament Kerk een pa-rochiekerk (in de periode 1932-1940 was de parochie een rectoraat).⁴³

Begin 2002 maakten de drie parochies bekend dat het in hun voornemen lag met ingang van 1 augustus 2002 samen als één parochie verder te gaan onder de naam Heilige Antonius-pa-rochie. Sinds 1977 werkten ze al samen in de Interparochiële Vereniging, waarbij het accent lag op samenwerking inzake materiële en beheersmatige zaken. De geestelijke leiding zal gaan be-staan uit slechts één priester, geassisteerd door twee pastoraal werkenden, die ook van de vrou-welijke kunne mogen zijn.⁴⁴

Evangelisatiegenootschappen

In 1950 kwam hij terug uit New York. Er was geen Pinkstergemeente die hem een opleiding had willen geven in de prediking van het Volle Evangelie. Maar ‘ik wilde graag gaan werken op een plaats waar eigenlijk nog niets van het Volle Evangelie bekend was, en zo besloot ik in Gouda ... te gaan werken. Ik huurde een zaaltje in de Groenendaal en zette een advertentie in het plaatselijk dagblad’. Er kwamen vijfendertig mensen de eerste keer. Maar ‘in een gehuurde zaal ben je nooit zo vrij als in een eigen gebouw. Vooral als men God wil loven en prijzen, zoals de De rooms-katholieke Allerheiligst Sacramentskerk werd op 5 juli 1932 ingewijd door monseigneur Aengenent, bisschop van Haarlem. Het ontwerp was van de architect Jac.P. Dessing.

D E W E G E N D E WA A R H E I D I N H E T L E V E N

Bijbel het ons leert, stuit men op veel tegenstand’. Daarom huurde hij een fiets en keek eens in de stad rond. Hij stapte af voor het kantoor van de lokale krant en zag een advertentie staan waarin het pand Zeugstraat 38, het oude evangelisatiegebouwtje van ‘Jeruël’, dat later Vrije Evangelische Gemeente ging heten, te koop werd aangeboden. De gemeente was net verhuisd naar de voormalige synagoge aan de Turfmarkt. Het ging om een som van tienduizend gulden, een onoverkomelijk bedrag voor de evangelist. Naast hem stond een eenvoudige vrouw die net als hij de laatste editie van de Goudsche Courant bestudeerde. Ze herkende hem: meneer Maas-bach, meneer Johan Maasbach. Zij bleek in het voormalige Jeruël-gebouwtje te wonen en de ‘hy-potheekhoudster’ te zijn. Zij was bereid om Maasbach achtduizend gulden aan hypotheek te ge-ven tegen vier procent rente. ‘Mijn hart sprong op van vreugde en dankbaarheid’. Onmiskenbaar zag Maasbach in deze samenloop van omstandigheden de hand van God. Van de Zeugstraat ver-huisde hij met zijn gemeente naar het Paradijs, nummer 5. ‘Er vond echter een nog groter won-der plaats ...’. Sinds 1972 stond de neogotische Gouwekerk leeg. ‘Wie zou in de tijd dat ik over die oude kerkzaal in de Zeugstraat aan het onderhandelen was, geloofd hebben dat de dag zou komen dat de gemeente Gouda niets liever zou willen dan dat wij de Gouwe-Kerk zouden ko-pen om haar voor de sloop te bewaren?’ Zo kreeg de Wereldzending van Johan Maasbach vaste voet aan de grond in Gouda met de symbolische aankoop in 1979 van de Gouwekerk voor slechts een gulden, doch met een restauratieplicht, die miljoenen guldens vergde. Maar ‘het was niet makkelijk werken in deze stad. Het was zoals wij dit weleens noemen “harde grond”‘, aldus de evangelist.⁴⁵

Daar waar de inspiratie groter is dan het dogma en het Volle Evangelie op blijmoedige en onbe-krompen wijze wordt verkondigd, daar komen velen zich warmen. Pinkstergemeenten heten ze, waarbij de centrale boodschap van het Pinksterfeest: ‘Roept uit aan alle stranden, het evangelie-woord’ de inspiratiebron is. ‘Morgenstond’ kan zo’n gemeente heten, of Volle Evangelie Ge-meente, of Parousia. Die laatste geloofsgemeenschap maakt deel uit van de Alliantie van Evan-gelische Gemeenten Parousia in Nederland, waarbij het Griekse Parousia staat voor aanwezigheid, voor komst. Door de ontkerkelijking in de jaren zestig ging de Alliantie ook ding bedrijven in Nederland met sterke nadruk op persoonlijke bekering, evangelisatie en zen-ding. En men wil vooral een gemeente heten, niet kerk, welke benaming niet eenmaal in de bij-bel voorkomt.⁴⁶

Geen Pinkstergemeente maar wel een getuigend genootschap is ‘Er Is Hoop’, dat interker-kelijk van opzet is en welgemoed de evangelische boodschap uitdraagt. Als bemoedigend logo voert ‘Er Is Hoop’ de kleuren van de regenboog als teken van het eeuwig verbond, door God met Noach na de zondvloed gesloten. Sinds 1982 is de ‘Er Is Hoop’-werkgroep in Gouda actief, waarbij zij de nadruk legt op straatevangelisatie en lectuurverspreiding in het stadscentrum.⁴⁷

Een meer gevestigd kerkgenootschap is de Vrije Evangelische Gemeente die bijeenkomt in haar gebouw, de voormalige synagoge aan de Turfmarkt. Zij ontstond in 1933 en kwam voort uit de stadsevangelisatiegroep ‘Jeruël’, die eind negentiende eeuw met haar werk begon. De eer-ste predikant in 1933 was ds. H.C. Leep. Toen het gebouw aan de Zeugstraat te klein werd kwam men een tijdlang bijeen in de Kleine Kerk in de Peperstraat en de remonstrantse kerk aan de Keizerstraat. In juni 1950 werd de synagoge aangekocht, welk gebouw op 14 september 1827 door de joodse gemeente in gebruik was genomen. In 1950 waren er nog ongeveer twin-tig gelovige joden in Gouda, die de exploitatie van het gebouw onmogelijk langer voor hun

re-Historische Vereniging Die Goude

N I E U W S T E T I J D – R E L I G I E ( 1 7 9 5 - 2 0 0 2 )

kening konden nemen en het daarom overdeden aan de Vrije Evangelischen.⁴⁸

Een bekende, en in sommige gevallen enigszins beruchte geloofsgemeenschap die nadrukke-lijk huis aan huis het evangelie verkondigt, is die van de Jehova’s Getuigen. In 1926 werd het centraal bureau van de Getuigen in Reeuwijk gevestigd. In 1940 waren er in geheel Nederland zo’n vijfhonderd getuigen. Gouda kende toen met honderd leden de grootste gemeente, wellicht vanwege de aanwezigheid van dat centraal bureau in de directe omgeving, waardoor hier ter ste-de meer dan elste-ders werd getuigd. Enkele tientallen getuigen uit het Goudse zijn tijste-dens ste-de Tweede Wereldoorlog wegens hun verzet tegen de Duitsers gearresteerd en gevangen gezet in concentratiekampen, welke gevangenschap een aantal van hen niet heeft overleefd. In 2000 wa-ren er zo’n honderdzeventig actieve getuigen in Gouda. De ‘Koninkrijkszaal’ is gelegen aan de Willem Bontekoesingel.⁴⁹

In hun lokaal aan de Peperstraat komen de broeders en zusters bijeen van de Vergadering van Gelovigen, waarbij de broeders, die daartoe behoefte gevoelen, het Woord mogen bedienen en een getuigenis afleggen.

Overige christelijke kerkgenootschappen Doopsgezinden, remonstranten en vrijzinnigen

In Gouda bestaat sinds 1974 een Federatie van Samenwerkende Kerkgenootschappen en Gods-dienstige Verenigingen waarvan de naam nieuw was maar de aangesloten kerkgenootschappen hele geschiedenissen met zich meedroegen. Het betreft de Remonstrants Gereformeerde Ge-meente Gouda, de Vereniging van Vrijzinnige Hervormden en de Doopsgezinde GeGe-meente.

Rond 1629 werd in Gouda een remonstrantse gemeente gevormd, als afsplitsing van de heersende Gereformeerde Kerk, wier leer in 1619 op de Synode van Dordrecht tot de enige ware werd bestempeld. Was de Remonstrantse Gereformeerde Gemeente in Gouda tot in de jaren vijftig van de twintigste eeuw nog een van de grotere gemeenten binnen de landelijke Remon-strantse Broederschap, tegen het jaar 2000 was het aantal kerkleden geslonken tot ongeveer vijf-tig. Tot 1870 hadden de remonstranten steeds twee predikanten, daarna werd dat teruggebracht tot één predikant. Die predikant was toen ds. J.N. Scheltema, die zich ook als geschiedschrijver De in 1902-1904 door architect C.P.W. Dessing gebouwde Sint-Jozefkerk (Gouwekerk) aan de Hoge Gouwe. In 1979 kwam de kerk in handen van Johan Maasbach Wereldzending.

Historische Vereniging Die Goude

D E W E G E N D E WA A R H E I D I N H E T L E V E N

verdienstelijk heeft gemaakt. Eveneens in 1870 werd het kerkgebouw aan de Keizerstraat afge-broken en werd op dezelfde plaats een nieuwe kerk gebouwd, welke in 1968 weer werd ver-kocht.⁵⁰In 1996 werd het poortje, dat toegang gaf tot de kerk, gerestaureerd en in oude staat te-ruggebracht. De remonstranten, ooit tegenpolen van de contraremonstranten, haakten vanwege onoverbrugbare verschillen van opvatting af bij de fusiebesprekingen van de kerken die samen op weg wilden. Met name de leden van de Gereformeerde Bond in de Hervormde Kerk hadden ernstige bezwaren tegen deelname van de remonstranten, wier leer in 1619 door de Dordtse Sy-node nadrukkelijk als vals was bestempeld.

De Doopsgezinde Gemeente in Gouda is na 1795 niet meer nadrukkelijk aanwezig geweest.

Tegen 1800 verdween ze geheel uit beeld, hoewel er altijd wel doopsgezinden in Gouda zijn ge-bleven. Het kerkgebouw van de doopsgezinden was gelegen aan de Turfmarkt achter de plaats waar in 1827 de nieuwe synagoge kwam te staan. Wegens teruglopend ledental verkochten de doopsgezinden hun gebouw al in 1798 aan de joodse gemeente voor achthonderd gulden. In 1823 richtte deze laatste gemeente een verzoek aan Gedeputeerde Staten van Zuid-Holland om het oude gebouw te mogen afbreken ten gunste van nieuwbouw, die in 1827 was voltooid.⁵¹

Als een van de modaliteiten in de Nederlandse Hervormde Kerk was er al in de negentiende eeuw de vrijzinnige stroming. In 1905 verenigden de plaatselijke vrijzinnigen zich tot een ver-eniging. Landelijk sloten de vrijzinnigen zich aaneen in de Vereeniging van Vrijzinnige Her-vormden. In Gouda was hun aantal steeds vrij gering. Daar alle drie de kerkgenootschappen in de tweede helft van de twintigste eeuw te kampen kregen met een teruglopend ledenaantal, wer-den er begin jaren zeventig besprekingen begonnen om de mogelijkhewer-den tot samenwerking na te gaan, welke pogingen resulteerden in de oprichting van de Federatie. De kerkelijke bijeen-komsten vinden plaats in de Evangelisch-Lutherse Kerk aan de Lage Gouwe, van oudsher de Sint-Joostkapel geheten.

Evangelisch-Luthersen

Doorgaans gaan de hier besproken, vaak kleinere geloofsgemeenschappen, hun eigen gang. Zo niet de evangelisch-luthersen. Zij zijn het die samen met hervormden en gereformeerden samen op weg zijn gegaan. De evangelisch-lutherse kerkgemeenschap was in 1680 eigenares geworden van genoemd kerkgebouw, de voormalige Sint-Joostkapel. In 1800 werd ds. J.D.H. Knack-woerst predikant van de gemeente. Hij was tevens conrector van de Latijnse school. De kerk werd in die tijd in stand gehouden door vrijwillige bijdragen, zitplaatsenverhuur en kerkelijke collecten. Hoewel alle kerkelijke goederen staatseigendom waren en de restauratie van dak, bal-ken en muurplaten zodoende voor rebal-kening van de staat kwam, bleef toch die staatshulp achter-wege. Reden voor het kerkbestuur om in mei 1818 bij de koning op audiëntie te gaan en aan-dacht te vragen voor de erbarmelijke financiële staat van de gemeente.

Veel is aan deze kapel veranderd, verbeterd en verslechterd. Tijdens herstelwerkzaamheden in 1838 werden de zeven oude glas-in-loodramen van Willem Tomberg uit 1620 verwijderd en voor tweehonderd gulden verkocht. In 1869 werd de toren, die stadseigendom was, afgebroken in verband met het verlagen met één el van de straat voor de kerk, wat weer in verband stond met de verlaging van de hoge boogbrug over de Gouwe en de bouw van een horizontaal be-weegbare brug op die plek. De zijgevel werd bepleisterd met portland-cement. Latere restaura-ties vonden plaats in 1926 en 1957, waarbij de kerk het huidige aanzicht heeft gekregen.⁵²

Historische Vereniging Die Goude

N I E U W S T E T I J D – R E L I G I E ( 1 7 9 5 - 2 0 0 2 )

Oud-Katholieken

Veelvuldig is de schuilkerk van de parochie van de Heilige Johannes de Doper oftewel Sint-Jan Baptist aan de Hoge Gouwe alsmede de kunstschatten die zij herbergde, beschreven.⁵³Er waren aanvankelijk twee staties in Gouda waarin de aanhangers van de zeventiende-eeuwse bisschop Cornelius Jansenius kerkten. Ze heetten dan ook jansenisten (later werd dat Oud-Katholieken) en keerden zich tegen het pauselijke leergezag. Behalve de statie van de Heilige Johannes de Do-per was er de statie De Tol. De eerste pastoor van De Tol in 1635 was Willem de Zwaan, die waarschijnlijk met eigen geld een huis kocht op de Gouwe, De Tol genaamd. Ook op de Raam stonden enkele huizen die behoorden tot het kerkencomplex. Tijdens het priesterschap van pas-toor Boshuyzen (1731-1803) werden vele fraaie kerksieraden aan de kerk geschonken. In 1810 kende De Tol nog maar 93 zielen en bovendien was het kerkgebouw bouwvallig. Wegens per-manente financiële tekorten ging de statie De Tol in 1830 definitief samen met de statie van de Heilige Johannes de Doper, eveneens dus een jansenistische statie. Pastoor Henricus de Jongh werd pastoor van de gecombineerde staties, waarvan het aantal leden nu op 157 kwam. Diens opvolger J.H. de Jamaer liet de kerk en de pastorie restaureren, waarmee in 1863 werd begon-nen. Vijf jaar later was de restauratie gereed. Ook de voorgevel werd toen opgetrokken.⁵⁴

Leger des Heils

Een in verhouding jong kerkgenootschap is dat van het Leger des Heils. De afdeling Gouda van het Leger werd op 20 augustus 1892 opgericht in een voormalige danszaal. ‘Op den

openings-Muziekkorps van het Leger des Heils (ca. 1930).

Historische Vereniging Die Goude

D E W E G E N D E WA A R H E I D I N H E T L E V E N

avond was de zaal, gelegen [in de] “Vogelenzang”, geheel gevuld, met een belangstellend pu-bliek’, zo wordt gemeld. Het succes was bemoedigend, de bijeenkomsten trokken volle zalen en er waren vele personen die zich meldden voor redding en heiliging, ‘waaronder verscheidene waaraan de kroeg een uitmuntende begunstiger vond’. Enige tijd na 1892 vond het Leger een nieuwe huisvesting in de Rozendaal, waarna het in 1910 een lokaliteit betrok, gelegen in de Sint-Anthoniestraat. In februari 1926 ging men opnieuw verhuizen, nu naar de bestemming aan de Turfmarkt waar het Leger des Heils zich ook heden ten dage nog bevindt. De houding van veel mensen ten opzichte van het Leger des Heils verliep vaak als volgt: ‘Aanvankelijk wekten lied, getuigenis, kleding en zondaarsbank de lachlust, maar het onbaatzuchtige werk voor ver-schoppelingen, dat meer waagde dan enige protestantse kerk, en de eenvoudige straatprediking deden de stemming omslaan’.⁵⁵Enkele maanden na de opening ontstonden er ongeregeldheden rondom het lokaal in het pand Vogelenzang nummer 77, waarin het Leger zijn diensten hield.

Pas op 21 december was het met de ongeregeldheden gedaan, hoewel er veel volk bleef samen-scholen rondom het Legerlokaal. Toch verstoorden nog in februari 1893 enkele militairen de orde bij het Leger des Heils.⁵⁶

De apostolischen

Het apostolische werk is rond 1830 in Engeland ontstaan en vestigde zich via Duitsland in 1863 Het Metaheerhuisje op de

bin-nenplaats van Oosthaven 31 is het enige dat nog herinnert aan de joodse bejaarden die hier van 1894 tot 1943 woonden. Het huisje was in gebruik voor over-leden bewoners die van hieruit volgens gebruik binnen 24 uur ter aarde werden besteld.

Historische Vereniging Die Goude

N I E U W S T E T I J D – R E L I G I E ( 1 7 9 5 - 2 0 0 2 )

in Nederland. De Apostolische Gemeente in Gouda ontstond rond 1900. Het eerste vergaderlo-kaal was gelegen in het pand Peperstraat 84. In later jaren betrok de gemeente een kerkgebouw aan de Willem Bontekoesingel. Het Apostolisch Genootschap werd in 1951 opgericht als af-splitsing van de Nieuw-Apostolische Kerk en staat qua denkbeelden en organisatie geheel los van andere apostolische kerkgenootschappen. Het aantal leden in Gouda bedroeg in 2000 een kleine driehonderd. Overheersend is een niet-dogmatische visie op God, de schepping en de plaats van de mens daarin, welke visie met religieus humanisme kan worden aangeduid. Cen-traal in het Genootschap staan de apostel, de voorgangers, priesters, opzieners en oudsten. De bijbel wordt beschouwd als een verzameling van wijsheidsliteratuur, die wel een inspiratiebron is maar geen onaantastbaar gezag vertegenwoordigt. Terughoudend is men met uitspraken over het leven na de dood en het bestaan van hemel en hel.⁵⁷

In Gouda is ook een gemeente gevestigd van de Nieuw-Apostolische Kerk, die een kerkge-bouw heeft aan de Gedenklaan.

Mormonen

De Kerk van Jezus Christus van de Heiligen der Laatste Dagen werd op 6 april 1830 in het Amerikaanse Fayette gesticht. Centraal staat het boek van Mormon, gegraveerd op gouden pla-ten, die Joseph Smith in 1827 ontving uit handen van de engel Moroni, reden waarom de leden In 1818 kregen de rooms-katholieken na lange strijd de Gasthuiskapel in hun bezit. Hier een schildering door D.J. van Vreumingen van een heilige mis, gehouden in de tot Onze Lieve Vrouwekerk omgedoopte

kapel (1848).

Historische Vereniging Die Goude

D E W E G E N D E WA A R H E I D I N H E T L E V E N

van de kerk doorgaans als mormonen worden aangeduid. In 1830 werd het Boek van Mormon uitgegeven, dat een godsdienstige geschiedenis bevat en waarin Jezus Christus de voornaamste plaats bekleedt. De Kerk is derhalve een christelijke gemeenschap, die zegt dat de kerk die Je-zus op aarde heeft gesticht, de dood van de apostelen niet heeft overleefd. Zo leek de middel-eeuwse kerk in weinig meer op die van de kerk uit Jezus’ tijd. Nu was nodig een herstelling van de oorspronkelijke kerk, hetgeen in 1830 zou zijn gebeurd. Het woord ‘heiligen’ duidt op de le-den van de kerk en is de oorspronkelijke bijbelse betekenis van het woord heilig.

In 1861 arriveerden de eerste zendelingen in Nederland. Rond 1900 werden de eerste con-tacten in Gouda gelegd, wat in 1924 resulteerde in de oprichting van een Goudse gemeente. In 1979 werd door de Goudse gemeente het voormalige GAK-kantoor aan de Crabethstraat tot kerkgebouw verbouwd. Na de sloop van het gehele complex in 1986 werd op dezelfde lokatie een volledig nieuw gebouw in gebruik genomen, waarbij men de beschikking kreeg over de ge-hele begane grond.⁵⁸

Niet-christelijke geloofsgenootschappen Islam

Drie moskeeën kent Gouda aan het eind van de twintigste eeuw, te weten Moskee Nour aan de Raam, Moskee El-Fath in de Spieringstraat en – sinds 1998 – Moskee Sallam in de wijk Oos-terwei. Geen godsdienst in Gouda die zo recent is opgekomen en al zo nadrukkelijk in de Goud-se samenleving aanwezig is als de Islam. De gelovigen, aanhangers van de Islam met daarin een centrale plaats voor Allah en diens profeet Mohammed, zijn voor het grootste deel van Marok-Moskee Nour aan de Raam, tot stand gekomen in

1987.

Historische Vereniging Die Goude

N I E U W S T E T I J D – R E L I G I E ( 1 7 9 5 - 2 0 0 2 )

kaanse afkomst. Een geschreven geschiedenis is er nauwelijks. In een gesprek met de heer H.

Hajji werd het ontstaan en de geschiedenis van de Islam en de moskeeën toegelicht.⁵⁹ Hajji is voorzitter van het bestuur van de Islamitische Vereniging Moskee Nour (Nour betekent Licht).

In document De weg en de waarheid in het leven 20 (pagina 21-33)