6.7.1 Producten, vragers en aanbieders
In de vorige paragrafen is een context uitgewerkt waarbinnen ontwikkelingen op de FO-markt kunnen worden geplaatst. In hoeverre past marktwerking op het gebied van FO-onderzoek in een bredere verschuiving van taken en verantwoordelijkheden van de overheid naar de markt? Om zicht te krijgen op de ontwikkelingen binnen het FO-deel van de veiligheidsmarkt – dat niet alleen publiek (strafrechtelijk) maar ook privaat (privaatrechtelijk, zelfregulering) onderzoek omvat – is een aantal interviews gehouden (Bijlage 3) met spelers op de markt. De onderzoekresultaten uit deze interviews worden hier in een aantal tabellen weergeven. Een economische benadering is daarbij leidend: hoe ziet de vraag- en aanbodzijde eruit en wat zijn producten op de FO-markt?
Aan de vraagzijde van de FO-markt die een beroep doet op private FO-aanbieders, zijn de volgende categorieën vragers te onderscheiden:
• Multinationals en midden- en kleinbedrijf (productiebedrijven) • Internetaanbieders en telecombedrijven • Verzekeraars o maatschappijen o makelaars • Banken • Actoren in de strafrechtspleging o NFI o Rechterlijke macht o Openbaar Ministerie o Politie o Advocatuur • Particulieren.
Niet verwonderlijk zijn de vragende partijen dezelfde die al ruim 25 jaar opdrachten geven aan de markt voor het doen van onderzoeken: financiële instellingen, multinationals en het midden- en kleinbedrijf. Nieuw is de vraag vanuit de publieke sector (NFI, politie en justitie). Ook vanuit de advocatuur komt meer vraag voor FO-onderzoek.
Het ontstaan van een FO-markt past logisch in de eerder aangegeven verschuiving in de veiligheidszorg en de daarmee gepaard gaande professionalisering (zie par. 6.5.1). De onderzoeks- en recherchebureaus die sporenonderzoek doen naar brandoorzaken zijn overwegend van de tweede generatie (voormalige politiemensen), maar daarnaast zien we
derde- en vierdegeneratie-FO-onderzoekers op de markt verschijnen. De aanbieders zijn onder te verdelen in de volgende categorieën:
• Fraudeafdelingen verzekeraars
• Expertise- en recherchebureaus • Universiteiten
• Forenisc IT-bedrijven
• Onderdelen van advies- en consultancybureaus
• Bedrijfsbeveiligingsdiensten van multinationals • Particuliere laboratoria.
In tabel 6.1 worden producten aangegeven die verschillende aanbieders op de FO-markt aanbieden. De FO-markt is relatief jong, en volgens respondenten (nog) relatief klein. Niettemin valt in dit overzicht de breedte van het FO-onderzoek op.
Tabel 6.1: Forensische producten
bedrijf hoofdtype voorbeelden
A Forensisch advies voor
strafrechtadvocaten - Forensische Screening
- Forensisch Verweer
- Alternatieve Vraagstelling / Contra-Onderzoek - Forensic coaching
B Forensisch onderzoek onderzoek aan alle soorten digitale gegevensdragers, zoals
computer, netwerk, notebook, gsm, usb stick, mp3 speler, pda
C Forensisch onderzoek - Verwantschapsonderzoek
- Contra expertise DNA onderzoek
D Forensische technieken - Advies en uitvoering van 3D-reconstructies (bv PD’s)
- Nulmetingen
- Monitoring van constructies en 3D-objecten enz.
E Technisch onderzoek: toedrachts- c.q. oorzaakonderzoek, met name:
- Branden/explosies - Inbraken/diefstallen - Aansprakelijkheid
F Toedrachts- en
fraude-onderzoek
branden, inbraken, aanrijdingen, declaratiefraudes en valse nota’s
G Toedrachts- en
fraude-onderzoek - Basisonderzoek brand en inbraak
- Basisonderzoek aan sleutels (origineel / bijgemaakt / gebruikerssporen)
- Basisonderzoek aanwezigheid DNA
H Toedrachts- en
fraude-onderzoek - Brand-, explosie- of inbraakschade (zowel onderzoeken
op plaats van brand als dossieronderzoeken) - Functioneren van alarminstallaties
- Aansprakelijkheid (onderzoek gebouwen / machines etc.) in verband met ontstaan van schade
I Forensisch onderzoek - Verdovende middelen
- Toxicologie - Vezel- en textielonderzoek - Kunststof- en verfonderzoek - Glasonderzoek - Materiaalonderzoek - Brandonderzoek
- Taal-, spraak- en audio-onderzoek - Document- en handschriftonderzoek - forensisch psychologisch onderz - Rechtspsycho-logisch onderzoek - DNA-onderzoek
bedrijf hoofdtype voorbeelden
J Forensisch onderzoek - DNA sporenonderzoek
- Bepaling DNA-profielen - Bloedspoorpatroonanalyse - Interpretatie verwondingen - Doodsoorzaak
- National Injuries Database - Bepaling Tijdstip overlijden - Criminalistische interpretatie - Rechtbankoptreden K - Vuurwapens en schotresten - Drugsanalyses - Toxicologie - Brandonderzoek - DNA - Documentonderzoek - Forensische ecologie
6.7.2 Conclusies FO-markt
Welke conclusies kunnen uit de interviews en de overzichten worden getrokken ten aanzien van marktwerking in het FO-onderzoek? In het navolgende wordt een dozijn conclusies uitgewerkt waarbij waar mogelijk de specifieke bevindingen van de brede FO-markt worden geplaatst in de context van marktwerking zoals in dit hoofdstuk is uitgewerkt.
1) De markt wordt groter. Het aantal vragers en aanbieders neemt toe en het aantal FO-producten neemt toe.
2) De FO-markt vormt echter nog een relatief klein segment van een veel grotere markt voor privaat onderzoek.
3) De FO-markt bestaat ruwweg uit drie ‘markten’: brand- en toedrachtonderzoek, IT-onderzoek en meer recent uit traditioneel FO-onderzoek zoals het NFI dat van oudsher uitvoert.
4) De brandonderzoeken hebben overwegend een functie in de civielrechtelijke afhandeling van verzekeringsclaims; ook worden private onderzoeken gebruikt voor het doen van aangiften. 5) Op PD’ s werken publieke (politie en brandweer) en private partijen soms samen
(afstemming), maar dit PD-proces is (nog) niet strak geregeld. Op de PD is soms sprake van een verwarrend geheel van FO-activiteiten door de politie, de brandweer en expertise- en recherchebureaus. Dit PD-onderzoek verloopt goed, maar ook is sprake van elkaar voor de voeten lopen en soms ‘kinnesinne’ onderling. Dit kan nadelig zijn voor de kwaliteit van het FO-onderzoek: ‘goed PD-onderzoek kan maar één keer gebeuren’ (vernietiging sporen, contaminatie, etc.). Er is sprake van een aantal beleidsmatige en operationele ontwikkelingen tussen verzekeraars en politie en justitie om dit PD-onderzoek nader te reguleren.
6) In de brand- en IT-onderzoeken is op de werkvloer sprake van (in)formele samenwerking (afstemming, informatie uitwisselen, gebruik maken van elkaars rapporten). Dit is ongetwijfeld functioneel, maar kan in de context van de eerder besproken concepten als ‘grey policing’ en ‘hydraulisch principe’ op onderdelen problematisch zijn omdat voor derden niet altijd meer duidelijk is wie wat heeft gedaan, op basis van welke bevoegdheden, voor wie, wat er met onderzoekresultaten gebeurt en wie waarvoor verantwoordelijkheid is.77
Het andere FO-onderzoek (meer traditioneel NFI-achtig onderzoek) onderscheidt zich hiervan doordat hier veelal sprake is van contra-onderzoek achteraf in een gerechtelijke procedure. 7) In voorkomende gevallen worden private rapporten onderdeel van een strafrechtelijk
onderzoek indien sprake is van een aangifte. 8) IT-onderzoeken hebben drie functies:
77 In de politiesociologie (Reiner, 2010) wordt een onderscheid gemaakt tussen ‘working rules’ (zoals het echt gaat op de werkvloer), ‘inhibition rules’ (wet- en regelgeving, protocollen etc.) en ‘presentation rules’ (hoe dingen op papier, in rapporten en processen-verbaal komen). De aanname hier is dat een groter verschil bestaat tussen de ‘working rules’ en de andere twee ‘rules’. Dit betekent dat de werkelijkheid van in ons geval het FO-onderzoek (brand en IT) wellicht complexer is dan wij willen of durven te accepteren. Temeer daar een relatief grote mate van operationele vrijheid bestaat (’streetlevel bureaucracy). In de ‘brandwereld’ is men zich hiervan bewust en wordt gepraat over regulering. In de relatief nieuwe IT-wereld is dit veel minder ontwikkeld. Een complicerende factor hier is dat onderzoeken worden gedaan in een technische omgeving die voor anderen moeilijk te doorgronden is.
a) preventieve onderzoeken om procedures en beveiligingssystemen te testen om op grond daarvan maatregelen aan te passen;
b) toedrachtonderzoeken in een geautomatiseerde omgeving om fraude en misbruik vast te stellen; en
c) in een beperkt aantal gevallen het doen van aangifte. IT-bedrijven verrichten relatief veel risico-onderzoeken (penetratietesten/ethical hacking en monitoring
communicatieprocessen van publieke (departementen) en bedrijven). In het laatste geval zijn ook publieke opdrachtgevers vragers op de markt, maar is deze vraag niet strafrechtelijk ingegeven.
9) IT-bedrijven bieden hun diensten ook aan op het terrein van advisering en opleidingen (ook voor overheidsdiensten, waaronder de politie).
10) Bij de meer traditionele FO- (NFI-achtige) onderzoeken zijn de raakvlakken met het
strafrechtelijke systeem groter dan bij de brand- en IT-onderzoeken omdat hier bedrijven veel meer onderdeel uitmaken van strafrechtelijke procedures. Politie en justitie besteden FO-opdrachten uit, maar ook de advocatuur geeft soms FO-opdrachten. Nederland volgt hierin, zij het later en minder snel, ontwikkelingen die zich voordoen in EU-landen en in het bijzonder ook de VS (vgl. par. 3.6).
11) De private FO-markt is onderdeel van een bredere verschuiving in verantwoordelijkheden voor preventie, veiligheid en opsporing van de publieke naar de private sector.
12) De private FO-markt past in het 4-generatiemodel (zie hierboven) doordat groei wordt ingegeven door HBO- en academisch geschoolden onderzoekers.