Het getij en de stroming van de rivier (afbeelding 18) stuurt ook de morfologie van het gebied door de optredende erosie en sedimentatieprocessen. Deze zorgen voor de vorming van stroomgeulen, kreken en oeverwallen (Bal e.a., 2001). Erosie vind vooral aan de noordoever plaats waar de stroming erg sterk is, terwijl er aan de zuidzijde in het Zuiddiepje, en tussen de strekdammen ten westen van het eiland sediment van zand, klei en slib wordt afgezet (Zuid-Hollands Landschap, 2011).
2.2.3.4 Waterkwaliteit
In het Plan van Aanpak is er in paragraaf 2.1.2.1.4 aangegeven dat het tussenproduct onder andere bestaat uit een IR-EGV diagram met referentie d.m.v. driehoek van Van Wirdum. Deze methode is zowel geschikt voor oppervlaktewater als voor grondwater. De waterkwaliteit van de Nieuwe Maas vaststellen door middel van de Driehoek van Wirdum blijkt echter geen geschikte methode. Het is zeer moeilijk om aan de benodigde gegevens te komen omdat er al een andere methode algemeen is om de waterkwaliteit van dit type waterlichamen vast te stellen. Namelijk door middel van het Kaderrichtlijn Water. Er is dan ook gekozen om deze methode te gebruiken als indicatie voor de waterkwaliteit van de Nieuwe Maas. Omdat er ook geen
(recente) metingen zijn gedaan naar de grondwatersamenstelling en het voor de onderzoekers gezien het tijdsbestek niet mogelijk is dit zelf te doen, wordt er hier gebruik gemaakt van inschattingen naar aanleiding van literatuur en vegetatie.
2.2.3.4.1 Kaderrichtlijn Water
Het doel van de KRW wordt door het compendium van de leefomgeving als volgt geformuleerd: ‘De Europese Kaderrichtlijn Water (KRW) richt zich op de bescherming van water in alle wateren en stelt zich ten doel dat alle Europese wateren in het jaar 2015 een 'goede toestand' hebben bereikt en dat er binnen heel Europa duurzaam wordt omgegaan met water’ (www.clo.nl).
In de beoordeling van deze ‘goede toestand’, waar in de doelstelling naar wordt gerefereerd, wordt onderscheid gemaakt in 3 typeringen van water: natuurlijke, sterk veranderde, en kunstmatige waterlichamen. De Nieuwe Maas is aangewezen als een sterk veranderd waterlichaam (de KRW onderscheid waterlichamen als kleinste operationele eenheid), wat betekent dat deze door fysische wijzigingen, als gevolg van menselijke activiteiten, wezenlijk zijn veranderd van aard en niet door herstelmaatregelen ongedaan gemaakt kunnen worden (Rijkswaterstaat, 2012). Dit niet ongedaan gemaakt kunnen worden is duidelijk geworden in paragraaf 2.2.3.4. over waterveiligheid.
Het KRW biedt een kader voor het vaststellen van doelen, monitoren van de kwaliteit en het nemen van maatregelen (STOWA Rijkswaterstaat, 2012).
Voor de biologische en fysisch-chemische kwaliteit zijn er doelen vastgesteld aan de hand van referenties. Bij een sterk veranderd waterlichaam is de ‘natuurlijke’ referentie niet haalbaar en kan er per waterlichaam een lager doel zijn vastgesteld: het Goede Ecologisch Potentieel (GEP). Dit is de ecologische norm en wordt afgeleid van het meest gelijkende natuurlijke watertype en vormt het doel waar naar toe wordt gewerkt (Rijkswaterstaat, 2012). Door het nemen van maatregelen worden de negatieve effecten van de onomkeerbare hydromorfologische ingrepen zoveel mogelijk beperkt om de gestelde kwaliteitsdoelen te behalen.
2.2.3.4.2 Schema beoordeling
‘De goede toestand is onderverdeeld in een goede chemische en een goede ecologische toestand. De goede ecologische toestand is weer onderverdeeld in een goede biologische toestand en eisen ten aanzien van hydromorfologie, algemene fysische-chemie en geloosde overige verontreinigende stoffen’ (zie bijlage 10 beoordeling waterkwaliteit) (STOWA Rijkswaterstaat, 2012).
Binnen de maatlatten en tussen de maatlatten wordt het 'one out, all out' principe toegepast: als één stof of één biologische maatlat niet voldoet, dan is het oordeel voor de maatlat onvoldoende.’ (www.clo.nl). Deze maatlatten zijn door de KRW opgesteld om te kunnen toetsen aan de norm, het kwaliteitsdoel.
Het probleem bij deze beoordeling in het geval van het Eiland van Brienenoord ligt in de toetswijze middels de referentiemaatlat type ‘O’, de Overgangswateren, in dit geval O2: ‘estuarium met matig getijverschil’, welke aan de Nieuwe Maas is toegewezen. Hierbij wordt uitgegaan van een bepaalde hoeveelheid zoutwater die met het ritme van het getij vanuit zee de rivier wordt opgestuwd. Dit zoutgehalte is ter hoogte van het Eiland van Brienenoord echter beperkt, namelijk 250 – 500 mg/l Cl gemiddeld voor maximaal 60 dagen per jaar en 10 tot 15 dagen per jaar kan dit verder toenemen tot 3000 mg/l Cl. Dit betekent dat voor de overige dagen het zoutgehalte onder de 250 mg/l Cl ligt. Dit is ook te zien aan de flora die bestaat uit (water)planten die juist kenmerkend zijn voor het zoetwatergetijdengebied. Welke volgens de krw eerder refereert met maatlat R8, zoet getijdenwater (uitlopers rivier) op zand/klei.
De Stowa (Stichting Toegepast Onderzoek Waterbeheer) heeft in 2012 een document uitgebracht met ‘referenties en maatlatten voor natuurlijke watertypen voor de kaderrichtlijn water 2015 – 2021 (2012). Hierin wordt de relatie gelegd tussen KRW-typen en natuurdoeltypen (de natuurdoeltypen methode is inmiddels vervangen door het Subsidiestelsel Natuur en Landschap – SNL). O2 is volgens de natuurdoeltypen een Estuarium en R8 is zoet getijdenwater. Uit de beschrijvingen van de natuurdoeltypen blijkt ook hier dat maatlat R8 als referentie beter past bij het Eiland van Brienenoord als maatlat 02.
Bovenstaande is belangrijk omdat de maatlatten bepalend zijn voor de ecologische doelstelling van het waterlichaam en de te nemen maatregelen. Maar met het gebruik van de juiste maatlat kan ook de goede referentie voor de natuurdoeltypen en bijbehorende ecotopen worden gebruikt voor vegetatievoorspellingen en herstel en ontwikkelingsbeheer. Dit is relevant voor het uiteindelijke inrichtingsplan voor het Eiland van Brienenoord. Het waterlichaam de Nieuwe Maas beslaat een gebied welke veel groter is dan het projectgebied en daarmee valt veruit het grootste gedeelte van de KRW maatregelen voor de Nieuwe Maas buiten dit
project. Toch is de KRW van groot belang voor de realisering van het project. Dit komt door de resultaatverplichting die voortkomt uit de KRW in combinatie met de potentie die het Eiland van Brienenoord biedt om de maatregelen te kunnen uitvoeren die nodig zijn om aan de verplichtingen te voldoen.
De huidige waterkwaliteit is vastgesteld volgens referentiemaatlat 02 en laat in afbeelding 19 op het biologisch en algemeen fysische chemisch gebied een positief beeld zien voor de huidige toestand en een zeer positief beeld voor de toekomstige toestand.