onderzoek in nederland
5. conclusies en aanbevelingen
5.1 De gewenste verhouding tussen ongebonden en strategisch onderzoek in de competitieve
onderzoeksfinanciering
Ongebonden onderzoek
Het belang van ongebonden onderzoek luidt in het kort:
81
5. conclusies en aanbevelingen
decennia tot wetenschappelijke ontdekkingen.
• Wetenschappelijke ontdekkingen plaatsen Nederland in de voorhoede van de internationale wetenschap.
• Nederlandse wetenschappelijke excellentie werkt als een magneet op weten- schappelijk talent.
• Wetenschappelijke ontdekkingen leiden tot nieuwe kennis.
• Nieuwe kennis kan tot radicale innovaties leiden, die een bijdrage kunnen leveren aan de wetenschap, technologie en maatschappij.
Excellente wetenschap fungeert als een magneet voor wetenschappelijk talent, en ongebonden wetenschapsbeoefening moet de bovenste sporten op de ladder van excellentie betreden om de hoogtes te bereiken die nodig zijn voor wetenschappelijke, technologische en maatschappelijke doorbraken. Dat die op termijn leiden tot een waaier van benuttingsvormen blijkt onder meer uit het aantal patentaanvragen dat uit de projecten van de European Research Council voortkomt. Zonder wetenschappelijke ontdekkingen staat de Nederlandse wetenschap stil en beweegt zich niet in de richting van een ‘kennishub’, terwijl daar wel de potentie voor aanwezig is. Omdat er elders wel wetenschappelijke ontdekkingen worden gedaan, trekt Nederland dan minder weten- schappelijk talent aan en vertrekken de beste wetenschappers naar het buitenland. Het resultaat is een neerwaartse spiraal in de kwaliteit van wetenschapsbeoefening, zowel in onderzoek als in onderwijs. Dit beïnvloedt de kwaliteit van het toekomstig weten- schappelijk kader aan universiteiten en andere kennisinstellingen en in de samenleving als geheel. De Nederlandse investeringen in ongebonden onderzoek moeten toereikend zijn om zo’n neerwaartse spiraal te voorkomen.
Strategisch onderzoek
Het belang van strategisch onderzoek luidt in het kort:
• Strategisch onderzoek kan op een termijn van één à twee decennia leiden tot belangrijke ontdekkingen en innovaties voor maatschappelijke vooruitgang. • Die ontdekkingen en innovaties kunnen economische kansen helpen verzilveren. • Strategisch onderzoek voegt waarde toe aan wetenschappelijke kennis.
• Nederlands strategisch onderzoek is een belangrijke vestigingsfactor voor bedrij- ven en instellingen.
Bij strategisch onderzoek is er sprake van thematische inkadering en van stevige voorwaarden aan de organisatie en uitvoering. Onderzoeksvoorstellen kunnen alleen worden ingediend als ze aan deze voorwaarden voldoen. Maatschappelijke uitdagin- gen strekken zich nu eenmaal uit over verschillende publieke en private sectoren, daarom levert samenwerking in principe meer resultaat op. Die samenwerking komt niet tot stand zonder organisatie en voorwaarden. Ook dit type onderzoek kan op de
middellange en lange termijn leiden tot wetenschappelijke ontdekkingen, maar wel in een vooraf gedefinieerd onderzoeksveld. Overigens kan ongebonden onderzoek zich ook op maatschappelijke uitdagingen richten. Strategisch onderzoek kan ook zijn gericht op het bundelen van krachten (het bijeenbrengen van wetenschappers en onderzoeksapparatuur) rond prioritaire wetenschappelijke onderzoeksterreinen. Stra- tegisch onderzoek is bijvoorbeeld te vinden bij onderzoeksinstituten en bij kostbare wetenschappelijke infrastructuur, zoals een bibliotheek, een collectie, een telescoop of een cleanroom, waardoor de strategische onderzoeksrichting voor lange periodes vast kan liggen. Strategisch onderzoek is voor een ontwikkeld land zoals Nederland even- als ongebonden onderzoek van groot belang. In Nederland zijn er veel kansen om op een krachtige wijze wetenschappelijk talent, kennis en infrastructuur te bundelen om versneld doorbraken te realiseren in welgekozen onderzoeksgebieden.
Strategisch onderzoek drukt ongebonden onderzoek naar de achter- grond
Uit de voorgaande hoofdstukken blijkt dat in Nederland – evenals voor veel OESO- landen – de hoeveelheid strategisch onderzoek over de afgelopen decennia is toege- nomen. Dat is op zichzelf een goede ontwikkeling, ware het niet dat de toename van strategisch onderzoek ten koste gaat van ongebonden onderzoek. Bij NWO speelt er een keur aan voorbeelden, met over de laatste jaren als meest in het oog springende illustraties het Kennis- en Innovatieconvenant en de Nationale Wetenschapsagenda. Zulke programma’s, hoe doordacht en grensverleggend ook, verkleinen de ruimte voor ongebonden onderzoek. Meer strategische onderzoeksprogrammering drukt de programma’s voor ongebonden onderzoek naar de achtergrond. Hierdoor erodeert het belangrijke fundament voor grote wetenschappelijke ontdekkingen.
De gewenste verhouding tussen ongebonden en strategisch onderzoek
De programmering door NWO van ongebonden en strategisch onderzoek is tegen het licht gehouden in hoofdstuk 2 en hoofdstuk 4. Hoofdstuk 2 beschouwt de program- mering zo feitelijk mogelijk, terwijl hoofdstuk 4 ook de perceptie analyseert: voor wetenschappers lijkt het karakter van onderzoeksprogramma’s soms strategischer dan het is, terwijl beleidsmakers en bestuurders uit publieke en private sectoren de tegenovergestelde indruk kunnen hebben. De analyse van de feitelijke en geperci- pieerde voorwaarden aan onderzoek (en overleg met NWO) wijzen − naar de best mogelijke schatting van de KNAW − uit dat de verhouding tussen ongebonden en strategisch thans ongeveer één staat tot twee bedraagt. Anders gezegd: een derde van het NWO-budget is bestemd voor ongebonden onderzoek, twee derde voor stra- tegisch onderzoek.
83
5. conclusies en aanbevelingen
De KNAW vindt dat aan beide vormen van onderzoek evenveel recht moeten wor- den gedaan. Daarom adviseert de KNAW om de bestaande verhouding meer gelijk te trekken, zodat de ene helft van het NWO-budget wordt besteed aan ongebonden onderzoek en de andere helft aan strategisch onderzoek. Anders gezegd: de verhou- ding tussen ongebonden en strategisch moet van één staat tot twee naar één staat tot één worden gebracht. Het budget voor ongebonden onderzoek bij NWO zal moeten worden opgetrokken om die gelijke verhouding te bewerkstelligen. Dit vraagt om extra investeringen.
1. De KNAW adviseert om een budgettair gelijke verhouding tussen ongebonden en strategische programma’s van NWO na te streven, door meer budget te realiseren voor ongebonden onderzoeksprogramma’s van NWO.