Historisch- landschappelijke ontwikkeling van de gemeente Groningen en Ten Boer 2
2.3 Het huidige beeld en gebruik van het landschap
Het huidige landschap rondom de stad Groningen kent binnen haar gemeentegrenzen een drietal landschapstypen zoals eerder vermeld, te weten het veen-, het klei- en het zandlandschap. Het veenlandschap zien we aan weerszijden van de stad. Aan de westzijde grenst het open landschap met het Eelder- en Peizerdiepje aan de stedelijke bebouwing van de woonwijk Ter Borch. Het landelijke gebied maakt hier deel uit van een groot natuurgebied met onder andere waterberging. In het oosten zien we ook een veenlandschap. Hier zijn de plannen voor Meerstad, een nieuwe woonwijk buiten de stad, deels in uitvoering. Als alle plannen worden uitgevoerd zal het open landschap hier sterk verstedelijken en dichtslibben, binnen de huidige gemeentegrenzen.
23 Bieleman, J. 2008, 180. 24 Bieleman, J. 2008, 375.
22
Afb. 10 Luchtfoto van het veenlandschap aan de westzijde van de stad. Het Eelderdiep meanderd door het landschap met smalle opstrekkende veenverkaveling. Op de rechterzijde van de foto zien we de stadsranden van Groningen. Bron: Google Maps geraadpleegd op 20 april 2014
De Hondsrug loopt tot in de stad Groningen en kent binnen de
gemeentegrenzen geen open landschap meer. Het zandlandschap aan de zuidzijde van de stad is tot de gemeentegrens volledig bebouwd. Het agrarisch gebruik van landbouwgronden in de directe nabijheid van de stad is beperkt. Slechts in het noorden van de stad en voor een klein deel in het oosten is er nog sprake van agrarisch gebruik van het landschap. Aan de noordzijde van de stad ligt het wierdenlandschap, een oud kleilandschap met wierden als verhoging in het landschap. Op een aantal plaatsen zien we hier nog wat kleine actieve boeren. Kortom, we kunnen stellen dat het grondgebruik binnen de gemeentegrenzen overwegend een stedelijke invulling heeft, op het noordwestelijke deel na.
23
Afb. 11 Luchtfoto van het oude zeekleigebied ofwel wierdenlandschap ten noorden van de stad. Dit deel ook wel ‘Koningslaagte’ genoemd is landschappelijk een beschermd gebied. Bron: Google Maps geraadpleegd op 20 april 2014
Afb. 12 Luchtfoto van het jonge zeekleigebied ten noordoosten van de stad. Dit gebied maakte ooit deel uit van het hoogveencomplex ‘De wolden’. Na ontginning en inklinken en oxidatie is dit laag gelegen gebied overspoeld met klei. Bron: Google Maps geraadpleegd op 20 april 2014
Daar waar rond de stad Groningen nauwelijks nog ruimte is voor de landbouw zien we rondom Ten Boer een tegenovergesteld beeld. Het huidige landschap rondom Ten Boer wordt gedomineerd door landbouw. Het gebied dat ook wel het centraal weidegebied wordt genoemd, kent vanwege de grondsoort nagenoeg geen andere invulling dan weilanden.25
Als we de situatie vergelijken met die van rond 1900 dan zijn er twee verschillen die opvallen. Ten eerste is het grondgebruik nu overwegend weiland terwijl dit rond 1900 nog voor de helft uit akkerbouw bestond. Daarnaast heeft de ruilverkaveling en het dempen van sloten in de loop der jaren de omvang van de percelen sterk vergroot. De verkaveling laat zien in welk type landschap we ons bevinden. De onregelmatige blok verkaveling of mozaïek verkaveling zien we bij het wierdenlandschap een ouder landschap waar de eerste bewoning op plaats vond. Daarnaast zien we een rechthoekige of blokverkaveling bij het klei op veenlandschap en als laatste de veenverkaveling. De veenverkaveling heeft een kleidek op het veen ook wel jonge zeekleigebied genaamd. In Garmerwolde zien we dit beeld duidelijk terug. Garmerwolde was de meest westelijke ontginningsas van het voormalig veengebied binnen Ten Boer.26 Vanuit de stad werd ook het veen ontgonnen richting Ten Boer, bij de Zuidwending kwamen de ontginners elkaar tegen en dat werd de grens, thans nog gemeentegrens. Van de reeks veenontginningen in Ten Boer is dit deel het laatste en laagst gelegen deel. We zien daarom hier nog steeds een smalle opstrekkende verkaveling terug.
25 http://www.ltonoord.nl/nieuws/afname-melkveebedrijven-groningen-geringst. 26 Pastoor, P.W. 2006,23.
Afb. 13 Luchtfoto van het klei op veenlandschap ten westen van Ten Boer. De Zuidwending is de waterloop links op de foto. Dit was de meest westelijke ontginningsgrens van Ten Boer .Duidelijk zichtbaar is de smalle opstrekkende verkaveling. Bron: Google Maps, geraadpleegd op 20 april 2014
In het oostelijk deel van de gemeente zien we het wierdenlandschap terug. Dit deel werd eerder bewoond dan het westelijk deel van de gemeente, het klei op veenlandschap. Het wierden landschap kenmerkt zich door een onregelmatige blokverkaveling of mozaiekverkaveling en meanderende waterlopen. Hier zien we een aantal takken van het Fivelstelsel terug.27 Dit landschap heeft relatief gezien meer akkerbouw dan het klei op veenlandschap. Als we de topografische kaart van 1905 vergelijken met de huidige situatie zien we ook hier een afname van het areaal akkerbouw. Rond 1905 was het ongeveer de helft akkerbouw en de andere helft grasland.
27 Knottnerus, O.S. 2005,31.
24
Afb. 14 Luchtfoto van het wierdenlandschap rondom Ten Post. De onregelmatige blokverkaveling en meanderende waterlopen zijn goed zichtbaar. Bron: Google Maps geraadpleegd op 20 april 2014
Samenvattend kunnen we stellen dat het landschap de afgelopen eeuw snel is veranderd. De stad Groningen en het dorp Ten Boer zijn sterk gegroeid. Rondom de stad Groningen is binnen de gemeentegrens weinig open landschap te herkennen in tegenstelling tot de gemeente Ten Boer. In het hierna volgende hoofdstuk gaan we de ligging van de begraafplaatsen in het landschap nader beschouwen.