4 ‘Elke afbeelding of elk gebruik’
DEEL 4: Iedereen beroemd?
4 Het recht op gegevenswissing
Hierboven werden alle mogelijke gronden waarop de VRT zich zou kunnen beroepen voor een rechtmatige verwerking van de persoonsgegevens en de verwerkingsactiviteiten waarop deze van toepassing zouden kunnen zijn besproken.
In wat volgt zal worden nagegaan in hoeverre de betrokkene zich zal kunnen beroepen op het recht op gegevenswissing uit art. 17(1) AVG. Voordat een beroep kan worden gedaan op het recht op vergetelheid, zal immers eerst het recht op gegevenswissing succesvol zullen moeten worden uitgeoefend (zie supra Deel 1 – 3). Hieronder zal worden nagegaan op basis van welke gronden uit art. 17(1) AVG de betrokkene zich zou kunnen beroepen.
4.1 De persoonsgegevens zijn niet langer nodig voor de doeleinden waarvoor zij zijn verzameld of anderszins verwerkt
4.1.1 Ruw beeldmateriaal
Bij VRT wordt het ruwe beeldmateriaal alvast niet bijgehouden en is het in alle geval zo dat het verwijderd wordt vanaf het moment dat ze het niet langer nodig hebben482. Het zal dus niet echt nodig zijn dat de betrokkene hiervoor zelf zijn recht probeert uit te oefenen.
4.1.2 Afleveringen zelf
Wat de afleveringen zelf betreft, die ook persoonsgegevens bevatten (zie supra Deel 4 – 2), ligt dit net iets anders. Die worden integraal opgeslagen in het VRT-archief en eigenlijk nooit verwijderd483 (zie infra Deel 4 – 5).
De centrale vraag hier is wanneer de persoonsgegevens die in de beelden zijn opgenomen, niet langer nodig zijn voor de doeleinden waarvoor ze zijn verzameld of verwerkt. Het doel van de verwerking, zoals omschreven door de VRT, zou ‘het produceren en (laten) (her)uitzenden van Iedereen Beroemd of fragmenten daarvan’ zijn (zie supra Deel 4 – 3.1.2.2). De omschrijving van deze doelstelling zorgt ervoor dat de persoonsgegevens uit de beelden nooit ‘niet meer nodig zijn’ voor het doel waarvoor ze werden verzameld. Het heruitzenden van de beelden zal immers niet kunnen, wanneer ze niet worden opgeslagen. Het eeuwig opslaan van de beelden zou strikt genomen dus geen verwerking op een onverenigbare wijze met het doel uitmaken en dus conform het principe van doelbinding uit art. 5(1), b) AVG zijn.
482 Interview VRT 24 april 2019. 483 Interview VRT 24 april 2019.
Daarenboven is het verdedigbaar te stellen dat het heruitzenden van de beelden een manier is om een zo groot mogelijk aantal mediagebruikers te bereiken (zie supra Deel 4 – 3.3.4) en dat het (eeuwig) opslaan een verwerking is die rechtmatig is op grond van art. 6(1), c) of 6(1), e) AVG bijvoorbeeld.
Dan rest nog de vraag wat met het principe van opslagbeperking uit art. 5(1), e) AVG. Volgens dat principe dienen persoonsgegevens te worden bewaard in een vorm die het mogelijk maakt de betrokkenen niet langer te identificeren dan voor de doeleinden waarvoor de persoonsgegevens worden verwerkt noodzakelijk is484. Ook dit principe blijkt niet echt geschonden te worden. Voor het heruitzenden van Iedereen Beroemd is immers ook vereist dat de personen in het programma herkenbaar blijven. Anders zou het immers hetzelfde programma niet meer zijn.
In overweging 39 AVG is ten slotte opgenomen dat
“Om ervoor te zorgen dat persoonsgegevens niet langer worden bewaard dan noodzakelijk is, dient de verwerkingsverantwoordelijke termijnen vast te stellen voor het wissen van gegevens of voor een periodieke
toetsing ervan.”
Hier kan wel een strijdigheid worden gevonden met wat de VRT doet. Nergens zijn immers termijnen vastgelegd. De programma’s worden voor altijd bewaard in het archief485 en nergens is hierbij sprake van een periodieke toetsing.
Uiteraard voelt dit enorm tegenstrijdig aan met het principe van opslagbeperking. Het lijkt er echter op dat de VRT er in geslaagd is om via een uitgebreid doel voor de verwerking, ervoor te zorgen dat het legitiem kan lijken om de beelden voor altijd op te slaan. Eerder was dit het geval met de ruime interpretatie van ‘artistieke en journalistieke doeleinden’ (zie supra Deel 4 – 3.1.2.3). Wat in feite wordt gezegd door middel van die doelstelling is dat ze persoonsgegevens verzamelen met als doel om ze te verwerken tot een programma en dan voor eeuwig bij te houden en keer op keer opnieuw te delen met het publiek. Echter is het volgens mij zo dat het zeer moeilijk zal zijn voor de betrokkene om op grond van art. 17(1), a) op succesvolle wijze zijn recht op gegevenswissing uit te oefenen.
484 Art. 5(1), e) AVG.
485 VRT, “Privacybeleid deelname opnames”, (geen datum), www.vrt.be/nl/info/privacy/privacybeleid-
4.2 De betrokkene trekt zijn toestemming in
Hierboven werd reeds het verkrijgen van toestemming in het kader van Iedereen Beroemd besproken (zie supra Deel 4 – 3.1). Daarbij bleek dat ten tijde van het interview dat ik afnam de toestemming toch zeker bij 1 van de rubrieken niet op een geldige manier werd verkregen (zie supra Deel 4 – 3.1.1). Bovendien bleek dat er zowel met contractuele as met buitencontractuele verhoudingen wordt gewerkt. Er bleek ook een nieuw document online geplaatst te zijn waaruit bleek dat er nagedacht is over het informeren van de betrokkene die deelneemt aan programma’s van de VRT. De conclusie daar was dat indien de informatie uit het document steeds vooraf zou worden meegedeeld aan de betrokkene, de toestemming op geïnformeerde en geldige wijze zou kunnen zijn verkregen (zie supra Deel 4 – 3.1.2).
Het zal er dus van afhangen of de toestemming op een rechtmatige wijze werd verkregen of niet. Indien dit wel het geval was, zal de betrokkene deze kunnen intrekken en zal de verwerkingsverantwoordelijke de verdere verwerking stop moeten zetten (wat in het geval van de beelden van Iedereen Beroemd zou impliceren dat de opslag van de beelden ook moet worden stopgezet). Dit indien er geen andere grond voor de verwerking voorhanden is. Indien dit niet het geval was, zal de toestemming nooit een rechtmatige grond voor de verwerking zijn geweest en zal de betrokkene eventueel een verzoek tot verwijdering op grond van art. 17(1), d) AVG kunnen instellen (zie supra Deel 2 – 2.1.2.4).
4.3 De betrokkene maakt overeenkomstig artikel 21, lid 1, bezwaar tegen de verwerking, en er zijn geen prevalerende dwingende gerechtvaardigde gronden voor de verwerking, of de betrokkene maakt bezwaar tegen de verwerking overeenkomstig artikel 21, lid 2
Wanneer het recht van bezwaar succesvol uitgeoefend werd onder art. 21(1) of 21(2) AVG (zie
supra Deel 2 – 2.1.3), zal de betrokkene ook een beroep kunnen doen op het recht op
gegevenswissing. Naar mijn mening kan de betrokkene hier bezwaar maken tegen de verwerking van zijn persoonsgegevens in de beelden onder de vorm van het opslaan van de afleveringen. Het gerechtvaardigd belang dat de VRT hier laat gelden zal daarbij moeten afgewogen worden tegen de specifieke situatie waarin de betrokkene zich bevindt486. Indien dergelijke vordering succesvol was, zal de betrokkene dit als grond kunnen inroepen voor de uitoefening van zijn recht op gegevenswissing. (zie supra Deel 2 – 2.1.3). Het is dus wel degelijk een mogelijkheid in het geval van de beelden van Iedereen Beroemd.
486 AUSLOOS, J., The right to erasure: safeguard for informational self-determination in a digital society,
4.4 De persoonsgegevens werden op een onrechtmatige manier verwerkt
Ook wanneer persoonsgegevens op een onrechtmatige manier verwerkt zijn, kan de betrokkene een beroep doen op het recht op gegevenswissing. Dit impliceert dat geen van de gronden uit art. 6 voorhanden was voor de verwerking van de persoonsgegevens (zie supra Deel 2 – 2.1.4). Dit zou het geval kunnen zijn wanneer de persoonsgegevens worden gearchiveerd zonder de toestemming van de betrokkene. Het is immers maar de vraag of het archiveren op zich een uitvoering van de openbare omroepopdracht van de VRT uitmaakt. Indien dit niet het geval blijkt te zijn, zal de VRT al een geldige toestemming moeten kunnen voorleggen of kunnen aantonen dat ze een rechtmatige belang nastreeft. Dit laatste zal niet kunnen wanneer de belangen of de grondrechten en de fundamentele vrijheden van de betrokkene die tot bescherming van persoonsgegevens nopen, zwaarder wegen dan die belangen van de VRT (zie
supra Deel 2 – 2.1.4.6). Het is maar net de vraag hoe zou worden besloten bij dergelijke afweging
van belangen. Hierbij dient te worden opgemerkt dat dit overeenkomstig de AVG et name zo is wanneer de betrokkene een kind is487. Ook dient te worden gewezen op de situatie waarbij een kind toestemming gaf en die als volwassene wenst in te trekken. Voor dergelijke situaties is het recht op gegevenwissing volgens de AVG met name relevant (zie supra Deel 2 – 1.1.2.5.II.iii).
4.5 Uitzonderingen op het recht op gegevenswissing
Het recht op gegevenswissing is geen absoluut recht. In art.17(3) zijn enkele uitzonderingen voorzien waarvoor het recht op gegevenswissing niet kan worden uitgeoefend (zie supra Deel 2 – 2.2). In wat volgt zal worden nagegaan of één of meerdere daarvan toepassing kunnen vinden in het geval van de beelden van Iedereen Beroemd.
4.5.1 Het recht op vrije meningsuiting en informatie
Eerder werd gewezen op het feit dat de VRT in de webpagina ‘Privacybeleid deelname aan opnames’ verklaarde dat veel van de rechten onder de AVG niet van toepassing zijn op beeldmateriaal. Daarbij werd uitgelegd waarom de verantwoording aan de hand van de uitzonderingen voor ‘artistieke en journalistieke doeleinden’ niet opgaat voor de beelden uit Iedereen Beroemd (zie supra Deel 4 – 3.1.2.3).
Naast de uitzondering voor artistieke en journalistieke doeleinden, is er echter voor het recht op gegevenswissing een algemenere uitzondering voor het recht op vrije meningsuiting en informatie. Die zal in het geval van beelden uit Iedereen Beroemd volgens mij niet gelden. Het gaat immers om het wissen van archiefbeelden van een programma dat kan worden gezien als
gemaakt voor recreatieve doeleinden (zie supra Deel 4 – 1.1). Het verwijderen daarvan zou volgens mij het recht op informatie van het publiek niet schenden, noch het recht op vrije meningsuiting van de VRT. De beelden zijn immers opgeslagen in een archief dat niet voor iedereen toegankelijk is en de topics maken geen deel uit van het publieke debat. Volgens mij is het bewaren van de beelden dan ook niet nodig voor het uitoefenen van het recht op vrijheid van meningsuiting en informatie.
Tijdens het interview werd opgeworpen dat in de situatie dat iemand ooit in Iedereen Beroemd gekomen zou zijn die nu een publiek figuur geworden is, het goed zou zijn dat ze dat stukje nog hebben488. Ik denk niet dat dit kan verantwoorden dat alles van iedereen die ooit heeft deelgenomen aan het programma wordt bijgehouden. Dit gaat immers om een uiterst hypothetisch recht op informatie van het publiek. Ten eerste is de vraag van alle deelnemers aan Iedereen Beroemd, hoeveel er publieke figuren worden. Ten tweede zal de informatie die in het stukje voorkwam dan nog een bijdrage moeten kunnen leveren aan het publieke debat.
4.5.2 Nakomen van een wettelijke verplichting, vervullen van een taak van algemeen belang of uitoefenen van het openbaar gezag
Zoals reeds werd uiteengezet is de centrale vraag hier of het opslaan van de beelden behoort tot de openbare omroepopdracht van de VRT (zie supra Deel 4 – 3.3.4). Ik denk dat deze vraag toch negatief beantwoord dient te worden. De bottom line hier is immers of de verwerking (zijnde het voor altijd opslaan van alle televisieprogramma’s ooit), nodig is voor het nakomen van een wettelijke verplichting of een taak van algemeen belang. In het kader van Iedereen Beroemd en de VRT zou dit erop neerkomen dat het voor het nakomen van de openbare omroepverplichting van de VRT, nodig is dat alle afleveringen van Iedereen Beroemd (en de persoonsgegevens van de betrokkenen die erin vervat zitten) voor altijd worden bijgehouden. M.a.w. dat alle persoonsgegevens van alle deelnemers aan het programma ooit, eeuwig moeten worden bijgehouden. Ik denk dat het voor de VRT perfect mogelijk is om af en toe een verzoek tot gegevenswissing toe te kennen zonder dat dit betekent dat hun openbare omroepopdracht niet langer zou kunnen worden uitgeoefend.
4.5.3 De verwerking is nodig met het oog op archivering in het algemeen belang, wetenschappelijk of historisch onderzoek of statistische doeleinden
De archivering overeenkomstig art. 89(1) AVG vormt ook een uitzondering op het recht op gegevenswissing “voor zover het in lid 1 bedoelde recht de verwezenlijking van de doeleinden van die verwerking onmogelijk dreigt te maken of ernstig in het gedrang dreigt te brengen”. Nu blijkt dat de VRT samenwerkt met de VIAA (Vlaams Instituut voor Archivering). Die zullen ook alle beelden van de VRT opslaan489. De VIAA zal hierbij het archief van de VRT digitaliseren en ter beschikking stellen “voor onderwijs, onderzoek en bibliotheken”490. Hierdoor zal wanneer beelden zouden verwijderd worden uit het archief van de VRT zelf, de doelstellingen met het oog op archivering in het algemeen belang, wetenschappelijk of historisch onderzoek of statistische doeleinden dus niet onmogelijk maken mits ze voor die doelstellingen opgeslagen zullen zitten in het archief van het VIAA.
Indien dit niet het geval zou zijn, zou nog steeds niet alles wat ooit door de VRT gemaakt is, moeten worden bijgehouden in het algemeen belang of voor wetenschappelijke of statistische doeleinden. Er dient volgens mij een onderscheid gemaakt te worden tussen de beelden onderling.
489 VRT, “Archief”, www.vrt.be/nl/over-de-vrt/opdracht/omroepthema-s/archief/ (geconsulteerd op
15/12/2019).
490 VRT, “Archief”, www.vrt.be/nl/over-de-vrt/opdracht/omroepthema-s/archief/ (geconsulteerd op
4.6 Hoe gaat de VRT om met aanvragen tot gegevenswissing? 4.6.1 “onbeperkt in de tijd bewaard”
“Al onze programma’s en de gemonteerde opnames in het kader van onze evenementen, projecten of wedstrijden zullen onbeperkt in de tijd worden bewaard in onze archieven en de archieven van Vlaams Instituut voor Archivering (VIAA). De gegevens die in het programma of de betrokken opname zelf gebruikt worden zullen
aldus onbeperkt in de tijd bewaard worden.”491.
Deze alinea somt zowat de kern van het beleid inzake aanvragen tot gegevenswissing op. De VRT wist immers geen persoonsgegevens die opgenomen zijn in de programma’s zelf. Er wordt niet geraakt aan hun archiefbeelden. Hierboven werd bovendien gewezen op het feit dat de VRT het recht op gegevenswissing zelfs niet van toepassing verklaart op persoonsgegevens die zijn opgenomen in beeldmateriaal en dit probeert te verantwoorden door middel van de uitzondering voor artistieke en journalistieke doeleinden (zie supra Deel 4 – 3.1.2.3). Zoals daar reeds werd gesteld wordt deze uitzondering naar mijn mening veel te ruim ingevuld. Ze is immers zelfs van toepassing op promotiemateriaal voor evenementen, projecten en wedstrijden van de VRT (zie supra Deel 4 – 3.1.2.3). Ook kan bezwaarlijk worden gesteld dat alles wat door de VRT wordt geproduceerd onder de noemer artistiek of journalistiek kan worden ondergebracht (zie supra Deel 4 – 3.1.2.3). Denk bijvoorbeeld aan een quiz of aan kookprogramma’s. Het in zijn geheel uitsluiten van alle rechten van de betrokkene op archiefbeelden (zelfs de rechten die voor de beelden minder ingrijpend zouden zijn, zoals het recht op rectificatie bijvoorbeeld) is naar mijn mening dan ook zwaar buiten proportie. Ik zou me erin kunnen vinden dat voor het journaal wordt gesteld dat dit onder journalistieke doeleinden valt en daarom de rechten van de betrokkene uit de AVG er niet op toepassing van zijn. Ook zou voor een fictieserie die door de VRT werd geproduceerd bijvoorbeeld kunnen gezegd worden dat het opslaan ervan een verwerking van persoonsgegevens is die onder de uitzondering voor artistieke doeleinden valt. Een documentaire zou volgens mij bijvoorbeeld in sommige gevallen zelfs onder beide kunnen vallen. Het is echter niet te verantwoorden dat alles over dezelfde kam wordt geschoren en onder die uitzonderingen wordt gebracht door het loutere feit dat medium audiovisueel is. Dergelijke interpretaties zouden immers tot misbruik kunnen leiden.
491 VRT, “Privacybeleid deelname opnames”, (geen datum), www.vrt.be/nl/info/privacy/privacybeleid-
4.6.2 ‘Embargo’
Wat de VRT wel doet is een ‘embargo’ op de beelden zetten. Dit houdt in dat er een soort rode vlag op komt te staan waardoor de beelden niet langer zullen worden uitgezonden492. Niet iedereen krijgt dit echter toegewezen. De VRT heeft (of was ten tijde van het interview toch bezig met het opstellen van) een documentje getiteld ‘Juiste antwoord op embargovragen’493. Hierin wordt er op de eerste pagina op gewezen dat het recht van individuen op hun privacy, ondergeschikt is aan het maatschappelijk belang van archieven en het recht op informatie van het publiek. Terug wil ik hier zeggen dat het recht van de individuen inderdaad soms minder zwaar zal doorwegen maar dat dit zal afhangen van het fragment en de specifieke situatie. Naar mijn mening zou toch op zijn minst een afweging moeten worden gemaakt in het specifieke geval.
Daar mij werd gevraagd om het document niet geheel over te nemen zal ik het enkel oppervlakkig behandelen. Het komt er in feite op neer dat er bij een aanvraag tot dergelijk embargo, wordt nagegaan over welk soort beeld en welk soort informatie het gaat. Een voorwaarde is bijvoorbeeld dat de betrokkene die zelf in beeld komt de aanvraag doet (of derden die duidelijke schade hebben geleden). Ook spelen bijvoorbeeld de accuraatheid van de informatie en het historisch karakter van het beeld mee. Uiteindelijk, zonder in detail te treden, komen veel van de principes uit dit ‘Embargodocument’ overeen met rechten van de betrokkene uit de AVG. Uit respect voor de vraag van de VRT ga ik hier niet dieper op in. Wel wil ik meegeven dat wissen steeds de laatste optie is494.
Nu is de vraag die ik mij stel of het bijhouden van de beelden in feite nog steeds te verantwoorden is na het plaatsen van dergelijk ‘Embargo’ erop. De betrokkene heeft immers aangegeven dat hij de beelden verwijderd wil zien. Dus indien de verwerking gebaseerd was op toestemming zal deze ingetrokken zijn. Welke grond tot rechtmatige verwerking blijft dan nog over voor het bijhouden van het betrokken beeld? Mits de beelden nooit meer heruitgezonden worden, kan (los van de rechtmatigheid van dit doel) niet gesteld worden dat de verdere verwerking (het blijvend opslaan) nog in overeenstemming is met de doelstelling van ‘het produceren en laten heruitzenden’ van Iedereen Beroemd. Het hele punt was net dat voor het doel van het heruitzenden, de beelden zouden moeten worden bijgehouden (zie supra Deel 4 –
492 Interview VRT 24 april 2019. 493 Interview VRT 24 april 2019. 494 Interview VRT 24 april 2019.
4.1). Bovendien valt ook alle twijfel weg over de vraag of het bijhouden van de beelden met oog op heruitzenden binnen de openbare omroepopdracht van de VRT om een zo groot mogelijk aantal kijkers te bereiken (zie supra Deel 4 – 3.3.4). De beelden zullen immers niet meer ter beschikking worden gesteld van de kijker. De enige reden dat de beelden nog worden bewaard is in feite om ze te bewaren. Dit wordt verantwoord aan de hand van het maatschappelijk belang van het archief en het recht op informatie. Volgens mij is niet alles wat ooit door de VRT geproduceerd is dienstig voor het recht op informatie van het publiek. Het maatschappelijk belang van archieven kan vertaald worden naar de uitzondering besproken in puntje 4.5.3 van dit deel van de thesis. Het is volgens mij niet nodig dat alles dat ooit door de VRT geproduceerd is in het algemeen belang wordt bewaard. Het kan volgens mij niet hard gemaakt worden dat alles wat ooit door de VRT gemaakt is op de één of andere manier het algemeen belang dient.
Ik denk dat de oplossing hiervoor in de AVG zelf gezocht moet worden. Die biedt zoals gezegd uitzonderingen op het recht op gegevenswissing (zie supra Deel 2 – 2.2) die volgens mij het archief perfect zouden vrijwaren van het verwijderen van zaken die niet verwijderd zouden