omgaat’.
186.In deze omschrijving komen alle betekenissen van ‘dame’ samen. Greshoff
beseft dat ‘burgerdame’ geen sociale maar een literaire categorie vormt. Tegelijk
verraadt het woordje ‘slonzig’ de impliciete psychologische lading van het literaire
begrip dame.
Eindnoten:
1. Lodewijk van Deyssel 1984, pag. 32. 2. Lodewijk van Deyssel 1984, pag. 295. 3. Menno ter Braak 1934, pag. 1021. 4. Menno ter Braak 1949 (deel 5), pag. 591. 5. A.H.M. Romein-Verschoor 1936, pag. 50. 6. Herman Middendorp 1925, pag. 90. 7. Frans Coenen 1920, pag. 708. 8. Frans Coenen 1924, pag. 664-665.
9. Herman Robbers 1908, pag. 281 (cursivering van mij, EvB) en pag. 282. 10. K.C. Boxman-Winkler 1923, pag. 513.
11. Frans Coenen 1920, pag. 708. 12. Frans Coenen 1924, pag. 664-665. 13. Herman Poort 1928, pag. 93.
14. Menno ter Braak 1950 (deel 5), pag. 293.
15. Anthonie Donker 1930, ‘Het hoogtepunt’, pag. 179. Cursivering van mij, EvB. 16. E. du Perron 1965 II, pag. 225.
17. Carry van Bruggen 1985, pag. 173-174. 18. Carry van Bruggen 1985, pag. 174. 19. Carry van Bruggen 1985, pag. 138.
20. ‘Oorspronkelijke romans’, De Tijdspiegel 1898 I, pag. 329. 21. A.H.M. Romein-Verschoor 1936, ‘Inleiding’.
22. ‘Oorspronkelijke romans’, De Tijdspiegel 1898 I, pag. 328. 23. Zie noot 27.
24. M.H. van Campen [1918-1919], pag. 147. 25. Herman Robbers 1922, pag. 90.
26. Herman Robbers 1918, pag. 420.
27. Karin Broer telde in Brinkman's catalogus hoeveel romans van mannen en hoeveel van vrouwen er verschenen in de perioden 1916-1920, 1921-1925 en 1936-1940. Zij constateerde dat in al deze perioden de romans van vrouwen een minderheid vormden. Bovendien stelde zij vast dat in de jaren 1921-1925 het aantal door vrouwen geschreven romans absoluut gezien wel iets toenam, maar dat het relatieve aandeel van vrouwen in de romanproduktie vrij sterk daalde. Karin Broer 1989, pag. 70.
28. Herman Robbers 1918, pag. 381. 29. Jan Feith 1904, pag. 14.
32. Menno ter Braak 1949 (deel 5), pag. 204. 33. E. du Perron 1946, pag. 129.
34. J. Theunisz 1929, pag. 116-118. 35. J. van Heugten 1936/1937, pag. 341. 36. Lien ter Laan-van Lokhorst 1928, pag. 406.
37. Zo karakteriseert Ritter 1931, pag. 83 het leven van Ina Boudier-Bakker. 38. H. [=?] 1904, pag. 124.
39. Roel Houwink 1930, pag. 241. 40. Frits Lapidoth 1898, pag. 570.
41. ‘Oorspronkelijke romans’, De Tijdspiegel 1898 I, pag. 328. 42. Jul. Persyn 1931.
43. F. van der Borch van Verwolde 1920-1921, pag. 297-298. 44. Ernst Groenevelt 1918, pag. 262-263.
45. Albert Helman 1931, pag. 94-95 en pag. 101. 46. A.H.M. Romein-Verschoor 1936, ‘Inleiding’. 47. Menno ter Braak 1949 (deel 5), pag. 595. 48. Lodewijk van Deyssel 1984, pag. 199-200. 49. Anthonie Donker 1945, pag. 214.
50. Cornelis Veth 1931, pag. 122. Ook: E. du Perron, Verzameld werk VI, 1958, pag. 296. 51. G.W. Huygens 1946, pag. 141-142.
52. Zie bijvoorbeeld Jeanne Kloos' bespreking van Eva van Carry van Bruggen (Jeanne
Kloos-Reyneke van Stuwe 1927, pag. 732-733), Anna de Savornin Lohmans bespreking van
Voor de poort van Top Naeff (Anna de Savornin Lohman 1912/1913, pag. 585-590), Elise
Soers bespreking van Naar het levend model van Jeanne Reyneke van Stuwe (E.S. [Elise Soer] 1912, pag. 201) en M. Meybooms bespreking van Hilda van Suylenburg van Cécile Goekoop-de Jong van Beek en Donk (Margaretha Meyboom 1898, pag. 475-485).
53. Volgens de enquête-Bartling, waarvan de resultaten worden weergegeven door G.W. Huygens 1946, pag. 199-200.
54. Vermeld in G.W. Huygens 1946, pag. 201-202. 55. Cornelis Veth 1931, pag. 121-123.
56. Menno ter Braak 1950 (deel 1), pag. 292. 57. E. d'Oliveira 1977, pag. 24.
58. Zie bijvoorbeeld: J. de Meester 1907; hij bespreekt hierin de langdurige impopulariteit van de
Nieuwe Gids-groep bij kranten en publiek (pag. 6-7). Zie ook: Frans Coenen 1924.
59. Annie Salomons 1918, pag. 375. 60. G.W. Huygens 1946, pag. 193. 61. Dirk Coster 1928, pag. 49-70. 62. Albert Helman 1931, pag. 62-63. 63. Cornelis Veth 1931, pag. 17. 64. Menno ter Braak 1934, pag. 1021. 65. J. Greshoff 1931, pag. 153. 66. E. du Perron 1965 II, pag. 186-187. 67. E. du Perron 1956, pag. 86.
68. Geciteerd bij Constant van Wessem 1941, pag. 19. 69. M.A. [=?] 1927, pag. 348.
70. Annie Salomons 1918, pag. 375. 71. M. Nijhoff 1982, pag. 555. 72. H. Borel 1898.
73. De Tijdspiegel 1907, pag. 468-469.
74. Anna de Savornin Lohman 1906/1907, pag. 640. 75. C. Scharten 1916, pag. 109-116.
76. M. Nijhoff 1982, pag. 548 en 549. 77. Menno ter Braak 1949 (deel 5), pag. 591. 78. M. Nijhoff 1982, pag. 25-26.
79. Anthonie Donker, ‘Romancières’, 1930, pag. 66. 80. E. du Perron 1958, pag. 29.
81. M. Nijhoff 1982, pag. 550.
84. J. Greshoff en J. de Vries 1925, pag. 291. 85. Anna de Savornin Lohman 1906-1907, pag. 640. 86. Anthonie Donker, Fausten en faunen, 1930, pag. 140.
87. In 1871 werd de eerste vrouwenorganisatie opgericht die de verbetering van de positie van (burger)vrouwen nastreeft: de Algemeene Nederlandsche Vrouwenvereeniging ‘Arbeid Adelt’. De vereniging richtte zich vooral op verbetering van arbeidsmogelijkheden van vrouwen uit de burgerij. Zie Joh. Naber 1918, pag. 17 en Joh. Naber 1923, pag. 29.
88. Kalff 1912 deel 7, pag. 749. Te Winkel 1973 deel 7, pag. 288-289.
89. Zie bijvoorbeeld M. Meyboom 1898, pag. 475-485; M.E.P. [mevrouw Boissevain-Pijnappel] 1898, pag. 179-180; Henri Borel 1898, pag. 117-124; ‘Oorspronkelijke romans’, De Tijdspiegel 1897 III, pag. 412-427; Wolfgang 1897, 391-392; M.A.P.C. Poelhekke 1904, pag. 535-542; zie ook de vele brochures waaronder vooral: Anna de Savornin Lohman, De liefde in de
vrouwenquaestie [ca 1898] en Cornélie Huygens, De liefde in het vrouwenleven voorheen en thans (1899).
90. M. Meyboom 1898, pag. 477. 91. M.A.P.C. Poelhekke 1904, pag. 94. 92. M.A.P.C. Poelhekke 1904, pag. 92.
93. Anna de Savornin Lohman [ca 1898], pag. 47. 94. M.A.P.C. Poelhekke 1904, pag. 93.
95. ‘Oorspronkelijke romans’, De Tijdspiegel 1897 III, pag. 415. 96. M. Meyboom 1898, pag. 478.
97. A.H.M. Romein-Verschoor 1936, pag. 81.
98. Menno ter Braak kritiseert in zijn bespreking van Vrouwenspiegel zowel de visie van Annie Romein als die van contemporaine critici. Hij zoekt de oorzaak van de geringe kwaliteit van emancipatieromans bij de auteurs: ‘En het gemis aan psychologisch inzicht dan? Had er, bij wijze van spreken, op dezelfde smalle basis ook niet een Couperus van de vrouwen-emancipatie kunnen zijn? Natuurlijk is het dwaasheid om een tendenzroman te veroordelen omdat het een tendenzroman is; maar het is even dwaas om (...) de waarde van de tendenzroman vooral in de
breedheid van de basis te zoeken.’ Menno ter Braak 1949 (deel 5), pag. 595-596.
99. Frits Lapidoth, ‘Tweeërlei publiek?’, 1898, pag. 486. 100. M.A.P.C. Poelhekke 1904, pag. 95.
101. Anna de Savornin Lohman [ca 1898], pag. 46. 102. M. Meyboom 1898, pag. 476.
103. D.S. van Emden 1898, pag. 5.
104. Bijvoorbeeld in het Algemeen Handelsblad van 20 november 1897. 105. M. Meyboom 1898, pag. 476.
106. M. Meyboom 1898, pag. 479 en 477. 107. Carry van Bruggen 1913, pag. 13.
108. A.H.M. Romein-Verschoor 1936, pag. 179. 109. C. Tazelaar 1923, pag. 15.
110. Frans Coenen 1920, pag. 708-709.
111. Zie bijvoorbeeld: Bas Heijne, ‘1000 kussen’. Vrij Nederland/Boekenbijlage 27 januari 1990, pag. 15.
112. Zie bijvoorbeeld J. Greshoff en J. de Vries 1929, pag. 291; W.L.M.E. van Leeuwen 1951, Hoofdstuk I; C.J. Kelk 1938, Hoofdstuk V; W.J.M.A. Asselbergs [1951], Hoofdstuk II. 113. Geciteerd in H. Reeser 1962, pag. 43.
114. Joh. de Meester 1907, pag. 28-29. 115. A.H.M. Romein-Verschoor 1936, pag. 47. 116. L. van Deyssel 1894, pag. 29.
117. Top Naeff 1905, pag. 94-95. 118. F.C. [Frans Coenen] 1899, pag. 221.
119. C. en M. Scharten-Antink 1905, pag. 322 e.v.
120. F. Netscher 1903/1904, pag. 82; A. de Savornin Lohman 1904-1905, pag. 245.
121. Zie Herman Robbers 1905, pag. 355 (over Elise Soer); 1911, pag. 483 (over Ellen); 1912, pag. 320 en 1913, pag. 100.
122. Herman Robbers 1912, pag. 320; Herman Robbers 1911, pag. 483. 123. Herman Robbers 1914, pag. 527-531.
126. Menno ter Braak 1949 (deel 5), pag. 595. 127. Ernst Groenevelt 1920, pag. 157.
128. H.L.P.W. [H.L.P. Wiessing] 1930, pag. 107. 129. Joh. Theunisz 1931, pag. 321.
130. Menno ter Braak 1950 (deel 1), pag. 292. 131. Menno ter Braak 1949 (deel 5), pag. 206.
132. In Omzien in verwondering deel 2 geeft Annie Romein een terugblik op haar werk aan
Vrouwenspiegel. Terugblikkend noemt zij net als Ter Braak praktisch alle auteurs ‘dames’:
‘want het was al te duidelijk - voor mij tenminste - dat het wezen en het onder de maat blijven van vrijwel al deze veelgelezen boeken niet in het vrouwzijn van de auteurs stak, maar in het dame zijn, in het behoren en willen behoren tot een oude, gezeten bourgeoisie.’ Annie Romein-Verschoor 1970, pag. 269.
133. Menno ter Braak 1949 (deel 5), pag. 591 134. E. du Perron 1946, pag. 129.
135. E. du Perron 1946, pag. 304.
136. Anna de Savornin Lohman 1906-1907, pag. 640. 137. C. en M. Scharten-Antink 1905, pag. 346. 138. Herman Robbers 1913, pag. 100.
139. Annie Salomons 1914, pag. 189-190. 140. Carel Scharten 1916, pag. 109. 141. Van Campen 1921, pag. 16.
142. J. Greshoff en J. de Vries 1927, pag. 291. 143. Joh. Theunisz 1929, pag. 281.
144. M. Nijhoff 1982, pag. 549.
145. Anthonie Donker, ‘Romancières’, 1930, pag. 65. 146. Menno ter Braak 1949 (deel 5), pag. 207. 147. Menno ter Braak 1949 (deel 5), pag. 592. 148. E. du Perron 1946, pag. 129.
149. Menno ter Braak 1949 (deel 5), pag. 595. 150. Menno ter Braak 1949 (deel 5), pag. 329. 151. Menno ter Braak 1949 (deel 5), pag. 595. 152. Menno ter Braak 1949 (deel 5), pag. 329. 153. Menno ter Braak 1949 (deel 5), pag. 642. 154. E. du Perron 1965 II, pag. 173-175. 155. E. du Perron 1965 II, pag. 173-175. 156. Menno ter Braak 1949 (deel 5), pag. 327. 157. G.H. 's-Gravesande 1935, pag. 163. 158. Menno ter Braak 1949 (deel 5), pag. 328. 159. Menno ter Braak 1949 (deel 5), pag. 329. 160. E. du Perron 1965 II, pag. 175.
161. Zoals Menno ter Braak zegt, 1949 (deel 5), pag. 327. 162. E. du Perron 1958, pag. 191.
163. E. du Perron 1956, pag. 111. 164. E. du Perron 1932, pp. 366-379. 165. M. Meyboom 1903, pag. 28. 166. Hélène Mercier 1897.
167. M.H. van Campen 1921, pag. 16. 168. G.H. 's-Gravesande 1930, pag. 109.
169. H.R. [Herman Robbers] 1924, pag. 203-204. 170. Herman Robbers 1905, pag. 356.
171. Frans Netscher 1903/1904, pag. 82.
172. Anna de Savornin Lohman 1904/1905, pag. 174-175. 173. Gerard van Eckeren 1909, pag. 8.
174. C. en M. Scharten-Antink 1905, pag. 322-351. 175. C. en M. Scharten-Antink 1905, pag. 345 en pag. 350. 176. Herman Robbers 1911, pag. 483.
177. Herman Robbers 1930, pag. 59.
180. Dirk Coster 1970, pag. 90.
181. Van Vriesland 1958 (deel 1), pag. 449. 182. Frans Coenen 1924, pag. 34-35. 183. F.C. jr [Frans Coenen] 1899, pag. 350. 184. C. en M. Scharten-Antink 1905, pag. 351. 185. W.L.M.E. van Leeuwen 1947, pag. 114. 186. J. Greshoff 1932, pag. 51.