Door ontwikkelingen op het gebied van technologie en wetenschap is het onderscheid in natuur en cultuur niet meer zo zwart-wit als voorheen en kijkt de mens anders naar de natuurlijke en culturele wereld om zich heen. Technologische vooruitgang tast het fundament van het natuur-cultuur dualisme aan waardoor de grens tussen het domein van het geborene (natuur) en het domein van het gemaakte (cultuur) vervaagt.
De mens is tegenwoordig niet alleen meer in staat de natuur op macro niveau te beïnvloeden, in de zin van het controleren en inrichten van het landschap, waardoor natuur cultuur wordt. Er zijn verschillende vakgebieden in opkomst die radicaal ingrijpen op ons begrip van ‘wat natuurlijk’ is.15
Vakgebieden als biotechnologie, nano-technologie, ambient intelligence, augmented reality en tissue engineering zijn hier enkele voorbeelden van.
(Zie Bijlage 2 voor een korte uitleg over wat deze nieuwe vakgebieden belichamen.)
Enerzijds zijn er ontwikkelingen op het gebied van simulatie, cyberspace en virtuele realiteiten die hun invloed hebben op onze perceptie van de natuur. We worden steeds beter in het simuleren van onze natuurlijke omgeving in virtuele ruimtes.
Om twee redenen is de gesimuleerde natuur nooit honderd procent in overeenstemming met de werkelijkheid. Ten eerste heeft de mens volledige controle over deze simulaties en creëren we natuur die voldoet aan het beeld dat wij van natuur hebben. Dit beeld is, zoals eerder vastgesteld in de paragraaf Natuur wordt cultuur, een idealistisch beeld. Ten tweede zijn de simulatie technieken op het moment nog niet zo geavanceerd dat de natuur in al zijn complexiteit en detail nagebootst kan worden. De gesimuleerde natuur blijft een representatie die probeert zo dicht mogelijk bij de werkelijkheid te komen, maar toch een abstractie is.
Elke simulatie of elke representatie die de mens van natuur maakt, heeft zijn weerslag op hoe wij natuur zien. Dus als we de natuur op een bepaalde manier visueel reproduceren, beïnvloedt dit beeld van de natuur hoe wij de natuur om ons heen zien.16 We bekijken de wereld vanuit ons cultureel
referentiekader. Daarbij horen ook cultuurproducten die representaties en simulaties van de natuur tonen.
Anderzijds zijn er ontwikkelingen die ingrijpen op ons begrip van ‘wat natuurlijk’ is doordat de mens tegenwoordig, dankzij ontwikkelingen op het gebied van wetenschap en technologie, in staat is de natuur op micro en zelfs nano niveau te beïnvloeden. Zo zijn we onder andere in staat om groentes en fruit te laten groeien die immuun zijn voor bepaalde ziektes. Niet alleen genetisch gemanipuleerde tomaten, maar ook Dolly, het gekloonde schaap, en de allergievrije kat zijn hier voorbeelden van. Deze relatief nieuwe vakgebieden waarmee de natuur op micro en nano niveau beïnvloed wordt, geven aanleiding tot felle discussies over de ethische implicaties die het modificeren van de natuur met zich mee brengt. Daarbij wordt soms wel eens vergeten dat de mens al heel lang bezig is de natuur op eenzelfde wijze te beïnvloeden. Neem bijvoorbeeld het maken van kaas en bier waarbij bepaalde bacteriën selectief aan het proces worden toegevoegd om de gewenste smaak te krijgen. Ook kruist de mens al heel lang planten met elkaar om een nieuw soort te krijgen met precies de gewenste eigenschappen.17 Hetzelfde wordt gedaan door fokkers met dieren als honden, katten en paarden. Het
enige echte verschil in deze oude en nieuwe manier van beïnvloeding door selectie en kruising, is dat de modificatie nu veel directer plaats vindt en er nog minder aan het lot wordt overgelaten.
47
Conclusie
Oude concepten en dualismes als natuur-cultuur, mens-dier, lichaam-geest en mens-machine zijn niet langer toereikend om onszelf in de huidige technologische wereld te begrijpen.18
Dankzij onze culturele evolutie is de mens in staat bepaalde aspecten van de natuur steeds beter te voorspellen en te controleren. In het oude natuur-cultuur dualisme is de natuur het domein van ‘het geborene’ en heeft deze als kenmerk onaangetast te zijn door de mens. Tegenwoordig ‘maakt’ de mens echter natuur naar zijn ideaal beeld; mooi, ongerept en wild. Natuur is door de inmenging van de ens hypernatuurlijk en in grote mate een cultuurproduct geworden. Toch laat de natuur zich niet zo makkelijk controleren. Aangezien natuur niet statisch maar juist dynamisch en complex is, blijft de natuur een ongrijpbare kracht. Naast een verschuiving van natuur naar cultuur, lijken cultuurproducten waar we eerst controle over hadden ons steeds verder te ontgroeien. Natuur en cultuur ruilen echter niet alleen van plaats. Er is nog meer aan de hand.
Door ontwikkelingen op het gebied van technologie en wetenschap is het onderscheid in natuur en cultuur niet meer zo zwart-wit als voorheen en kijkt de mens anders naar de natuurlijke en culturele wereld om zich heen. Er zijn verschillende vakgebieden in opkomst die radicaal ingrijpen op ons begrip van ‘wat natuurlijk’ is.19 Zoals bijvoorbeeld biotechnologie, nano-technologie, ambient
intelligence, augmented reality en tissue engineering. Er ontstaan producten die zich in een grijs gebied tussen natuur en cultuur bevinden.
Het oude natuur-cultuur dualisme voldoet niet meer aan de eisen van de moderne maatschappij. Het maken van een onderscheid tussen natuur en cultuur is echter nog altijd essentieel om onze plaats in de wereld te doorgronden.
Van Mensvoort stelt in ‘Next Nature is not Green’ voor, het verschil in natuur en cultuur te zoeken in de kwaliteiten ‘controleerbaar’ en ‘autonoom’. Waarbij alles wat de mens kan controleren cultuur is en alles wat autonoom functioneert juist natuur is.
In the contemporary world, artificiality and the makeability of nature is no longer a contradiction in terms.20
Menselijke acties en daaruit ontstane producten mogen dan geen natuur heten, maar ze kunnen wel natuur veroorzaken. Geen representaties of simulaties van een lang verloren fenomeen21, maar natuur
in al zijn functies, glorie, gevaren en mogelijkheden.22
Next Nature is de noemer waaronder uit cultuur ontstane natuur valt.
Our Next nature arises from cultural products that have become so complex that the only way we can relate to them is in terms of a man-nature relationship.23
Tegenwoordig kunnen we het functioneren van cultuurproducten en de rol die wij daarin spelen, alleen begrijpen in de zin van een mens-natuur relatie. Hoofdzakelijk ontstaan deze ‘culturally emerged nature’ vanuit oncontroleerbare technologieën en systemen.
Een definiëring van natuur en cultuur in de zin van controleerbaar versus autonoom, is veel
toepasselijker met het oog op de technologische en wetenschappelijke vooruitgang die de afgelopen jaren is ingezet. In het licht van deze nieuwe definiëring, behoren computer virussen tot de natuur en aangeplante bossen tot cultuur.
48
Noten1 Mensvoort, K. Van: ‘Real Nature is not Green’, in: Sun enlightment, States of Nature.’ Vermeulen, 2006, p. 3 Bron: http://www.nextnature.net/?p=695 (27-11-2007)
2 Mensvoort, K. Van: op. cit., 2006, p. 2
3 Ibidem
4 Mensvoort, K. van, Gerritzen, M., Schwarz, M.: ‘Next Nature Paperback’ Amsterdam, BIS Publishers, First edition 2005 ALL MEDIA, p. 24 5 Mensvoort, K. van, et. al.: op. cit., 2005, p. 22
6 Mensvoort, K. van, et. al.: op. cit., 2005, p. 17 7 Mensvoort, K. Van: op. cit., 2006, p, 3
8 Ibidem
9 Mensvoort, K. Van: op. cit., 2006, p. 1
10 Ibidem
11 Mensvoort, K. Van: op. cit., 2006, p. 3
12 Mensvoort, K. van, et. al.: op. cit., 2005, 34-35 13 Mensvoort, K. van, et. al.: op. cit., 2005, 34
14 Easy Life en Madoff, op: http://www.fd.nl/nieuws/dossiers/4672021/10847879/ (20-02-2009) Enron, op: http://weblogs.nrc.nl/weblog/voorkeur/2006/10/24/enron-affaire/ (20-02-2009)
15 Mensvoort, K. van: ‘Als producten tot je spreken...’, in: 54.780 Woorden over Nieuwe Media Cultuur in Nederland. Amsterdam, Instituut voor Netwerkcultuur en het Sandberg Instituut, p. 30, 2007
16 Meer over hierover in ‘Next Nature Paperback’ 2005, p. 27-33
17 Genetische manipulatie, op: http://www.nrc.nl/W2/Lab/GM/inhoud.html (24-03-2009)
18 Haraway, D.: ‘A Cyborg Manifesto: Science, Technology, and Socialist-Feminism in the Late Twentieth Century.’, in: Simians, Cyborgs and Women: The Reinvention of Nature. New York, Routledge, 1991, p 152-153
Bron: http://www.stanford.edu/dept/HPS/Haraway/CyborgManifesto.html (15-04-2007) 19 Mensvoort, K. Van: op. cit., 2007
20 Mensvoort, K. van, et. al.: op. cit., 2005, p. 51 21 Mensvoort, K. van, et. al.: op. cit., 2005, p. 42 22 Mensvoort, K. Van: op. cit., 2006, p. 3 23 Mensvoort, K. van, et. al.: op. cit., 2005, p. 40
50
Eindconclusie
Of een natuurlijke relatie tussen mens en media een wens of realiteit is, hangt af van hoe je er tegenaan kijkt.
Vaak wordt het gebruik van nieuwe media niet als natuurlijk ervaren. Hoofdzakelijk omdat het design onvoldoende aansluit op de eindgebruiker en in mindere mate vanwege de complexe technologie. Ontwerpers en ontwikkelaars van nieuwe media denken te veel vanuit hun eigen behoeftes en capaciteiten. Ze verliezen de uiteindelijke gebruiker uit het oog die doorgaans niet dezelfde expertise heeft. Een aantal veel voorkomende fouten bij nieuwe media zijn teveel onnodige, onvindbare of te complexe functies, inadequate feedback en een gestileerde interface die zijn doel voorbij schiet. Een tweede reden waarom media en de omgang ermee niet als natuurlijk wordt ervaren, is vanwege het dualistische denkbeeld dat diep ingesleten zit in het westerse denken; natuur is het domein van ‘het geborene’ en cultuur is het domein van ‘het gemaakte’. Wat cultuur is kan geen natuur zijn en visa versa, waarbij de mens de bepalende factor is in het culturele domein. Alles wat de mens maakt, beïnvloedt of wat er aan sociale fenomenen ontstaat door onderlinge interactie, zijn cultuurproducten. Door dit ingesleten dualistische denkbeeld zien wij media als puur cultureel.
Daarnaast is het ook plausibel dat we moeite hebben met het zien van media als iets natuurlijks vanwege de onnatuurlijke impact die media op de natuurlijke wereld hebben. De mens heeft zich, in tegenstelling tot dieren, nooit ontwikkelt naar een balans met de wereld om zich heen. Het gebruik van media vergroot de menselijke capaciteit doordat onze zintuigen, ledematen, organen en persoonlijkheid doorgroeien in de media die we gebruiken. Media zijn verlengstukken die de functionaliteit van het menselijk lichaam verbeteren en uitvergroten. Daardoor hebben media vaak onvoorzien en onbedoeld verstrekkende gevolgen op onze leefomgeving. Dat neemt echter niet weg dat het mens eigen is om media te ontwikkelen. Het zit in onze natuur.
De oplossing voor de onnatuurlijke en slechte aansluiting van media op de eindgebruiker, wordt door Donald A. Norman in zijn boek ‘Emotional Design’ gegeven. Hierin benadrukt Norman het belang van ‘human-centered’ design voor goed ontworpen media. Hierbij moet de focus liggen op het begrijpen en vervullen van de behoeftes van de eindgebruiker. Een goed medium communiceert in één oogopslag wat de functie van het medium is en hoe deze werkt. In het gebruik moet de aansturing van het
medium aan de verwachtingen van de eindgebruiker voldoen en hem het liefst probleemloos gebruik laten maken van de functionaliteiten. Bij het ideale medium zijn het ‘beeld’ dat de ontwerper en de eindgebruiker van het medium hebben en het ‘model’ waar het medium aan de hand van functioneert, aan elkaar gelijk.
Wanneer de principes van ‘human-centered’ design in de praktijk worden gebracht, worden de media als natuurlijk ervaren.
Het belang van het dualistische denkbeeld over natuur en cultuur kan terug geleid worden naar de Griekse Oudheid. Het grootste verschil tussen de Griekse Oudheid en nu is dat we tegenwoordig in een technologische cultuur leven. Er zijn een aantal ontwikkelingen gaande die ons aanzetten een kritische blik op het eeuwenoude dualistische natuur-cultuur denkbeeld te werpen.
Enerzijds lijken cultuurproducten onze controle steeds vaker te ontgroeien. Verschillende systemen, technologieën en media zijn tegenwoordig zo complex dat ze autonoom lijken te functioneren. De enige manier waarop we onszelf in relatie met deze autonoom functionerende cultuurproducten kunnen begrijpen, is in de zin van een mens-natuur relatie.
Anderzijds wordt de mens juist steeds beter in het voorspellen en controleren van de natuur, door ontwikkelingen op het gebied van technologie en wetenschap. Vooruitgang op het gebied van simulatie, virtuele realiteiten en cyberspace hebben invloed op onze perceptie van natuur.
Daarnaast is alles wat wij tegenwoordig als natuur beschouwen vaak in meer of mindere mate door de mens beïnvloed of gevormd. Wanneer de mens zich met de natuur bemoeit, is het resultaat hypernatuurlijke natuur. Onder andere gekweekte groente en fruit die immuun zijn voor bepaalde ziektes, maar ook Dolly het gekloonde schaap, de allergievrije kat en het Nederlandse landschap zijn voorbeelden van producten die zich in een grijs gebied tussen natuur en cultuur bevinden.
Het eeuwenoude natuur-cultuur dualisme past niet meer in de moderne maatschappij, waarin de mens de natuur steeds meer tot een cultuurproduct maakt en cultuurproducten juist steeds vaker natuurlijke trekjes gaan vertonen. Het is tegenwoordig niet tegenstrijdig of raar om natuur als iets maakbaars te beschouwen.
51
Het maken van een onderscheid tussen natuur en cultuur is echter nog altijd essentieel om onze plaats in de wereld te doorgronden. Eén van de belangrijkste bouwstenen in de Next Nature theorie, is de herdefiniëring van de begrippen natuur en cultuur. Van Mensvoort stelt in ‘Next Nature is not Green’ voor, het verschil in natuur en cultuur te zoeken in de kwaliteiten ‘controleerbaar’ en ‘autonoom’. Waarbij cultuur alles is wat de mens kan controleren en natuur juist alles is wat autonoom functioneert. Acties van de mens kunnen echte natuur veroorzaken en echte natuur kan ontstaan uit cultuurproducten.
In het licht van dit nieuwe onderscheid in natuur en cultuur, zijn bepaalde media natuurlijk omdat ze autonoom functioneren. Media zijn echter om nog een aantal andere redenen als natuurlijk te beschouwen.
Het beeld van de aap die evolueert naar een mens doordat hij steeds rechter op gaat lopen en zijn vacht verliest, is een incompleet beeld. Waar zijn de media? Waar zijn de kledingstukken, handgereedschappen en later in de evolutie de stoommachine en de computers?
Het is onnatuurlijk de mens in zijn evolutie naakt en zonder media weer te geven. De mens is van nature een cultureel wezen vanwege zijn natuurlijke aanleg om media te ontwikkelen. Dieren hebben evolutionair gezien de juiste fysieke kenmerken zoals klauwen, snelheid, gif, camouflage of juist een dik pantser, om in hun natuurlijke omgeving te overleven. De mens is zeer minimaal uitgerust om in welke natuurlijke omgeving dan ook te overleven. Omdat ons lichaam zo tekort komt en we de intelligentie hebben, zijn we media gaan ontwikkelen die de functionaliteit van ons lichaam verbetert. ‘Cultuur’ is onze manier om te overleven in een leefomgeving waarvoor we fysiek niet geschikt zijn uitgerust. Onze aanleg en bekwaamheid in het ontwikkelen van media is ons enige overlevingsmechanisme.
Daarnaast neemt de mens altijd zijn eigen lichaam als uitgangspunt bij het ontwikkelen van media. Misschien dat de noodzaak om te overleven nu niet meer de boventoon voert in het ontwikkelen van nieuwe media, maar de functionaliteit van het menselijk lichaam staat nog altijd centraal.
Omdat media als verlengstukken van de mens fungeren en onze capaciteiten vergroten, hebben ze vaak verstrekkende gevolgen voor de wereld om ons heen. Ook al zijn de gevolgen vaak onvoorzien en onbedoeld, ze zeggen meer over de instelling en houding van de mens dan over de media op zich. Met kennis komt immers macht en verantwoordelijkheid en de mens is nog altijd diegene die media ontwikkelt, inzet en gebruikt.
De nieuwe definiëring van natuur en cultuur van Next Nature verandert niets aan de relatie tussen mens en media. In de teksten over Next Nature wordt alleen op een duidelijke en beargumenteerde wijze uitgelegd waarom de relatie tussen mens en media natuurlijk is.
Next Nature biedt een nieuw perspectief om naar de geschiedenis, de huidige ontwikkelingen en de toekomst te kijken.
52
Noten54
Het onderwerp media is ontzettend uitgebreid. Er zijn vele studies over diverse facetten van media te vinden. Het nadeel van een onderzoeksgebied waar zoveel over te vinden is, is dat je makkelijk kunt verdwalen in al die interessante informatie. Zo ben ik tijdens mijn oriëntatie naar mijn scriptie onderwerp en tijdens het verzamelen van informatie, verschillende keren van het rechte pad
afgedwaald. Ik heb allerlei interessante artikelen en teksten gelezen die op dat moment stuk voor stuk cruciaal leken voor een volledige scriptie. Het was moeilijk om te zien welke informatie daadwerkelijk van belang was en het afbakenen van mijn onderwerp werd er zeker niet makkelijker op. In dit epiloog wil ik met het oog op de toekomst mijn scriptie in een groter kader plaatsen.
Een van de zijwegen die mij mateloos intrigeerde en die ik daardoor ook moeilijk los kon laten, heeft te maken met de cyborg. In mijn derde jaar bij CMD heb ik een stuk tekst uit ‘A Cyborg Manifesto’ van Donna Haraway gelezen en de manier waarop Haraway de cyborg als metafoor gebruikt, vind ik nog steeds super. De cyborg gebruikt ze in die tekst als metafoor voor het vervagen van grenzen in diep ingesleten dualismes als natuur-cultuur, mens-machine, man-vrouw etc.
De cyborg werd voor mij nog interessanter toen ik de cyborg metafoor naast de Hollywood cyborg plaatste. Aan de Hollywood cyborg kleeft weer een heel ander interessant verhaal over de oorsprong van het cyborg-idee en de angst die er onlosmakelijk mee verbonden is.
De cyborg als metafoor en de angst die bij de Hollywood cyborg hoort, zijn voor mij twee interessante pijlers in het licht van de toekomst.
Er zijn verschillende theorieën en meningen over waar de ontwikkeling van media de komende tijd heen zal leiden. Sommigen zeggen dat er steeds meer media zullen komen. Anderen, zoals Van Mensvoort, zeggen dat de media juist zullen verdwijnen.
Met het verdwijnen van media bedoelt Van Mensvoort niet dat we terug keren naar een primitief leven zonder technologie. Het draait om het idee dat media langzaam uit ons bewustzijn zullen verdwijnen. Ontwikkelingen op het gebied van technologie en wetenschap zullen ervoor zorgen dat de barrière tussen mens, media en technologie vervaagt.
Werkelijk hoogstaande technologie maakt zichzelf onzichtbaar Je herkent het niet als technologie, je gebruikt het gewoon.1
Geslaagde media toepassingen zijn als natuurlijke fenomenen: vanzelfsprekend, ecologisch en evolutionair ingepast in hun omgeving.2
Zowel Van Mensvoort als Donald A. Norman voorzien een toekomst waarin het huishouden een ecologie aan apparaten bevat. Beiden voorspellen de trend waarbij verbeteringen op het gebied van design niet alleen media in functionaliteit, uiterlijk en aansturing veel beter op de mens zullen laten aansluiten, maar ook veel beter op andere media. Sleutelwoorden bij deze ontwikkeling zijn autonome functionaliteit, communicatie en design. Een ecologie aan apparaten betekent namelijk een huishouden vol apparaten die feilloos op elkaar en de bewoners zijn afgestemd en waarbij media elkaar aansturen. Norman omschrijft in zijn boek het aansluitende idee dat er een wisselwerking gaat ontstaan in het ontwerpen van autonome media en het ontwerpen van onze leefomgeving.
(…) our household appliances are already complex, many of them with multiple connections to services (...) [like] electric power and water. Some are already connected to the internet. (...) Integrating these units so that they can work smoothly with one another does not seem all that