Historisch onderzoek

De hoofdvraag van het historisch deelonderzoek was de vraag hoe de Nederlandse jeugdzorg zich in de periode 1945-2010 heeft ontwikkeld binnen de context van een veranderende Nederlandse cultuur en samenleving, en wat dit betekende in het licht van seksueel misbruik. De ervaring van de aan de jeugdzorg toever-trouwde (ex-)tehuis- en pleegkinderen vormde de rode draad binnen dit onderzoek.

193

5.Wetenschappelijkonderzoek

De hierboven beschreven hoofdvraag is nader uitgewerkt in de volgende onderzoeksvragen:

• Welke instituties en actoren maakten deel uit van jeugdzorg en hoe hebben deze instituties zich ontwikkeld?

• Hoe hebben veranderende normen en waarden (onder meer op het vlak van seksualiteit) zich in de onderscheiden perioden vertaald in de praktijk van de jeugdzorg?

• Hoe was de toerusting van professionals en op welke manier heeft de professionalisering van de jeugdzorg plaatsgevon-den?

• Welke kinderen kwamen terecht in de jeugdzorg en wat waren de redenen van plaatsing?

• Hoe werden de kinderen behandeld door de instellingen, pleeg-gezinnen en de verenigingen die uit naam van de overheid voor hen moesten zorgen?

• Hoe is gereageerd op signalen van ontevredenheid van kinde-ren en bij wie konden zij met hun zorgen terecht?

• Voor de opzet van de studie is gekozen voor een zogenoemd trechtermodel: het onderzoek startte met een survey over de gehele breedte van de jeugdzorg in de periode 1945-2010, waarna een vervolgonderzoek werd uitgevoerd in een subset van instellingen. Hierna volgde een diepteonderzoek naar een beperkt aantal instellingen. Het onderzoek is gegund aan de Rijksuniversiteit Groningen. Prof. dr. J.J.H. (Jeroen) Dekker was projectleider.

Deelonderzoek 2a: Juridisch kader

Het deelonderzoek naar het juridisch kader was vooral beschrij-vend van aard. In dit deelonderzoek is beschreven hoe de voor het onderzoek van de commissie relevante strafrechtelijke, bestuur-lijke en privaatrechtebestuur-lijke internationale en nationale wetgeving vanaf 1945 zich heeft ontwikkeld. Hierbij is onderscheid gemaakt in drie hoofdstukken: internationaal kader, seksueel misbruik en plaatsing. Thematische onderdelen zijn onderverdeeld in een beschrijving van het geldende recht, de situatie in 1945 en signi-ficante wijzigingen sindsdien.

Dit deelonderzoek stond ten dienste van de andere deelonder-zoeken, in het bijzonder deelonderzoek 1 (historisch) en deel-onderzoek 2b (governance). De betekenis van het beschreven 194

5.Wetenschappelijkonderzoek

kader kon dus pas duidelijk worden in zijn samenhang met de andere deelonderzoeken, en met het eindrapport van de commis-sie.

Mr. J.J. (Just) Wiarda, voormalig raadadviseur bij de directie Wetgeving van het toenmalige ministerie van Justitie heeft het wettelijk kader beschreven.

Deelonderzoek 2b: Governanceonderzoek

Het governancedeelonderzoek hing nauw samen met het juridi-sche deelonderzoek en bouwde daarop voort. De hoofdvraag van dit deelonderzoek luidde: Hoe is het wettelijk kader tussen 1945 en 2010 vertaald in de uitvoering van de jeugdzorg (pleegzorg, justiti-ële jeugdzorg; nu de justitijustiti-ële jeugdinrichtingen) en overige inrichtingen (nu besloten en open jeugdzorginstellingen), en hoe was het toezicht in de loop der tijd geregeld? Het onderzoek betrof de periode 1945 tot heden. De onderzoeksopzet bestond uit drie blokken. Het eerste blok omvatte de formele vragen en het tweede blok betrof de feitelijke uitvoering en bevoegdheden. Dit betrof een verdieping op het eerste blok. Het derde blok betrof de analyse en rapportage. De volgende deelvragen waren voor dit deelonder-zoek geformuleerd:

Formele toebedeling

• Welke organisaties en welke actoren hebben welke bevoegd-heid en verantwoordelijkbevoegd-heid in de bescherming tegen seksu-eel misbruik van kinderen in instellingen en pleegzorg?

• Hoe wordt de vertaling gemaakt naar instellingsregels (beleid, protocollen, werkinstructies)? Is er sprake van ritualisme?

• Hoe zijn het toezicht en het afleggen van verantwoording gere-geld?

• Zijn er lacunes en ambiguïteit in de formele verantwoordelijk-heidstoedeling?

Feitelijke uitvoering

• Wie pakt verantwoordelijkheden op (dit kan iemand zijn die formeel verantwoordelijk is, maar ook iemand zonder formele verantwoordelijkheid)? Is er sprake van ritualisme in de uitvoe-ring van de regels?

• Welke factoren zijn van invloed op de feitelijke taakuitvoering?

195

5.Wetenschappelijkonderzoek

—Competenties: Hoe zijn de actoren toegerust om hun taak uit te voeren (opleiding, deskundigheid, scholing etc.)?

—Conflicterende belangen: In hoeverre staat het belang van het kind boven de reputatie van de instelling en de financie-ring?

—Cultuur: Onder andere: in hoeverre is de cultuur open, res-ponsief naar het belang van het kind en niet autoritair?

• Aan wie is feitelijk verantwoording afgelegd en wie heeft er fei-telijk toezicht gehouden?

De volgende onderzoekmethoden zijn voor deze deelstudie gehan-teerd: literatuurstudie, documentenstudie, diepte-interviews en focusgroepen en een klachtenanalyse in het kader van de verant-woordelijkheidstoedeling. Daarnaast is gebruikgemaakt van casusonderzoek, waarbij vestigingen de casus vormen. Bij de uit-voering van het onderzoek is de focus gelegd op het kindperspec-tief. Dat betekent dat vanuit het perspectief van het kind in kaart is gebracht met welke functionarissen/gezagsdragers de pupil het meest in aanraking komt en hoe daarvandaan de verantwoor-dingslijnen lopen naar degenen die wettelijke verantwoordelijk-heden dragen. Het onderzoek is van onderaf in de organisatie rond het kind ingericht en niet vanuit de ministeriële verantwoor-delijkheid naar beneden. Het onderzoek is gegund aan het Verwey-Jonker Instituut in samenwerking met de Vrije Universi-teit te Amsterdam. Projectleiders waren dr. mr. K.D. (Katinka) Lün-nemann en dr. F.E. (Frédérique) Six.

Deelonderzoek 3: Aard en omvang van seksueel misbruik