Gevoeligheid en kwetsbaarheid voor verzilting

Schade aan bebouwing door zout treedt ook nu op in de gebieden waar zout grond- en oppervlaktewater voorkomt. Het gaat om de kuststrook van Friesland-Groningen, Zeeland, de Zuid-Hollandse eilanden, kustnabije gebieden en in de droogmakerijen van Zuid- en Noord- Holland. Vooral oude gebouwen, het cultureel erfgoed, is kwetsbaar. Het gaat om aantasting van stenen, metselwerk en betonwapening gevolgd door scheurvorming in de fundering van bebouwing of (water)kerende wanden. Over de omvang van deze schade is geen informatie beschikbaar.

Zoutkristallisatie is een belangrijke oorzaak van schade aan bouwmaterialen en gesteenten. Het gaat daarbij om schade aan materialen met kleine poriën, zoals mortel en kalkzandsteen. Als het water verdampt, hecht het zout zich in de vorm van een laagje aan het materiaal. Wanneer het zout vervolgens kristalliseert, verandert de structuur. Het bouwmateriaal kan niet van vorm veranderen en daardoor ontstaat spanning tussen het materiaal en het zout. Dat leidt op den duur tot schade. Voor materialen met alleen grote poriën, zoals bijvoorbeeld baksteen, heeft dit schademechanisme geen effect. Hoe in deze materialen schade ontstaat, is nog niet duidelijk.

Corrosie van wapening is bij gewapend betonconstructies een knelpunt. Dit treedt op indien voldoende zuurstof, water en chloriden de wapening kunnen bereiken. Chloriden zijn voor beton van goede kwaliteit (hoe poreuzer het beton, des te kwetsbaarder de constructie is voor blootstelling aan zouten), niet bijzonder schadelijk. Schade aan wapening wordt overigens meestal veroorzaakt door chloriden die in het betonmengsel zijn verwerkt. Chloride is echter niet het enige zout dat naar boven kwelt of in verzilt oppervlaktewater aanwezig is. Ook sulfaat is onderdeel van de cocktail. Sulfaten kunnen reageren met

bepaalde cementmineralen in het beton. De gevormde producten hebben een groter volume dan het oorspronkelijke cementmineraal, onder meer door opname van water. Het beton wordt dan uiteengedrukt. Ook kan er sprake zijn van een afbraak van het cementskelet, bijvoorbeeld bij reactie met magnesiumsulfaat. Hierdoor kan de cementsteen ernstig verzwakt worden. Doordat sulfaat onderdeel is van de cocktail, mag worden verwacht dat in gebieden die worden blootgesteld aan verhoogde chlorideconcentraties, ook verhoogde

sulfaatconcentraties optreden (zie bovenstaande kaarten). Voor sulfaatconcentraties in grondwater en grond is in de NEN-EN 206-1 een indeling naar de mate van de agressiviteit vastgelegd. Boven de 3000 mg/l is sprake van een ‘sterk agressieve sulfaatconcentratie’. Noordzeewater heeft een sulfaatconcentratie van ongeveer 2700 mg/l. In de NEN 8005 is voorgeschreven dat voor beton dat wordt blootgesteld aan oplossingen (grondwater) met meer dan 600 mg/l sulfaat een cement met een hoge bestandheid tegen sulfaten moet worden toegepast.

Het effect van interne verzilting op leidingen (zoals corrosie) lijkt gering. Momenteel liggen al veel leidingen in zout grondwater.

Herstel van zoutschade aan gebouwen en constructies is vaak duur, maar uitvoerbaar. Voor herstelwerkzaamheden is het belangrijk om uit te zoeken wat de precieze oorzaak is van de zoutschade in die specifieke situatie. Het zout kan namelijk overal vandaan komen: uit de lucht, uit optrekkend grondwater, van zeewater, of het is oorspronkelijk al in het

Fysieke bouwstenen voor de knelpuntenanalyse nieuwbouw en herstructurering 65 5.5 Effecten van de Deltascenario’s in 2050

De kaartbeelden uit Figuur 5.4 zijn gecombineerd met de twee Deltascenario’s voor 2050. De uitkomst hiervan is weergegeven in Figuur 6.5. De figuur toont een gering verschil tussen de huidige situatie en het scenario Regional Communities voor 2050 W+. Dit is in lijn met de conclusie dat klimaatverandering niet zorgt voor een significante verhoging van de zoutbelasting vanuit het grondwater. In het scenario Global Economy neemt het areaal bebouwing in Nederland aanzienlijk toe. Deze toename in areaal komt tot uiting in alle onderscheiden klassen. Er wordt in de scenario’s dus niet onevenredig veel gebouwd in gebieden met een hoge belasting.

Figuur 5.4 Zoutbelasting (chloride) vanuit het grondwater (interne verzilting) in de huidige situatie (links) en in 2050 bij scenario W+/ RC.

0 20000 40000 60000 80000 100000 120000

huidig klimaat; huidig landgebruik 2050; scenario W+ RC 2050; scenario W+ GE Scenario's A re a a l bebouwd te rre in in belas t gebi e d [hec ta re ] < 300 kg/ha/jaar 1000-2500 kg/ha/jaar 2500-7500 kg/ha/jaar 7500-12000 kg/ha/jaar >12000 kg/ha/jaar

Figuur 5.5 Areaal bebouwd terrein (in stedelijk en landelijk gebied) dat overlapt met gebieden die belast worden door interne verzilting (zie Figuur 5.4), onderverdeeld naar 4 klassen. Voor de huidige situatie, en onder het W+ scenario, uitgesplitst naar de twee ruimtelijke scenario’s Regional Communities & Global Economy. Hoewel vanuit het oogpunt van belasting vanuit het grondwater geen significante toename van de knelpunten ontstaat, moet worden bedacht dat onder een droog klimaatscenario de beschikbaarheid van zoetwater voor doorspoelen wel afneemt. Bovendien is het zeer wel mogelijk dat af en toe verzilt water vanuit het hoofdwatersysteem moet worden ingelaten om het peilbeheer van het regionale watersysteem te handhaven. Dus hoewel

klimaatverandering naar verwachting de interne verzilting niet substantieel zal doen

toenemen, kan deze wel afbreuk doen aan de bestrijdingsmogelijkheden van verzilting. Ook stedebouw kan bijdragen tot het vergroten van het probleem wanneer in gebieden met een hoge blootstelling te diepe waterpartijen worden gegraven.

Mogelijkheden om verzilting af te remmen of tegen te gaan betreffen het aanleggen van voorzieningen om regenwater op te vangen en te infiltreren in de bodem, of door verhoging van het polderpeil (dit levert tegendruk aan zoute kwel). Daarnaast kan in gebieden met een hoge blootstelling preventief gebruik worden gemaakt van zoutbestendige mortel en beton.