Dit hoofdstuk bespreekt de manieren waarop Georgië wordt gerepresenteerd in het achttiende seizoen (2018) van het televisieprogramma WIDM. Eerst ga ik in op de aandachtspunten waar ik tijdens de discoursanalyse op heb gelet: cinematografie, muziek, montage en de locaties van de opdrachten. Wat volgt is een discoursanalyse van de tien afleveringen van WIDM, waarbij ik het overkoepelende narratief dat in het seizoen door WIDM naar voren wordt gebracht uitlicht. Vervolgens bespreek ik hoe WIDM twee soorten vertellingen (visueel en tekstueel) hanteert om dit narratief over te brengen op de kijker, wat onder de noemer tourist gaze kan worden geschaard vanwege de toeristische manieren van kijken die aan de kijker worden opgelegd (panorama en flaneur). Ter afsluiting betrek ik de bevindingen van mijn analyse op de stereotypetheorie zoals gepresenteerd in het eerste hoofdstuk en ga ik in op de manier waarop WIDM Georgië positioneert.
Aandachtspunten
Films, televisieprogramma’s, en series worden geproduceerd met een of meerdere specifieke doelgroepen voor ogen. De makers creëren de beelden met het doel om een zo hoog mogelijk gewaardeerde ervaring te creëren voor de kijkers, maar op weg daarnaartoe moeten zij altijd keuzes maken, zowel tijdens het filmen als de montage.124 Wat tonen de makers wel, en wat laten ze achterwege? Welke
cameraperspectieven gebruiken ze tijdens het filmen? Welke aspecten van het getoonde benadrukken ze? Welke elementen worden toegevoegd in de montage? En welke muziek kiezen ze ter ondersteuning van de beelden? Deze keuzes moeten ervoor zorgen dat het resultaat één samenhangend geheel van beelden wordt, inclusief een narratief.125 Ook de programmamakers van WIDM staan voor deze
dilemma’s tijdens het productieproces. Dat is de reden om kort in te gaan op de verschillende aspecten waar de makers tijdens het filmen en de montage aandacht aan besteden.
124 Bordwell, Thompson & Smith, Film Art, 48. 125 Bordwell, Thompson & Smith, Film Art, 51, 87.
36 Cinematografie
De beslissingen die worden gemaakt op het gebied van cinematografie zijn van groot belang, want alle keuzes die worden gemaakt beïnvloeden de kijker.126 Bij het filmen
hebben de programmamakers keuze uit verschillende soorten standpunten die kunnen worden ingenomen. Filmen vanuit een kikvorsperspectief houdt in dat de camera een laag standpunt inneemt, waardoor je letterlijk (en in sommige gevallen ook figuurlijk) tegen het object dat gefilmd wordt opkijkt. Er is ook een optie om te kiezen voor het vogelvluchtperspectief, waarbij het object van bovenaf in beeld wordt gebracht. Door voor dit hoge perspectief te kiezen is het object kleiner, wat in sommige gevallen geassocieerd wordt met het neerzetten van het verbeelde object als zwakker. Een nieuwer fenomeen is het drone-shot, iets waar WIDM veel gebruik van maakt.127 Dit
lijkt op het vogelvluchtperspectief, alleen ligt het punt waarvan af gefilmd wordt vaak hoger. Om deze reden worden drones voornamelijk gebruikt om locaties te filmen die niet in beeld te brengen zijn vanaf de grond. Door het hoge perspectief krijgt de kijker een overzicht van de omgeving. Een andere optie is om te filmen op ooghoogte, wat in het algemeen zorgt voor een neutraal beeld van het gefilmde object. De betekenissen die aan een camerastandpunt worden gegeven zijn echter vooral afhankelijk van de vorm en context van de gehele film – standaardformules bestaan daarom eigenlijk niet.128 Ook het kader waarbinnen wordt gefilmd is van belang, omdat
er vaak bewust objecten binnen of buiten een frame worden geplaatst. Tijdens de discoursanalyse let ik op al deze punten, wat erop neerkomt dat ik aandacht besteed aan de gekozen camerastandpunten, dat wat binnen of buiten het kader van de camera valt, en of de camera beweegt tijdens het shot.
In WIDM wordt een nieuw ‘soort’ shot geïntroduceerd: het “beauty-shot”.129 De
programmamakers van WIDM willen een zo breed mogelijk publiek trekken. WIDM heeft als imago dat het een heel ingewikkeld spel is130, maar de laatste jaren proberen
de makers in toenemende mate kijkers te trekken door veel aandacht te besteden aan de beelden die de bestemming vastleggen131, iets wat regisseur Rick McCullough de
126 Bordwell, Thompson & Smith, Film Art, 159.
127 WIDM, “S19A06: Kunst en vliegwerk,” podcast audio. 128 Bordwell, Thompson & Smith, Film Art, 190.
129 WIDM, “S19A01: Ri(c)k,” podcast audio; WIDM, “S19A08: Eindsprint,” podcast audio. 130 WIDM, “S19A01: Ri(c)k,” podcast audio.
37 “beauty-shots” noemt.132 Hierdoor zijn er tienduizenden mensen die vooral naar het
programma kijken voor dergelijke beauty-shots, die niet zouden misstaan in een natuurdocumentaire.133 De programmamakers proberen voor elk seizoen een land uit
te kiezen dat divers is, zodat de beelden niet gaan vervelen.134 Deze beelden hebben
vaak ook een aspect van Anders-zijn in zich: berglandschappen, besneeuwde bergtoppen, en watervallen kunnen door Nederlandse kijkers als indrukwekkend worden ervaren omdat dit niet in Nederland te zien is. Het is echter van belang om te benadrukken dat het creëren van natuurdocumentaire-achtige beauty-shots niet het hoofddoel is van het programma, maar desondanks is het wel “mooi meegenomen”, aldus McCullough.135 Wat de hoeveelheid beauty-shots ook ten goede komt is de
toegenomen duur van de afleveringen door de jaren heen.136 Meer gelegenheid voor
de beauty-shots zorgt niet alleen voor een mooiere aflevering, maar dient ook als een rustmoment voor de kijker, een moment voor contemplatie om te verwerken wat er in de voorgaande opdracht is gebeurd.137 Tijdens de discoursanalyse besteed ik veel
aandacht aan het analyseren van de beauty-shots, omdat deze beelden een impressie geven van het land van bestemming, wat in deze casus Georgië is. Wat wordt er getoond op de beelden? En worden bepaalde aspecten benadrukt of uitgelicht?
Muziek
Minstens net zo belangrijk als de beauty-shots is de muziek in het programma, want de beauty-shots in combinatie met de muziek creëren een “sferisch beeld”.138
McCullough voegt hieraan toe dat de beauty-shots voor je ogen zijn bedoeld en de muziek voor je ziel.139 Muziek is van groot belang voor het programma, want de muziek
versterkt of vergroot een emotie of een actie – het brengt de beelden tot leven.140 Om
de juiste muziek te zoeken en te selecteren heeft het programma een paar editors en een componist in dienst. Hun taak is om te zoeken naar bruikbare muziek voor het
132 WIDM, “S19A01: Ri(c)k,” podcast audio; WIDM, “S19A08: Eindsprint,” podcast audio. 133 WIDM, “S19A01: Ri(c)k,” podcast audio.
134 WIDM, “S19A01: Ri(c)k,” podcast audio. 135 WIDM, “S19A01: Ri(c)k,” podcast audio.
136 Tot en met seizoen 12 (2012) duurden de afleveringen maximaal 50 min. Dit veranderde in seizoen 13 (2013), toen de afleveringen gemiddeld 55 min duurden. Hetzelfde geldt voor seizoen 14 (2014) en seizoen 15 (2015). Vanaf seizoen 16 (2016) duren de afleveringen 60 min.
137 WIDM, “S19A08: Eindsprint,” podcast audio. 138 WIDM, “S19A01: Ri(c)k,” podcast audio.
139 WIDM, “S19A06: Kunst en vliegwerk,” podcast audio. 140 WIDM, “S19A06: Kunst en vliegwerk,” podcast audio.
38 programma.141 De toegevoegde waarde van de componist is dat hij ervoor kan zorgen
dat twee nummers in elkaar kunnen overlopen, waarvoor de toonsoort, het ritme en de melodie moeten worden aangepast.142 Daarnaast is het belangrijk om onderscheid te
maken tussen diëgetische en non-diëgetische geluiden, een verschil dat wordt beschreven door Bordwell, Thompson, en Smith.143 Diëgetische geluiden zijn de
geluiden die in de opname zelf zitten, zoals de uitspraken van de kandidaten en de presentator, of muziek die tijdens de aflevering wordt gemaakt. Non-diëgetische geluiden zijn de geluiden die tijdens het montageproces worden toegevoegd, waarvan achtergrondmuziek het bekendste voorbeeld is. Tijdens de analyse besteed ik aandacht aan hoe de muziek de beelden ondersteunt en wordt er zowel op diëgetische als non-diëgetische geluiden gelet.
Montage
Een ander belangrijk aspect is de montage. Zoals al genoemd worden non-diëgetische geluiden zoals achtergrondmuziek in deze fase van het proces toegevoegd, maar het montageproces behelst meer dan dat. McCullough zegt dat er onder andere ook wordt gelet op de doorlopende verhaallijn in het programma, wat voornamelijk betrekking heeft op het spelelement.144 Daarnaast bepalen de programmamakers tijdens de
montage welke beelden er wel en niet in de aflevering komen, wat ook gebeurt bij de beauty-shots. McCullough noemt dat hier het kill your darlings-principe van toepassing is.145 Dit houdt in dat er beelden moeten worden geschrapt die eigenlijk niet kunnen
ontbreken in de afleveringen, maar dat het toch moet gebeuren omdat de afleveringen anders veel langer dan 60 minuten zouden duren. “De kunst zit in het weglaten,” aldus McCullough.146 Hierbij acht hij het bewerkstelligen van een balans van groot belang:
“Ik vind het belangrijk dat we net genoeg maken dat mensen meer willen en je wil [de afleveringen] niet te lang maken waar mensen denken, ‘schiet nou op’.”147 Tijdens de
discoursanalyse neem ik de montage mee als punt van aandacht door in mijn achterhoofd te houden dat de beelden in de afleveringen met zorg zijn geselecteerd door de makers. Ook zal ik kijken of er door de afleveringen heen een verhaallijn
141 WIDM, “S19A06: Kunst en vliegwerk,” podcast audio. 142 WIDM, “S19A06: Kunst en vliegwerk,” podcast audio. 143 Bordwell, Thompson & Smith, Film Art, 285-294. 144 WIDM, “S19A01: Ri(c)k,” podcast audio.
145 WIDM, “S19A08: Eindsprint,” podcast audio. 146 WIDM, “S19A08: Eindsprint,” podcast audio. 147 WIDM, “S19A08: Eindsprint,” podcast audio.
39 zichtbaar is over Georgië als land. Het is van belang om stil te staan bij het montageproces omdat de beelden zorgvuldig zijn gekozen – alle beelden die in de afleveringen zitten zijn om een bepaalde reden verkozen boven andere beelden.
Locaties
Als laatste ga ik in op de locaties, een belangrijk onderdeel van WIDM. Maar voordat de locaties kunnen worden geselecteerd, moet eerst het land van bestemming vaststaan. Het belangrijkste criterium hiervoor is dat het land variatie moet hebben. De regisseur van WIDM zoekt namelijk een land dat meer te bieden heeft dan enkel een grote stad: “We willen bergen, we willen dorpen, we willen grote steden, we willen iets strand erbij.”148 Zodra het land is gekozen begint de zoektocht naar locaties. Dit
gebeurt voornamelijk via het internet, zeker in de meest recente seizoenen van WIDM.149 Vervolgens vinden er verschillende researchreizen plaats naar het land van
bestemming. Tijdens de eerste researchreis wordt het land verkend, waarbij zoveel mogelijk meters worden gemaakt. Dit betekent dat er minimaal 150 locaties worden bezocht in een tijdsbestek van ongeveer veertien dagen. De tweede researchreis is specifieker. Hierbij gaan de makers op zoek naar de “typische mol-gebouwen”150, wat
ze doen door middel van “urban scouting” onder begeleiding van lokale locatiescouts, aangezien zij het land beter kennen. Dit betekent dat de locatiescouts ook bekend zijn met de “typische mol-gebouwen” in het land en hen daarnaartoe kunnen leiden. Door middel van nuanceverschillen in de beschrijvingen van de locaties (vervallen, verlaten, ruïne) en voorbeelden van eerdere seizoenen proberen de makers aan te geven waar ze naar op zoek zijn, want de locaties die de programmamakers zoeken zijn doorgaans niet de locaties die men tegenkomt in een reisgids.151 Belangrijk is ook dat er een
variatie in de locaties moet zitten, waarmee de makers bedoelen dat ze bijvoorbeeld niet 400 kerken als locatie willen.152 Voor de opdrachten op de locaties geldt dat
grofweg de helft bestaat uit vooraf bepaalde opdrachten en de andere helft uit locatie- specifieke opdrachten.153 Tijdens de analyse van de afleveringen let ik niet alleen op
148 WIDM, “S19A01: Ri(c)k,” podcast audio. 149 WIDM, “S19A03: (Ge)bouwen,” podcast audio. 150 WIDM, “S19A03: (Ge)bouwen,” podcast audio.
151 WIDM, “S19A03: (Ge)bouwen,” podcast audio; WIDM, “S19A05: Bovenop,” podcast audio. 152 WIDM, “S19A03: (Ge)bouwen,” podcast audio.
40 welke locaties de programmamakers hebben uitgekozen, maar ook op de aard van deze locaties en hoe deze in beeld worden gebracht.